Dagblaðið Vísir - DV - 03.03.2003, Qupperneq 16

16
MÁNUDAGUR 3. MARS 2003
MÁNUDAGUR 3. MARS 2003
41 %
Skoðun
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Örn Valdimarsson
Aöalritstjóri: Óii Björn Kárason
Rltstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aöstoóarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiósla, áskrift:
Skaftahlíö 24,105 Rvik, síml: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5749
RRstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerö og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til að birta aösent efni blaösins í stafrænu formi og i gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viömælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Samkeppnisstofnun gagnrýnd
Kristinn Björnsson, forstjóri Skelj-
ungs, gagnrýndi Samkeppnisstofnun
harölega í ræöu á aðalfundi félagsins
síðastliðinn föstudag fyrir hve langan
tima rannsókn stofnunarinnar á meint-
um brotum Skeljungs á samkeppnislög-
um hefði tekið. Nú eru liðlega 14 mán-
uðir frá því Samkeppnisstofnun gerði
húsleit á skrifstofum Skeljungs, Olís og
Olíufélagsins. Þá fór Kristinn Björns-
son hörðum orðum um eftirlitsstofnanir sem gættu ekki
þagmælsku um rannsóknarefni. Slíkt væri óþolandi.
Á undanfórnum misserum hefur „eftirlitsvæðing“ hins
opinbera sætt æ meiri og þyngri gagnrýni. Eftirlitsiðnað-
urinn hefur fengið að blómstra, stundum vegna þess að
það er nauðsynlegt í nútíma þjóðfélagi en stundum án
nokkurrar sýnilegrar ástæðu. Þannig gagnrýndi Benedikt
Sveinsson, stjórnarformaður Sjóvá-Almennra, Samkeppn-
isstofnun á aðalfundi félagsins í mars á liðnu ári. Þar sagði
hann stofnunina líta hagræðingartilraunir hornauga og
gera þær tortryggilegar gagnvart neytendum. Benedikt,
eins og svo margir aðrir í viðskiptalíflnu, hefur verulegar
áhyggjur af því hve eftirlitsiðnaðurinn hefur fengið að
dafna vel á undanförnum árum.
Ari Edwald, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins,
benti á í forystugrein fréttabréfs samtakanna í september
síðastliðnum að brýnt sé að endurskoða samkeppnislög:
„Það er mjög brýnt og tímabært að samkeppnislögin og
starfsreglur á þessu sviði verði tekin til gagngerrar endur-
skoðunar. Það er brýnt hagsmunamál fyrir allt atvinnulíf-
ið og almenning að ekki séu settar hindranir í veg fram-
fara og samkeppnishæfni, en núgildandi lög draga úr kraft-
inum í íslensku athafnalífi í harðri alþjóðlegri sam-
keppni.“
Skrif Ara Edwalds eru í samræmi við stefhu Samtaka at-
vinnulífsins sem hafa bent á að tilgangur samkeppniseftir-
lits sé að vinna gegn misnotkun á markaðsráðandi stöðu
en ekki að stýra uppbyggingu atvinnulífsins og hamla
gegn hagræöingu.
í bréfi Verslunarráðs íslands til viðskiptaráðherra fyrir
réttu ári var þess óskað að fram fari sérstök athugun á að-
gerðum Samkeppnisstofnunar vegna húsleitar hjá olíufé-
lögunum: mjög alvarlegar brotalamir virðast hafa ver-
ið á framkvæmd aðgerðanna, sem ekki verða taldar sam-
ræmast úrskurði héraðsdóms. Einnig virðist ákvæðum
laga um meðferð opinberra mála um leit og hald á munum
ekki hafa verið hlýtt í veigamiklum atriðum.“
Gríðarlega mikilvægt er að eftirlitsstofnanir sinni hlut-
verki sínu af hófsemd og sanngirni en um leið af einurð og
af stefnufestu. Sé trúverðugleiki þeirra dreginn stöðugt í
efa munu viðkomandi stofnanir smátt og smátt missa mátt
og tilgang. Gangi stofnanir og starfsmenn þeirra fram með
yfirgangi og hroka verður að bregðast við því með viðeig-
andi hætti. Forystumenn atvinnulífsins og stjórnendur ís-
lenskra fyrirtækja hafa haldið því fram að réttaröryggi ís-
lenskra fyrirtækja væri ekki það sama og í öðrum löndum
þegar kemur að framkvæmd samkeppnislaga og aðgerða
samkeppnisyfirvalda.
Forráðamenn Samkeppnisstofnunar geta ekki setið at-
hugasemdalaust undir þeirri gagnrýni sem Kristinn
Bjömsson, Benedikt Sveinsson, Samtök atvinnulífsins,
Verslunarráð og fleiri hafa sett fram á starfsemi stofnun-
arinnar. Og stjórnvöld geta ekki þagað þunnu hljóði - leitt
gagnrýnina hjá sér. Slíkt er ekki leið til að tryggja virka
samkeppni.
Óli Björn Kárason
Sjálftaka á bónusum og starfslokakjörum ekki í samræmi viö afkomu fyrirtækja:
Kaunaukar torstióranna í rénun
Forstjórabónusar, starfsloka-
samningar og snemmtekin og rífleg
eftirlaun yfirmanna fyrirtækja eru
komin undir smásjána vestan hafs
sem austan. í Bandaríkjunum, þar
sem efnahagslífiö og atvinnuveg-
irnir byggjast að miklu leyti á
hlutafélögum og verðbréfamörkuð-
um, er farið að ræða sjálftöku for-
stjóra á launum og fríðindum sem
vandamál sem verði að taka á af
fullri alvöru. Það eru ekki síst hin-
ir almennu hluthafar sem sjá að
arðgreiðslur til þeirra hljóta að
minnka eftir því sem meira fé er
ausið úr fyrirtækjunum til æðstu
yfirmanna þeirra. Þá eru uppi
vangaveltur um siðgæði og lagaleg-
an rétt forstjóra og stjórnarmanna
fyrirtækja til að skammta sér ríf-
lega úr sjóðum sem þeim er trúað
fyrir.
Á nýbyrjaðri öld hefur orðið
mikill samdráttur í efnahagslífinu
og hafa hlutabréfin í Wall Street
fallið um upphæðir sem taldar eru
í trilljónum dollara. Stórfyrirtæki
hafa orðiö gjaldþrota, endurskoð-
endur verið staðnir að grófu mis-
ferli og enn önnur fyrirtæki ramba
á barmi glötunar. En laun,
kaupaukar og lífeyrisgreiðslur til
forstjóra og annarra yfirmanna
fara nú lækkandi og voru ekki í
neinu hlutfalli við afkomu fyrir-
tækja og fjármálastofnana sem þeir
stjórna.
Ekki er síst aðfinnsluvert hvern-
ig kaupaukar forstjóranna eru
reiknaðir og fer það ekki alltaf eft-
ir afkomu fyrirtækjanna heldur
sem hluti af umsetningu eða ein-
hverjum einstökum þáttum í
rekstri og bókhaldi.
Hluthafar stórfyrirtækisins
General Electric horfa upp á að fyr-
irtækið greiddi 10% af umsetningu
í lífeyri árið 2001, eða 2 milljarða
dollara. En það ár var félagið rekið
með 2,9 milljarða dollara tapi og
hlutafé lækkað verulega að verö-
í sambandi við sjálftöku
yfirmanna fyrirtœkja á
launum ogfríðindum
beinist athyglin óhjá-
kvœmilega að stjómum
fyrirtœkja og hlutafélaga
og hvaða þátt þœr eiga í
ofurkjömm forstjóranna.
Em þessi mál nú víða í
rannsókn. Em það ekki
síst almennir hluthafar
sem þykjast hlunnfarnir
en löggjafar em einnig að
athuga hvort ekki þurfi
að herða á lögum um
sjálfsákvörðunarrétt yfir-
manna til að skammta
sjálfum sér laun og fríð-
indi á kostnað fyrirtækja
sem þeir stjóma og hinna
raunvemlegu eigenda
þeirra, hluthafanna.
gildi. En það kom ekki niður á
greiðslum til forstjóra og fram-
kvæmdastjóra sem voru í öfugu
hlutfalli við afkomu félagsins. Og
fyrrverandi forstjóri þiggur 17.000
dollara á dag í eftirlaun það sem
hann á ólifað, hvemig sem fyrir-
tækinu famast.
Fjármálafyrirækið J.P. Morgan
Chase greiddi aðalforstjóranum,
Harrison Jr., 10 milljónir dollara í
kaupauka af ýmsu tagi 2001 en árið
eftir fékk hann, eins og aðrir fram-
kvæmdastjórar félagsins, helmingi
minna í sína hönd þegar flottheitin
voru lækkuð um helming í sam-
ræmi við afkomuna það ár.
Auk ýmiss konar fríðinda eru
skattar yfirmannanna greiddir af
fyrirtækjunum og eru alls kyns
lagakrókar þræddir til að þeir
haldi sem allra mestu eftir af auð-
fengnum feng sínum.
í sambandi við sjálftöku yfir-
manna fyrirtækja á launum og fríð-
indum beinist athyglin óhjákvæmi-
lega að stjómum fyrirtækja og
hlutafélaga og hvaða þátt þær eiga
í ofurkjörum forstjóranna. Eru
þessi mál nú víða í rannsókn. Eru
það ekki síst almennir hlutahafar
sem þykjast hlunnfamir en löggjaf-
ar eru einnig að athuga hvort ekki
þurfi aö herða á lögum um sjálfs-
ákvörðunarrétt yfírmanna til að
skammta sjálfum sér laun og fríð-
indi á kostnað fyrirtækja sem þeir
stjóma og hinna raunverulegu eig-
enda þeirra, hluthafanna.
Enn fremur er álitamál hvert sé
valdsvið stjóma hlutafélaga til að
ráðstafa fé þeirra á þennan hátt.
Stjómimar ráða valdamestu yfir-
menn fyrirtækjanna og samþykkja
kjör þeirra. Þarf litlum getum að
því að leiða hvemig hagsmunimir
á stjómarfundum samtvinnast.
En það em hluthafarnir sem
geta átt síðasta orðið ef þeir beita
sameiginlega valdi sínu. Þeir eiga
möguleika á að reka óhæfar stjórn-
ir og óheiðarlega forstjóra og fram-
kvæmdastjóra sem eru ekki öðru
starfi vaxnir en að hrifsa sem mest
af umsetningu fyrirtækjanna í eig-
in vasa.
í ár lækka kaupaukar banda-
rískra forstjóra og annarra yfir-
manna fyrirtækja verulega. Fyrir-
tækin skila minni hagnaði og jafn-
vel tapi og hlutabréf hafa fallið
verulega. Hluthöfum og almenningi
yfirleitt blöskrar hvernig stjórnend-
ur hafa látið greipar sópa um eignir
fyrirtækjanna, líka þeirra sem tap-
að hafa stórfé og jafnvel orðið gjald-
þrota. Yfirmenn og endurskoðendur
hafa falið raunverulega stöðu og
jafnvel stundað ólöglega starfsemi
til að fela gjörðir sínar. Núorðið er
ekki sjaldgæft að sjá í sjónvarps-
fréttum þegar lögreglumenn leiða
yfirmenn fyrirtækja í járnum út úr
höfuðstöðvum.
Það er ekki lengur stætt á því
forstjórar taki sér tugi og hundruð
milljóna dollara í kaupauka út úr
fyrirtækjum sem þeir stjórna ekki
betur en svo að enginn afgangur er
í arðgreiðslur til hluthafa. Samt ná
margir þeirra furðuvænum fúlgum
út úr sínum félögum. En einnig eru
dæmi um að allir bónusar og
kaupaukar séu teknir af yfirmönn-
unum. Þannig verða íjórar helstu
toppfígúrur AOL Time Wamer að
sætta sig við að missa af bónusum
... En þeim hefur líka tekist að tapa
meira fé á einu ári en nokkru öðru
fyrirtæki í veraldarsögunni. Samt
tókst þeim að kría út hlutabréf í
fyrirtækinu fyrir sem svarar 40
milljónum dollara hver um sig.
Auk þess fá þeir tugi og hundruð
milljónir dollara fyrir ráðgjafar-
störf og annað smáræði sem þeir
leggja fyrirtækinu til.
Sjálftaka yfirmanna fyrirtækja
og stofnana á launum og fríðindum
er ekki bundin við Bandaríkin ein.
í Evrópu hafa máttvana launþega-
foringar reynt að vekja athygli á
hvernig stjómir og yfirmenn félaga
og stofnana hygla sjálfum sér á
kostnað hluthafa og viðskiptavina
og jafnvel skattborgara. Á það
hlusta þó fæstir og dást fremur að
þeim sem eru að gera það gott í
heimi fjármála, dægurlaga og at-
vinnuíþrótta.
Þó em takmörk, eins og þegar
glæsilegur bankastjóri þá nýstofn-
aðs Evrópubanka, með höfuðstöðv-
ar í London, var látinn fjúka þegar
í ljós kom að kostnaður við rekstur
bankans var jafnhár og nam öllum
útlánum hans.
í því sambandi er óhætt að
benda á að pistlahöfundur sem
skrifar í Viðskiptablaðið telur að
öflug fjármálastofnun á íslandi sé
einkum rekin með hagsmuni
starfsfólksins í huga. Þar er for-
stjóraumbunin líka í stíl við það
sem fréttist um í gráðugum fjár-
málaheimi heimsborganna. En þar
er nú farið að spyma við fótum.
(Heimild Wall Street Journal og
The Econimist)
Rýrari kjör
Ofursamningar um kaup og kjör yfirmanna fyrirtækja rýra afkomu þeirra og
lækka arðgreiðslur til hluthafa. Fyrirtækin sem skráð eru í Wall Street lækka
að verðgildi og forstjórakjörin rýrna.
Ummæli
Toppurmn
„Ánægju-
legast af
öllu er hins
vegar að
Samfylking-
in skuli
hafa valið
sem tákn
sitt búðina
„Top Shop“.
Einhvem
veginn er
þessi búð
hið full-
komna tákn
fyrir Sam-
fylkinguna.
Hún er svo dásamlega nútímaleg,
evrópuleg, full af glysi og óþarfa -
og var ekki fyrr komin á Lækjar-
götuna en hún gufaði upp og skildi
eftir sig glæsilegar en auðar vistar-
vemr.“
Ármann Jakobsson á Múrnum.is, um
stjórnmálaskóla Samfylkingarinnar
(sem haldinn var I húsnæöi Top Shop
sem veröur kosningamiöstöö
flokksins.)
Magnað
„Hápunktur fyrsta kennsludags-
ins var hins vegar ræða Ingibjarg-
ar Sólrúnar Gísladóttur þar sem
hún ræddi um pólitísk verkefni
samtímans, blaðlaust...“
Frétt Fréttablaösins um stjórnmála-
skóla Samfylkingarinnar.
Blygöunarleysiö
„Það er í raun ótrúlegt hvemig
þessi ríkisstjóm hefur misboðið at-
vinnulausum og lifeyrisþegum og
blygðunarlaust hlunnfariö þá í
kjörum, sem skilað hefur sér með
1-2 % kaupmætti til þeirra á sama

tíma og kaupmáttur meðallauna
hefur hækkað um 6% og lágmarks-
launa um 10%.“
Jóhanna Siguröardóttir.
Mætti tl að rísa upp
„Þaðan fór
ég í Alþingi að
greiða atkvæði
og standa upp
til heiðurs
þingforsetum
Norðurland-
anna sem þar
voru viðstadd-
ir.“
Siv Friöleifsdóttir
í netdagbók
sinni.
Lemur húðir
„Þetta er eins og að ganga ofan í
tæra laug eftir strangan vinnudag
og koma þaðan tandurhreinn af
settinu.“
Hjálmar Árna-
son alþingis-
maöur í viötali
við Víkurfréttir.
Hann festi ný-
veriö kaup á
trommusetti og
segist þar meö
hafa látiö ára-
tugagamlan
draum rætast.
Sjávarútveginum betur borgið innan ESB
„Eins og staðan er nú er ekkert sem hindrar að verðmœti
af íslandsmiðum fari beint úr landi. Aðild íslands að
ESB kœmi því landsbyggðinni beinlínis mjög til góða.“
Ágúst Ólafur
mF' S Ágústsson
•T j formaður Ungra
jafnaöarmanna og
frambjóöandi Sam-
v, fylkingarinnar i 4. sæti
Reykjavík suður
Kjallari
Friðrik J. Arngrímsson,
framkvæmdastjóri LÍÚ,
skrifar grein um ástæöur
þess af hverju ísland ætti
ekki að sækja um aðild að
Evrópusambandinu í DV
fyrir stuttu. Það hefur ver-
ið afar forvitnilegt að fylgj-
ast með málflutningi and-
stæðinga aðildar að ESB
undanfarin misseri.
Síbreytilegur málflutningur
Fyrst héldu menn því fram að
hér myndi allt fyllast af spænsk-
um togurum við aðild íslands að
ESB. En þeim var þá bent á þá
staðreynd að kvótaúthlutun ESB
byggðist á grundvallareglunni um
veiðireynslu og þar sem útlending-
ar hafa enga veiðireynslu í ís-
lenskri lögsögu myndu íslendingar
fá allan kvóta þar.
Þá breyttist málflutningurinn í
þá veru að erlend stórfyrirtæki
myndu kaupa upp öll íslensku
sjávarútvegsfyrirtækin við aðild
og flytja arðinn af íslandsmiðum
milliliðalaust úr landi og má sjá
áhyggjur af slíku í grein Friðriks.
En þá fengu þeir vitneskju um að
samkvæmt mörgum dómum Evr-
ópudómstólsins (s.s. Kerrmáliö nr.
287/81 og Jaderowmálið nr. C-
216/87) er hægt að gera kröfu um
að sjávarútvegsfyrirtæki sem fá
kvóta í íslenskri lögsögu hafi
raunveruleg efnahagsleg tengsl
við ísland.
Þetta þýðir að hægt er að binda
kvóta við skip sem hafa efnahags-
leg tengsl við viðkomandi svæði
sem er háð fiskiveiðunum og krefj-
ast þess að daglegur rekstur og
starfsemi skips sé á íslandi og að
hagnaður veiðanna fari í gegnum
íslenskt efhahagslíf. Bretar, Danir
og fleiri þjóöir hafa gripið til
slíkra leiða og hefur sjávarútvegs-
ráðherra Breta staðfest í samtali
við Ríkissjónvarpið að það hafi
reynst vel.
Við inngöngu íslands í ESB er
því hægt að gera frekari kröfur en
nú er um að hagnaður af veiðum
fari í gegnum íslenskt efnahagslíf.
Eins og staðan er nú er ekkert sem
hindrar að verðmæti af íslands-
miðum fari beint úr landi. Aðild
íslands að ESB kæmi því lands-
byggðinni beinlínis mjög til góða.
Veiðireynsla mun ráða
En þá breyttist málflutningur
andstæðinga aðildar aftur. Nú hét
það að hinar hagstæðu reglur ESB
hljóti einfaldlega að breytast í fram-
tíðinni og hefur Friðrik áhyggjur af
að slíkt gerist. Við endurskoðun á
sjávarútvegssteöiu ESB var hins
vegar ákveðið aö ekki skyldi hrófl-
aö við reglunni um hlutfallslegan
stöðugleika sem er um veiðireynsl-
una, enda er hún homsteinn sjávar-
útvegsstefnu ESB.
Sjávarútvegsráðherrar Dana og
Breta hafa ásamt yfirmanni sjáv-
arútvegsmála ESB, dr. Franz
Fischlers, staðfest að ekki standi
til að breyta reglunni um veiði-
reynsluna. Þaö þýðir ekki að
hræða fólk með því að segja í sí-
fellu að allt muni breytast á versta
veg þegar íslendingar séu loks
komnir í sambandið.
Deilistofnanna er vel gætt
Þrátt fyrir að mikilvægustu
nytjastofnar íslands séu stað-
bundnir talar Friðrik mikið um
deilistofna og undrar sig á samn-
ingshörku ESB þegar kemur að
samningum við íslendinga. Það
hljóta þó að teljast vera mikil með-
mæli með ESB hversu harðir
menn þar eru í samningum við
þriðja ríki eins og ísland. Ef ísland
væri aðili að ESB myndum við
vilja að þeir væru harðir í hom að
taka í samningaviðræðum við
þjóðir utan sambandsins. í þessu
sambandi er einnig rétt að minn-
ast þess að reglan um veiðireynslu
á einnig við um deilistofna.
Nú þurfum við að reyna að
semja viö aðrar þjóðir um nýtingu
á deilistofnum, hvort sem okkur
líkar betur eða verr. Það má færa
gild rök fyrir því að þjóðir sem
vinna eins náið saman og í Evr-
ópusambandinu séu líklegri til að
taka meira tillit hver til annarrar
en þjóðir sem taka ekki þátt í slíku
samstarfi.
Mikill ávinningur
Miklir hagsmunir eru í því fyrir
íslensk sjávarútvegsfyrirtæki ef af
aðild íslands veröur. Tollar falla
niður og er Friðrik sammála því
að það skipti miklu máli. Mikil-
vægur sjávarútvegsmarkaður í
Austur-Evrópu opnast við aðild og
miklir veiðimöguleikar þar sem
ESB hefur samið um veiðiheimild-
ir viö strendur 27 ríkja utan ESB.
Miklir möguleikar íslenskra
sjávarútvegsfyrirtækja á fjárfest-
ingarfé myndu opnast og sam-
keppnisstaða þeirra stórbatna. ís-
lendingar eru á heimsmælikvarða í
sjávarútvegi og á því hinn landlægi
ótti við erlent fjármagn hvað síst
við um sjávarútveginn. íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki eiga að sjálf-
sögðu rétt á því að hafa val um er-
lent hlutafé, rétt eins og önnur fyr-
irtæki í landinu, en ekki einungis
erlent lánsfé eins og staðan er nú.
Ekki góð hagsmunagæsla
Með inngöngu í ESB munu ís-
lendingar fá tækifæri til að móta
hina sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnu og tryggja þannig hagsmuni
íslenskra fyrirtækja sem selja
langstærsta hluta afurða sinna á
Evrópumarkaði. Það er minni-
máttarkennd að telja að við verð-
um áhrifalaus innan ESB. Ríki
sem einbeita sér að tilteknum mál-
um hafa mikil áhrif og er Lúxem-
borg dæmi um það. Sá sem situr
við borðið á fundi og hefur eitt-
hvað að segja hefur áhrif. Það gild-
ir um ESB eins og alls staðar í
samskiptum manna.
Önnur jákvæð áhrif aðildar eru
að viðskipti og erlendar fjárfest-
ingar aukast þar sem viðskipta-
kostnaður lækkar og viðskipta-
hindranir hverfa. Evran stuðlar að
mun lægri vöxtum, dregur úr mis-
munandi hagsveiflum og eykur
langþráðan gengisstöðugleika.
Það er leitt að hagsmunagæslu-
menn íslenskra sjávarútvegsfyrir-
tækja, eins og Friðrik J. Arn-
grímsson, skuli skella skollaeyr-
um við miklum ávinningi ís-
lenskra sjávarútvegsfyrirtækja við
aðild íslands að ESB með hræðslu-
áróðri og haldlitlum rökum.