Dagblaðið Vísir - DV - 06.05.2003, Blaðsíða 10

10
ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ 2003
DV
Fréttir
Umdeild niöurstaöa Hörpu Njáls í bókinni Fátækt á íslandi viö upphaf nýrrar aldar:
Reykjavíkurborg svipti hóp
(átækra Mutdeld í góðærinu
Olafur Teitur
Guönason
blaöamaöur
Ástæða þess að tiltekinn hópur
í samfélaginu fór á mis við aukna
hagsæld og kaupmáttaraukningu
undir lok síðasta áratugar var að
Reykjavíkurborg frysti fram-
færsluviðmið fjárhagsaðstoðar
árin 1995-1999, að því er fram
kemur í rannsókn Hörpu Njáls,
Fátœkt á íslandi við upphaf nýrr-
ar aldar.
„Mikið hefur verið talað um
hagsæld á íslandi á liðnum árum
og þá kaupmáttaraukningu sem
talið er að allir hafi notið góðs
af,“ segir í bók Hörpu. (Bls. 179.)
Og í beinu framhaldi: „Ljóst er að
til eru þeir hópar sem farið hafa
á mis við góðærið. Greina má að
bætur til framfærslu hjá ákveðn-
um hluta lífeyrisþega (sem bú-
settir voru í Reykjavík),
sem voru með skertar
bætur frá Tryggingastofn-
un ríkisins, að þær hækk-
uðu ekki frá vorinu 1995
til vors 1999 þrátt fyrir
aukinn hagvöxt og velsæld
í þjóðfélaginu sem tiltekið
var í þjóðmálaumræðu.
Forsendur þess voru að
fjárhagsaðstoð, þ.e. fram-
færsluviðmið sveitarfélags-
ins, breyttust/hækkuðu
ekki á þessum tíma.“
Fryst í fjögur ár
Harpa bendir á að reglur
Félagsþjónustunnar í
Reykjavík (FR) um fjár-
hagsaðstoð við fátæka hafi
verið hertar árið 1995 og
segir að þrátt fyrir að sveit-
arfélögum sé skylt sam-
kvæmt lögum að „tryggja
fjárhagslegt öryggi íbú-
anna“ sé margt sem bendi
til að „efnalegir hagsmunir
sveitarfélaga séu settir ofar
háleitum velferðarmarkmið-
um.“ (Bls. 181.)
í rannsókn Hörpu kemur
fram aö viðmiöunarmörk
fjárhagsaðstoðar FR hafi ver-
ið fryst í fjögur ár og að af
þeim sökum hafi fólk fengið
sífellt lægri upphæð frá FR
ofan á greiðslur frá Trygg-
ingastofnun sem fóru hækk-
andi á sama tíma. Hertar
reglur FR hafi auk þess falist
í því að hætta aö taka tillit til
fjölda barna við ákvöröun
fjárhagsaðstoðar og hætta að
veita svokallaða neyðaraðstoð
sem veitt hafði verið í mörg
ár.
á sveitarfélögin með því að
ákvarða bætur almannatrygginga
of lágar. Hins vegar hafi sveitar-
félögin líka brugðist: „Jafnframt
er ljóst að Félagsþjónustan í
Reykjavík hefur sett hluta af
sinni ábyrgð yfir á góðgerðastofn-
anir,“ segir í rannsókn Hörpu.
(Bls. 367.) Hún segir að þrátt fyr-
ir að lögum samkvæmt sé það
hlutverk ríkisins að sjá fyrir al-
tækum úrlausnum sem dugi fólki
til framfærslu sé „ekki hægt að
ganga fram hjá að FR er síðasti
hlekkur velferöarkerfisins í borg-
arsamfélaginu." (Bls. 178.)
Þá bendir Harpa á að hvergi á
Norðurlöndunum sé jafnlágu
hlutfalli af landsframleiðslu var-
ið til fjárhagsaöstoðar sveitarfé-
laga og á íslandi.
Breytingar til bóta
Meginniðurstaða þessarar
viðamiklu rannsóknar Hörpu er
sem kunnugt er sú að umtalsvert
vanti upp á að velferðarkerfið
Til dæmis segir Harpa aö það
hafi „dregið úr fátækt meðal eldri
borgara á síðustu árum, meðal
annars vegna jákvæðra áhrifa
starfstengdu lífeyrissjóðanna."
(Bls. 37.)
Harpa bendir einnig á að á
fyrri hluta árs 1999 hafi orðið
töluverðar prósentuhækkanir á
tekjum lífeyrisþega: „Ljóst er að
umtalsverð réttarbót varð á líf-
eyri einstæðra foreldra sem nem-
ur allt að 50% hækkun fyrir þá
sem ekki hafa aðrar tekjur en frá
Tryggingastofnun ríkisins." (Bls.
143.)
Um kjör hjóna sem hafa ekki
aðrar tekjur en frá Trygginga-
stofnun segir Harpa: „Ljóst er að
breytingar á lögum [...] sem tóku
gildi frá 1. júlí 2001 um hækkun
lífeyrisbóta skila sér í ríkum
mæli til hjóna sem við slík kjör
búa.“ Og enn: „Þessi breyting er í
sjálfu sér töluverð [og hefurj í fór
með sér að létta á fátæktarað-
stæðum (sérstaklega hjóna).“
Vísaö frá Ráðhúsinu?
Harpa Njáls heldur því fram aö hertar reglur hjá Reykjavíkurborg 1995 hafi
valdiö aukinni ásókn til Hjálparstofnunar kirkjunnar, Mæörastyrksnefndar og
annarra góögeröastofnana. Borgin mótmælir þessu harölega.
Harpa Njals
nýrrar aldar
(Bls. 147.)
Harpa bætir því við að sá sem
hafi haft „verulegan ávinning" af
hækkuðum greiðslum Trygginga-
stofnunar 2001 sé Félagsþjónust-
an í Reykjavík, enda hafi með
þeim veriö „aflétt að verulegum
hluta þeim ‘ómagaþyngslum’ sem
ríkið lagði á sveitaifélögin“ með
lögum um almannatryggingar og
félagslega aðstoð árið 1993. (Bls.
147.)
Dregiö úr fátæktargildrum
Harpa bendir á að þeirri ánauð
hafi verið létt af einstæðum for-
eldrum árið 1999 að skerða tekjur
þeirra um þriðjimg vegna meints
hagræðis sem þeir voru áður
taldir hafa af því að hafa barn á
framfæri (!) og einnig hafi verið
hætt að skerða tekjur einstak-
linga sem reyndu að búa fleiri
saman í íbúð til þess að auka hag-
kvæmni.
„Allt eru þetta framfaraskref
sem draga úr fátæktargildrum í
íslensku velferðarkerfi,“ segir
Harpa. Hún leggur hins vegar
áherslu á að þrátt fyrir þetta séu
bætur sem ætlaðar séu til fram-
færslu enn svo lágar að þeir sem
hafi ekki úr öðru að spila séu
„njörvaðir niður í fátækt". (Bls.
147.)
Borgin svarar
í viðtali við DV í gær svaraði
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, fyrr-
verandi borgarstjóri, því til að
réttur fólks hefði verið aukinn
með breytingunni 1995. „Þetta
var mikið framfaraspor og ég
fullyrði að það hækkaði verulega
bæturnar sem fólk fékk á þeim
tíma frá því sem áður hafði ver-
----------—------------- ' “ ið,“ sagði Ingibjörg Sólrún.
Bók Hörpu Njals Sigríður Jónsdóttir, fram-
„Og nú ætla ég aö draga upp bib'!^am'^’ ^iarióttk í Bormnesræöunni síöari fyrir kvæmdastjóri þróunarsviðs Fé-
A.f
Abyrgð varpað yfir
Harpa dregur þá ályktun að ;iug nu æiia eg au u:aBu ------------ . Rnr0amP<,ræöunni
þessar hertu reglur hafi valdið m/6/s FátæW á íslandi, “ sagöi Ingibjorg Solrun Gisladottir Borg
—: í.íi._ e:-i— 1 ' tæpum þremur vikum.
aukinni ásókn fátækra til ým-
issa líknarfélaga. „Hér er dregin
sú ályktun að vaxandi ásókn til
hjálparstofnana vegna fátæktar
hafi m.a. aukist eftir að Félags-
þjónustan í Reykjavík þrengdi
verulega heimildarbætur, m.a.
skyndiaðstoð/neyðaraðstoð sem
verið hafði til fjölda ára,“ segir í
rannsókn Hörpu. (Bls. 216.)
Harpa segir ljóst að ríkið hafi
fært hluta af skyldum sínum yfir
lagsþjónustunnar í Reykjavík,
segist ekki taka undir þá ályktun
Hörpu Njáls að ásókn til góðgerð-
arstofnana hafi aukist í kjölfar
breytinganna 1995. „Ég held að
það séu ekki til neinar tölur um
hve mikið var sótt til þessara
góðgerðastofnana fyrstu árin á
eftir og við förum í rauninni ekki
að heyra þá umræðu fyrr en
seinna, þegar atvinnuleysið fór
að gera vart við sig aftur. Ég held
við höfum ekki tölulegar forsend-
ur sem styðja að eitthvað hafi
gerst 1995,“ segir Sigríður.
Hún segir að vissulega hafi við-
mið fjárhagsaðstoðar verið fryst
1995. „Við vorum ekki sátt við
það, en það var pólitísk ákvörð-
un. Auðvitað kom það illa við
fólk, það er ekkert hægt að mót-
mæla því, en sem betur fer var
því aflétt.“
Hún leggur áherslu á að með
breytingunum hafi aö miklu leyti
verið horfið frá ógagnsæju kerfi
yfir í einfalt réttindakerfi.
„Gamla kerfið var mjög flókið og
fól í sér mikið ójafnræði á milli
fólks. Það var ákveðið að gera
þjónustuna réttindabundna
þannig að þeir sem höfðu tekjur
undir ákveðnu viðmiði ættu rétt
á aðstoð." Jafnframt því að frysta
viðmiöunarmörkin hafi verið
hætt að draga barnabætur og
meðlag frá við mat á upphæð fjár-
hagsaðstoðar, sem hafi komið
fólki til góða. Á móti hafi vissu-
lega verið hætt að taka tillit til
fjölskyldustærðar við mat á upp-
hæðinni, en á heildina litið hafi
þetta vegið hvort annað upp og
komið svipað út.
Loks bendir Sigríður á að á síð-
ustu misserum hafi svokallaðar
heimildargreiðslur - sem að
mestu var horfið frá 1995 - aukist
aftur samhliða harðnandi árferði
og atvinnuleysi. Mikið af þeirri
aðstoð sé vegna barnafólks.
tryggi fólki lágmarksframfærslu.
Bætur almannatrygginga séu allt
of lágar og einnig viðmiðunar-
mörk sveitarfélaga vegna fjár-
hagsaðstoðar.
Ekkert er fjallað um það í rann-
sókn hennar hvort fátækt hafi
aukist eða minnkað á undanförn-
um árum. Hins vegar er bent á að
ýmislegt hafi færst til betri vegar.
Framfærsluviömiö fryst í Reykjavík í fjögur ár
Apríl 1995 Júnf 1998 i Apríl 1999 Júní 1999 Nóv. 2000 Hækkun / lækkun
Frá Tryggingastofnun ríkisins 37.360 43.726 46.576 46.576 ’ 49.028 (+31,2%
Frá Félagsþjónustunni í Reykjavík 16.236 9.870 7.020 11.468 11.108 j -31,6%
Framfærsluviömiö Félagsþjónustunnar 53.596 53.596 53.596 58.044 60.136
Hér sést hvernig hækkandi greiöslur frá ríkinu leiddu til lækkandi greiöslna frá Reykjavíkurborg þegar borgin frysti framfærslu-
viömiöiö í fjögur ár. Heimild: Fátækt á íslandi viö upphaf nýrrar aldar, Harpa Njáls.