Dagblaðið Vísir - DV - 07.05.2003, Blaðsíða 12

12
MIÐVKUDAGUR 7. MAÍ 2003
DV
Utlönd
Heimsveldi rísa og hníga, mis-
jafnlega hratt, en sjaldan sést fyrir
endalokin og oft velta menn fyrir
sér hvernig á þeim stóð. Risaveldin
eiga það sammerkt að vera mjög
hernaðarlega sterk, jafnvel þegar
þau hrynja. Þá hafa þau notið efna-
hagslegrar velgengni um lengri eða
skemmri tíma, enda haft alla burði
til að féfletta hina minni máttar
með ráðum og dáð og hver eftir
tísku síns tíma. Án þess að stað-
hæfa óhóflega má ljóst vera að það
eru efnahagsmálin sem fara úr
jafnvægi og útþensla heimsveld-
anna sem verða þeim að falli. Þau
ráða ekki við friðinn þegar stunda
þarf friðargæslu vítt um heim.
Ríki hins sigursæla Alexanders
mikla leystist upp eftir hans miklu
hernaðarsigra. Landvinningar
Rómar og rómanskur friður tórðu
furðu lengi og má jafnvel telja að
sneypufarir Mussolinis hafl verið
draumur um að endurreisa sigur-
göngur löngu liðinna keisara.
Karla-Magnús sameinaði Evrópu
sem tvístraðist öll á ný og barðist
vel og lengi innbyrðis. Mongólar
Gengis Khan fóru létt með að
leggja nær alla Asíu og góðan hluta
Evrópu undir sig en engin leið var
að viðhalda veldi hans og niðjanna.
Napóleon hafði ekki afl til að verja
sína miklu landvinninga. Breta-
veldi varð að láta í minni pokann
þegar það gat ekki lengur varið ný-
og hjálendur sínar og hjaðnaði nið-
ur undir traustu öryggisneti BNA.
Glæpaflokkar Hitlers fóru á hvín-
andi hausinn eftir tólf ára hernað
vítt og breitt um fleiri álfur og réðu
hvergi nærri við útbreiðsluna. Sov-
étríkin hrundu undan eigin þunga
og leppríkja sinna, þrátt fyrir að
hernaðarmáttur þeirra og sprengi-
kraftur væri meiri en dæmi voru
um í veraldarsögunni. Risaveldið
var einfaldlega of kostnaðarsamt í
rekstri og of víðlent til að það gæti
staðist.
Af þessari ófullkomnu upprifjun
er hægt að ráða að hernaðarmátt-
urinn einn dugir ekki til að við-
halda heimsveldi. Og herfang er
ekki líklegt til að standa undir
efnahagslegum þörfum til lang-
frama. Ránsfengur spænsku her-
hlauparanna í Mið- og Suður-Am-
eríku efldi konungsveldið heima
fyrir um hríð en gull, silfur og dýr-
ir steinar eru valtastir vina og þar
fór sem fór.
Oddur Ólafsson
blaöamaður

Auöveldur sigur, erfiður frið-
ur
Auðveldur sigur á írökum trygg-
ir ekki varanlegan frið í landinu og
allar líkur benda til að bandaríski
herinn, auka annarra þjóða mála-
myndagæsluliða, verði að annast
friðargæslu og jafnvel almenn
lögreglustörf um ófyrirsjáanlega
framtíð. írak bætist nú við langan
lista landa vítt og breitt um veröld-
ina þar sem Pentagon dreifir her-
sveitum sínum og hernaðartólum
til að passa upp á lýðræðið og að
friður sé haldinn milli þjóða og
þjóðabrota.
Bandaríski fáninn blaktir yfir
herstöðvum víðs vegar í nafni bar-
áttunnar gegn hermdarverkum,
eiturlyfjum og vondum skálkum
yfirleitt. Gæta þarf friðarins og
manna virkin í nafni lýðræðis I
þeim löndum sem herinn er nýbú-
inn að leggja undir friðarhugsjónir
þeirra í Washington og þeirra hug-
myndir um lýðræði.
Herstöðvar erlendis kostuðu

DVA1YND REUTERS
Hreyfanlegar herstöövar
Flugvélamóðurskip og kjamorkukafbátar eru öflugar og hreyfanlegar herstöðvar og beinlínis markaðssetning herstyrksins. Samt eru hersveitir BNA dreifðar um
öll heimshorn til að annast löggæslustörf risaveldisins.
bandaríska skattgreiðendur 300
milljarða dollara á síðasta ári þrátt
fyrir mikla fækkun í hernum en
hermönnum hefur fækkað um 35%
síðan í lok kalda stríðsins, enda er
nú meira lagt upp úr tæknihernaði
en áður og sjálfvirkum vopnabún-
aði en fjölmennum hersveitum. En
einkenni hnignunarskeiða fyrri
heimsvelda eru að koma í ljós. Það
er martröð skipuleggjenda hernað-
araðgerða að halda samgönguleið-
um opnum og koma mannskap og
birgðum fljótt og vel þangaö sem
þeirra er mest þörf hverju sinni.
Meðal afleiðinga kalda stríðsins
er að 98 þúsund bandarískir her-
menn og viðhengi þeirra eru enn í
Evrópu. 56 þúsund eru í herbúðum
í Þýskalandi eins og þegar þeir
voru viðbúnir að stöðva innrás
sovéska skriðdrekaflotans. Herinn
er styrktur 60 orrustuþotum sem
dreifðar eru á bandarískum her-
flugvöllum víða í landinu. Á Ítalíu
eru ríflega 12 þúsund bandarískir
hermenn og á Bretlandi rúmlega 9
þúsund. Þar aö auki eru 8 þúsund
manns í ýmsum herdeildum dreifð
um enn fleiri lönd álfunnar. Flot-
inn sinnir sínu hlutverki og er sá
sjötti staðfastur á Miðjarðarhafi.
Áuk áhafna og flugliða eru 2 þús-
und landgönguliðar þar um borð.
Þetta er m.a. það sem heimsveldið
leggur NATO til.
Friðurinn á Balkansskaga er
dýr. Auk annarra gæta 2 þúsund
amerískir hermenn þess að Bosn-
íugarpar fari hver öðrum ekki að
voða og í frelsaða héraðinu Kosovo
eru 5 þúsund Bandaríkjamenn við
friðargæslu.
Langvarandi herseta
Austur-Asía er skattgreiðendum
ekki síður kostnaðarsöm. í Japan
eru 18 þúsund hermenn og 84 vel
búnar herþotur. Þar er 7. flotinn
líka staðsettur með öllum sínum
mannskap, tólum og tækjum. Þar
að auki eru um borð í herskipunum
20 þúsund landgönguliðar, ávallt
viðbúnir. í Suður-Kóreu eru bundn-
ir 29 þúsund hermenn með alvæpni
til að gæta norðurlandamæranna
þar sem kommarnir setja saman
atómvopn og selja hverjum sem get-
ur borgað ágætar eldflaugar. Þessar
slóðir hafa Bandaríkjamenn herset-
ið í rúmlega hálfa öld.
Flotahafnir og heiHugvellir eru á
eyjum langt úti í Kyrrahafi og Ind-
landshafi. Radarstöðvar í Ástralíu
krefjast sérhæfðra starfskrafta.
Nokkur herafli er í Taílandi og flot-
inn lítur til með sjálfstæðinu á
Austur-Timor. Þá eru flotadeildir
með tilheyrandi mannafla og tækj-
um í og við Filippseyjar til að að-
stoða stjórnina í Manila í stríðinu
við uppreisnarmenn, sem kallaðir
eru íslamskir hryðjuverkamenn í
Washington.
í Afganistan eru enn 7,5 þúsund
hermenn sem eru að hreinsa til eft-
ir Talibanana og halda áfram leit
að bin Laden, sem hverfi fmnst, lif-
andi né dauður. Fyrir innrásina í
Afganistan tryggðu Bandaríkja-
menn sér herstöðvar á fyrrum
verndarsvæðum sovéska hersins,
svo sem í lýðveldunum Uzbekistan,
Tajikistan og Kyrgystan, langt inni
á meginlandi Asíu. Það hefur kost-
að mikið fé að fá leyfi til að gera út
flugvélar og flugskeyti og setja upp
hlerunarbúnað I þessum löndum.
Stríðið gegn hryðjuverkamönn-
um á sér engin landamæri og
heimsveldið hótar að leita þá uppi
hvar sem til þeirra fréttist. Eru
stjórnvöld í viðkomandi löndum
gerð samsek og kalla yfir sig
hermdaraðgerðir ef illa fer.
í Guantanamo-herstöðinni á
Kúbu gæta 2.200 hermenn fanga
sem taldir eru vera hryðjuverka-
menn.
Síðan í Flóabardaga 1991 hafa
þúsundir vel tæknivæddra her-
manna dvalið í Saudi-Arabíu og
Kuwait. Flotaheimsóknir eru al-
gengar í höfnum í Egyptalandi,
Oman og Bahrain. Stjórnin í Amm-
an „leyfir" ótilteknum fjölda banda-
rískra hermanna að hreiðra um sig
í Jórdaníu.
í Columbíu og Honduras eru sér-
fræðingar hersins að störfum til að
hjálpa yfirvöldunum í baráttunni
við flkniefnaframleiðendur og
smyglara. Það kallast baráttan
gegn eiturl>fjum sem kostar mikil
fjárframlög til margra landa. Eftir
að Talibanar voru hraktir frá
Afganistan sjá bændur þar Evrópu-
mönnum fyrir valmúa til heróín-
framleiðslu og hafa fæstir neitt við
það að athuga en Talibanarnir
bönnuðu eiturefnarækt af siðferðis-
ástæðum Nú er ópíum og heróín
helstu útflutningsvörur hins ný-
fijálsa Afganistan og raunar þær
einu sem skila umtalsverðum arði.
Furðulegar staðsetningar
Tölulegar upplýsingar I þessu
greinarkorni eru sóttar í skrif
Thomas Withington, sem er sér-
fræðingur í varnarmálum við
Kings College. Hann tekur fram að
til séu enn furðulegri staðsetningar
á hernaðarmannvirkjum. 17 þús-
und hermenn eru dreifðir í stöðv-
um á Bermuda, íslandi og Azora-
eyjum. Hann minnir á, að sérstak-
ur herverndarsamningur hafi verið
gerður milli BNA og íslands á
ófriðarblikutímum kalda stríðsins
- og hafi verið í gildi allt síðan.
Á Atlantshafi eru allt að fjögur
flugvélamóðurskip ásamt fylgdar-
skipum, 10 kjarnorkukafbátar bún-
ir eldflaugum með kjarnaoddum og
55 herskip af ýmsum gerðum til
viðbótar.
Sé mið tekið af hernaðarumsvif-
um og friðargæslu á Balkanskaga, I
Kóreu og Kyrrahafi má vel búast
við að dvöl bandarískra hersveita í
írak verði lengri en nú er gert ráð
fyrir I orði kveðnu. Það verður þá
dýrt fyrir skattgreiðendur heims-
veldisins, sem geta farið að
kveinka sér undan byrðinni, og
stjórnvöld eiga þá síður hægt með
að leggja í enn meiri landvinninga.
Það er ekki víst að fólkið í Was-
hington hafi endalaust fjárhagslegt
bolmagn til að vinna lönd I nafni
friðar, lýðræðis og mannréttinda
heldur fari að hyggja að sögulegu
samhengi fyrrum heimsvelda og
hvenær þau eru orðin of víðlend og
dýr í rekstri og hvers vegna skatt-
heimta og herfang stendur ekki
lengur undir útþenslustefnunni.
Sagan sýnir að oft er auðvelt að
sigra I stríði en að viðhalda vopn-
uðum friði reynist þrautin þyngri.
Stjórnin í Washington er að slá
öll fýrri met í fjárlagahalla og lækk-
ar jafnframt skatta. Hver á þá að
borga rekstur mesta heimsveldis
allra tíma?
(M.a. stuðst við The Observer)
Útþensla og hrun heimsvelda
- hvenær ráöa þau ekki lengur við eigin veldi?