Dagblaðið Vísir - DV - 31.05.2003, Blaðsíða 10

10
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Örn Valdimarsson
Aðalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoöarritstjóri: Jönas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Skaftahlið 24,105 Rvík, síml: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og i gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viömælendum fýrir viötöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Vandi Raufarhafnar
í eina tíö var Raufarhöfn svo
mikið uppgangspláss aö menn
héldu að það gæti att kappi við
stærstu kaupstaði norðanlands
og austan. Á sjöunda áratugn-
um, þegar síldin kom af öllum
sínum þrótti inn á íslandsmið, varð til slíkt ævintýri í þessu
lágreista plássi norður undir heimskautsbaug að mönnum
fannst þeir standa þar í nafla alheimsins að verka síld og slá
í tunnur. Og dixilmennirnir voru sannir og kaldir jaxlar að
reyna við akkorðsstelpurnar á kajanum sem söfnuðu merkj-
um á undrahraða í stígvélin sín.
Þessi rómantík er liðin. Raufarhöfn er ekki lengur svipur
hjá sjón. Þær þrjár þúsundir manna sem verkuðu síld á
blómatíma Ráufarhafnar sumarið 1965 eru minningin ein.
Og raunveruleikinn er beiskur. Síldin er löngu farin og nú
eru þorskurinn og loðnan líka á fórum. Nýtt verklag í við-
skiptum er að færa til lífsviðurværi landsmanna á hraða
gróðans. Kvótinn hefur ekkert með sanngirni að gera og fylg-
ir valdi, peningum og hagræði. Eftir standa hús og fá hundr-
uð manna sem vita sem er að vonin er dauf.
Fyrir hálfum áratug bjuggu á fimmta hundrað manns á
Raufarhöfn. Þriðjungur þeirra er farinn. Raufarhöfn er orð-
ið að þorpi nokkurra fjölskyldna. Nú þegar stærsta fyrirtæk-
ið hefur sagt upp öllu starfsfólki sínu, þriðjungi vinnuaflsins
á staðnum, er ekki nema von að heimamenn setji hljóða og
telji að dauðastríðið sé að tapast. Þeir hafa vissulega beðið
um hjálp en spyrja verður hvort enn ein áfallahjálpin í
dreifðustu byggðum landsins auki nokkuð á lífsgæði þeirra
sem eftir sitja i næsta verðlausum eignum sínum.
Raufarhöfn er ef til vill dæmigert fórnarlamb nýrra við-
skiptahátta í sjávarútvegi á íslandi. Staðsetning þorpsins
skiptir ekki lengur máli fyrir aflabrögð landsmanna. Kvótinn
er keyptur og fer þangað sem þéttleikinn er í byggð og
bísness. Raufarhöfn er einnig fórnarlamb stöðu sinnar á
landakortinu. Það er úr alfaraleið og býr ekki yfir þeim þrótti
að geta sótt til næstu byggða. Fyrir vikið er það ekki áhuga-
verður kostur í atvinnuuppbyggingu sem einhverju skiptir.
Þorpið hefur setið eftir sem hin eiginlega landsbyggð.
Á sama tíma eru byggðarsvæði á borð við Akureyri og
nærsveitir að eflast til mikilla muna. Sömu sögu er að segja
um Hérað og firðina sem eru að ná vopnum sínum að nýju í
baráttunni við byggðaröskun. Háskólinn á Akureyri er
glæsilegasta aðgerð í byggðamálum seinni ára sem ásamt
arðbærri og öflugri útgerð er að treysta Eyjafjörð sem aölað-
andi valkost í byggðaþróun. Svipuð þróun er að byrja á
miðju Austurlandi. Þar munu virkjanir og álver skapa æv-
intýri í atvinnuppbyggingu sem er einsdæmi á íslandi.
Staðarval háskóla og öflugra sjávarútvegsfyrirtækja á Ak-
ureyri og stóriðju fyrir austan er ekki tilviljun. Öflug fyrir-
tæki sækja í það umhverfi sem hentar þeim. Háskólinn á Ak-
ureyri mun laða að sér margvíslega starfsemi á næstu árum
af þeirri einföldu ástæðu að fyrir eru í bænum þær aðstæð-
ur sem eru grundvöllur framfara. Á sama hátt má segja að
ákvörðun forráðamanna Alcoa að velja álbræðslu sinni stað
á miðju Austurlandi sé ekkert annað en heilbrigðisvottorð
um möguleika atvinnulífs á svæðinu.
Byggðastefna hér á landi hefur um árabil verið rekin sem
félagsleg áfallahjálp. Kröftunum hefur allajafna verið beint
þangað sem erfiðleikarnir eru mestir. Gleymst hefur að gera
ráð fyrir eðlilegri byggðaþróun en þess í stað hefur mikið
kapp verið lagt á að sporna við fótum þar sem fæstir eru.
Mikilvægt er að stjórnmálamenn átti sig á því til fulls að
byggðir utan Reykjavíkur verða best treystar með því að efla
sterkustu byggðasvæðin. Gangi það eftir munu þau svæði
hjálpa byggðunum í kring, þar á meðal Raufarhöfn.
Sigmundur Ernir
LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2003
DV
Mörk tjáningarfrelsis
og einkalífsverndar
Erla Kristín
Árnadóttir
blaðamaöur
Ritstjórnarbréf
Á síðustu vikum hefur mikið
verið fjallað um mennina fjóra
sem grunaðir eru um stórfelld
auðgunarbrot í tengslum við
Landssímann. Þegar þrír þeirra
voru úrskurðaðir í gæsluvarð-
hald voru þeir samstundis nafn-
greindir og myndir af þeim birtar
í nokkrum fjölmiðlum landsins.
Af slíku tilefni vakna fjölmarg-
ar spumingar, og þá aðallega sú
hvort nafn- eða myndbirting af
grunuðum eða dæmdum mönn-
um sé réttlætanleg. Hér vegast á
tvö mikilvæg réttindi; annars
vegar tjáningarfrelsi fjölmiðl-
anna og hins vegar friðhelgi
einkalifs þessara einstaklinga.
Stjómarskrá okkar vemdar
þessi tvö svið. í 71. grein stjómar-
skrárinnar segir að allir skuli
njóta friðhelgi einkalífs, heimilis
og íjölskyldu en í þessu felst rétt-
ur manna til að njóta friðar um
lífshætti sína og einkahagi. í 73.
grein segir síðan að allir séu
frjálsir skoðana sinna og sann-
færingar og að hver maður eigi
rétt á að láta í ljós hugsanir sínar
en hann verði þó að ábyrgjast
þær fyrir dómi. Þessi tvö vemd-
arsvið vega nánast jafnþungt og
mörkin á miUi þeirra eru óljós.
Hvenær er myndbirting
leyfileg?
í siðareglum Blaðamannafélags
íslands er kveðið á um nafnbirt-
ingu í fjölmiðlum. Þar segir að
blaðamenn skuli hafa ríkt í huga
hvenær almennt öryggi borgar-
anna, sérstakir hagsmunir al-
mennings eða almannaheiU krefj-
ist nafnbirtingar. Hins vegar er í
þeim reglum ekki vikið að mynd-
birtingu.
Myndbirting í fjölmiðlum er að
jafnaði leyfileg ef hún telst ekki
ósæmileg fyrir hlutaðeigandi
mann og ef hún telst eiga eðlilegt
erindi til almennings. Bann við
birtingu myndar verður að byggj-
ast á gildum rökum varðandi
friðhelgi einkalífs. Til dæmis geta
myndir af ákærðum mönnum
sem hafa ekki verið dæmdir eða
af mönnum sem hafa verið
dæmdir fyrir smávægileg brot
réttlætt slíkt bann. Heyrst hafa
þær raddir að rétt sé og nauðsyn-
legt í vissum tilvikum að birta
myndir af mönnum i þeim til-
gangi að vara almenning við
þeim, t.d. ef um hættulega ofbeld-
ismenn er að ræða. Hins vegar
hafa menn þó talið að myndbirt-
ing eigi siður rétt á sér en nafn-
birting þar sem myndbirting
gangi almennt nær persónu
manna.
Flestir fjölmiðlar hafa sett sér
ákveðnar reglur í tengslum við
nafnbirtingu dæmdra manna.
Meginreglan víðast hvar er sú að
menn séu ekki nafngreindir
nema þeir hafi hlotið tveggja ára
fangelsisdóm eða meira. Þessi
regla er þó ekki algild og sumir
fjölmiðlar vega og meta hvert til-
vik fyrir sig. Auðvitað er full-
komlega réttlætanlegt að birta
myndir af slíkum mönnum ef
þeir sjálfir hafa gefið samþykki
fyrir því.
Sök grunaðs manns liggur
ekki fyrir
Umfjöllun fjölmiöla um mál á
rannsóknarstigi lögreglunnar er
mjög vandmeðfarin. Þó hefur því
verið haldið fram að slik umfjöll-
un sé nauðsynleg þar sem rann-
sóknaryfirvöld þurfi á aðhaldi frá
fjölmiðlunum að halda. Fjölmiðl-
um beri þess vegna að skýra frá
slíkum málum en þó á málefna-
legan hátt. Annað væri óhófleg
skerðing á fjölmiðlafrelsinu og í
andstöðu við þjóðfélagslegt hlut-
verk fjölmiðla. Hins vegar verður
að setja spurningarmerki við
nafn- og myndbirtingu grunaðs
manns í fjölmiðlum. Á því stigi
máls liggur ekkert endanlegt fyr-
ir um sök eða sakleysi manna og
mikilvægt er að hafa í huga þá
meginreglu réttarkerfisins að
menn séu saklausir þar til sekt
þeirra hefur verið sönnuð. Þegar
maður er úrskurðaður í gæslu-
varðhald liggur ekki fyrir sönnun
um sekt hans.
Skilyrði fyrir gæsluvarðhalds-
úrskurði er að rökstuddur grun-
ur liggi fyrir um að maður hafi
framið refsiveröan verknað sem
fangelsisrefsing liggi við. Hugs-
anlegt er að ákæruvaldið telji sig
síðan ekki hafa nægar sannanir
til að ákæra viðkomandi mann
eða að hann verði sýknaður fyrir
dómi. í slíkum tilvikum hefur al-
menningur oft dæmt manninn í
huganum og erfitt getur verið fyr-
ir viðkomandi að losna við þann
stimpil. Ef fjölmiðlar taka þá
ákvörðun að fjalla ítarlega um
mál grunaðra manna, og jafnvel
nafngreina þá, ber þeim siðferði-
leg skylda til að fjalla einnig um
það ef þeir eru síðan sýknaðir
eða málið fellt niður vegna
ónógra sannana.
Umfjöllun um opinberar
persónur
Viðurkennd er sú staðreynd í
fjölmiðlarétti að opinberar per-
sónur eða fólk sem hefur vakið
sérstaklega á sér athygli þurfi að
þola nærgöngulli umfjöllun í fjöl-
miðlum en almennir borgarar.
Mikilvægt er þó að hafa í huga að
sumir eru frægir án þess að hafa
sóst eftir því en svo eru aðrir sem
óska sjálfir eftir athyglinni og
þrífast í raun á fjölmiðlaumfjöll-
un. Með engu móti er þó hægt að
segja að opinberar persónur njóti
ekki einkalífsvemdar og þurfi að
þola fjölmiðlaumræöu um hvaða
málefni sem er. Alltaf verður að
skoða hvert mál fyrir sig og vega
og meta hagsmuni þá sem i húfi
eru.
Fjölmiðlamenn hafa stundum
haldið því á lofti að nauðsynlegt
sé að nafngreina grunaða eða
dæmda menn til þess að hreinsa
aðra af gruni. Dæmi eru um að
fjölmiðlar hafi ekki nafngreint
menn en þó gefið þannig lýsingu
á þeim að fleiri en hinir grunuðu
geti fallið undir hana, sem er
ekki heppilegt. Hins vegar mega
fjölmiðlar ekki nota þessa rök-
semd sem skjól fyrir nafn- og
myndbirtingu þegar slík birting
er sýnilega þarflaus.
Fjölmiðlar hafa mikilvægu
hlutverki að gegna í samfélaginu
og geta haft mikil áhrif á líf fólks.
Vissulega hafa fjölmiðlar rétt
til þess að fjalla um mál dæmdra
og grunaðra manna og í þeirri
umfjöllun getur verið fólgið að-
hald fyrir dómara, auk þess sem
hún stuðlar aö betri réttarvitund
almennings. Þó verður aUtaf að
gera þá kröfu til fjölmiðla að slík
umfjöllun sé byggð á málefnaleg-
um forsendum og að ekki sé geng-
ið lengra en nauðsyn krefur til að
koma fréttinni til skila.