Helgarblaðið - 12.06.1992, Blaðsíða 17

Helgar
17
blaðið
Gleymdir regnskógar Brasilíu
Um 500 brasilísk samtðk
taka þátt í umhveriisráð-
stefnu Sameinuðu þjóð-
anna í Rio de Janeiro.
Þeirra á meðal eru SOS
Atlantica sem beita sér
fyrir því að hinir gleymdu
regnskógar Brasilíu fái að
haida sér - það er að segja
það sem eftir er af þeim.
Allir kannast við regn-
skógana við Amazon-fljótið
þar sem sérfræðingar telja
að um 10 prósent af skógin-
um hafi fallið síðasta áratug.
Færri vita að það var mikill
regnskógur við strandlengju
Brasilíu sem varð að láta
undan iðnvæðingunni og
byggingu stórborga. Þessi
skógur heitir Mata Atlantica
og enn finnast nokkrar leifar
hans.
Um helmingurinn af 150
miljónum íbúa Brasilíu býr
nú þar sem Mata Atlantica
var. Um 90 prósent af skóg-
inum hafa verið höggvin.
Mest var um hina rauðu við-
artegund Pao Brasil sem
landið heitir eftir. Þá hefur
Qöldi dýra og plantna dáið
út sökum skógarhöggsins á
svæðinu. Það sem eftir
stendur af skóginum er
dreift víða meðfram strand-
lengjunni.
Samtökin SOS Atlantica
voru stofnuð 1987 og hefur
orðið nokkuð ágengt. Til
dæmis tókst samtökunum að
stöðva það að stór hraðbraut
yrði lögð í gegnum regn-
skóginn frá Sao Paulo norð-
ur á bóginn. Sao Paulo er
stærsta borg Brasilíu en þar
búa á áttundu miljón manna.
Samtökin hafa einnig
fengið í gegn að skógurinn
er friðaður á nokkrum stöð-
um.
Ráðstefna SÞ er mikilvæg
fyrir samtök sem þessi. Þau
fá meiri fjölmiðlaumQöllun •
og auðveldara verður að
virkja fólk. En fulltrúar sam-
takanna benda á að ríkis-
stjóm Brasilíu sé dugleg við
að gefa loforð en óduglegri
við að efna þau og því þurfi
að breyta. En mikilvægasta
málið sem þarf að leysa í
Brasiliu, ef ekki á að fara
illa, er fátæktarvandamálið,
segir Ines de Souza Dias,
upplýsingafulltrúi SOS Atl-
antica. Að hennar mati verð-
ur ekkert hægt að gera af
Ekkert ver&ur
hægt a& gera af
viti í
umhverfisvernd
fyrr en
fátæktarvanda-
málib ver&ur
leyst.
viti i umhverfisvemd fyrr en
það mál hefúr verið leyst á
einn hátt eða annan.
Saga Tékkó-
slóvakíu
á enda?
Slóvakiskir þjóbernissinnar krefjast sjálfstæbis - líst ekki á markabshyggju Tékka.
Eftir þingkosningamar í
Tékkóslóvakíu fyrir viku
eru spámar helst á þá leið
að dagar þessa síðasta ríkis
austurblakkarmnar fyrrver-
andi, sem ekki er einnar
þjóðar ríki fyrst og fremst,
séu senn taldir.
í kosningum þessum, öðmm í
röðinni frá því að kommúnisminn
féll, höfðu þeir sigur sem mest
vildu í gegn gangast. Annars vegar
em það slóvakískir flokkar, sem
vilja sjálfstætt ríki fýrir sína þjóð
eða því sem næst og em því and-
vígir að efnahags- og félagskerfi
verði breytt róttækt eftir vestræn-
um markaðshyggjufyrirmyndum.
Hins vegar eiga nú sigri að fagna
tékkneskir stjómmálaflokkar, sem
ekki sjá ástæðu til aukinnar sjálf-
stjómar fyrir Slóvakíu og taka ekki
í mál að slaka á sinni markaðs-
hyggjuhugsjón. I því liði em þar
að auki margir orðnir þess sinnis
að vilji Slóvakar ekki vera með í
markaðshyggjunni, megi þeir eiga
sig.
Meciar vill fullveldi
I Slóvakiu er öflugasti flokkur-
inn eftir kosningamar Lýðræðis-
hreyfing (skammstöfun nafns
hennar á landsins tungu er HZDS)
svokölluð undir fomstu Vladimírs
Meciars, sem lærði pólitískt valda-
tafl í kommúnistaflokki landsins,
meðan hann stjómaði alráður, og
er sagður hafa gott lag á að tala al-
menning til. Fyrrmeir stundaði
hann hnefaleika en þýskir fjöl-
miðlar geta þess að það sjáist ekki
lengur á honum. Meciar háði kosn-
ingabaráttuna með loforðum um
að lýsa yfir fullveldi Slóvakíu án
tafar, yrði honum sigurs auðið, og
nema núgildandi stjómarskrá Sló-
vakíu úr gildi. (Tékkóslóvakía er
sem kunnugt er sambandsríki, þar
sem Tékkar og Slóvakar hafa
hvorir um sig eigin stjómarskrá og
sjálfstjóm nokkra.) Síðan skuli
Slóvakar með þjóðaratkvæða-
greiðslu ákveða samband sitt við
Tékka í framtíðinni. Meciar hallast
að því að Tékkalönd og Slóvakía
verði fremur einskonar ríkjabanda-
lag en sambandsríki.
Annar slóvakískur sjálfstæðis-
flokkur, róttækari nokkuð en Lýð-
ræðishreyfingin, vill fullt sjálf-
stæði umbúðalaust. Hann fékk sex
af hundraði atkvæða í Slóvakíu.
Þar fengu og mikið fylgi vinstri-
sinnaðir flokkar, sem óttast að
markaðshyggja ráðamanna í Prag
muni koma illa við Slóvakíu, sem
þegar er hart leikin efnahagslega
eftir hmn gamla austurblakkarkerf-
isins. Slóvakía var enn nátengdari
því en Tékkalönd, t.d. var mikil at-
vinna þar í vopnaiðnaði sem fram-
leiddi á fullu fýrir heri Varsjár-
bandalags. Sá iðnaður hefur nú
mjög skroppið saman, og auk þess
er Slóvakía frá gamalli tíð veikari
fyrir efnahagslega og vanþróaðri
en Bæheimur og Móravía.
Sterki maðurinn
hjá Tékkum
Um stefnuna í efnahagsmálum
em Meciar og vinstrimenn Iandar
hans nokkuð sammála. Þeir mót-
mæla allir jafnt fyrirætlunum mið-
stjómarinnar um mikla einkavæð-
ingu og breytingar á skattalögum.
Telja þeir að hvorttveggja verði
efnamönnum hagstætt en öllu
verra fyrir tekjuminni lög samfé-
Iagsins.
1 Tékkalöndum (Bæheimi og
Móravíu) fékk allra flokka mest
fylgi Lýðræðislegi borgaraflokkur-
inn (tékkneska skammstöfunin er
ODS) undir fomstu Václavs Klaus
fjármálaráðherra. Hann virðist nú
vera sterki maðurinn í stjómmál-
um Tékka, á sama hátt og Meciar
hjá Slóvökum. Flokkur hans er
skilgreindur sem frjálslyndur og
hægrisinnaður og stundum sem
frekar hægrisinnaður miðjuflokk-
ur. Sjálfur er Klaus hagfræðingur
að mennt og aðalforkólfur mark-
aðshyggjumanna. Hann vísar
„tveggjaríkjalausn“ á bug og hann
og fleiri hægrisinnaðir tékkneskir
ráðamenn segja að verði Slóvök-
um leyft að fara hægar í markaðs-
þróuninni en áætlanasmiðir um
það gera ráð fyrir, muni það gera
þær ráðstafanir að hálfkáki sem
litlu eða engu breyttu til batnaðar.
Tékkar enn meiri
skilna&arsinnar?
Stemmningin hjá Tékkum virð-
ist vera á leið í þá áttina að vilji
Slóvakar fara, þá þeir um það. Þeir
liafi alla tíð verið með eitthvert
nöldur út af samfélaginu við
bræðraþjóðina og það sé þá best
þeir sigli sinn sjó: Þetta hugarfar
kemur öðrum þræði til af því að
Tékkar, sem frá stofnun Tékkó-
slóvakíu 1918 liafa verið „ríkisber-
andi" þjóðin þar, eru eftir fall
kotnmúnismans orðnir einhverjir
mestu Evrópusinnamir í allri álf-
unni. Með hliðsjón af legu lands
síns, sögu þess og menningu segj-
ast þeir vera Mið- Evrópumenn
öllum öðrum fremur. Þar er nú
mikiil áhugi áyrir því að komast
sem fyrst i Evrópubandalagið og
jafnvel í Nató. Milos Zeman, leið-
togi tékkneskra jafnaðarmanna,
sagði íyrir kosningar: „Eg hygg að
áhuginn fyrir skilnaði (Tékkalanda
og Slóvakíu) sé jafnvel orðinn
meiri með Tékkum en Slóvökum.“
Þorleifsson skrifar
Tékkar eru margir farnir að hugsa
sein svo að Sióvakía, í efnahags-
málum verr stödd en Tékkalönd,
sé dragbítur fýrir Tékka og seinki
inngöngu þeirra í Evrópubandalag-
ið.
Havel stendur einn
Alkunna er að byltingar eru
gjamar á að éta bömin sín og nú
segja menn í Prag að það hafi
sannast á tékkóslóvakísku „flauels-
byltingunni" (sem er kölluð svo
sökum þess hve friðsamleg hún
var) er sleypti alræði kommúnista
1989. Sú meðferð á tékkóslóvak-
ísku byltingarbömunum hefur að
vísu verið væg, eftir því sem oft
hefur gerst. En í kosningunum fýr-
ir viku var næstum ölium þeim
stjómmálamönnum og -flokkum,
sem risu upp úr Borgaravettvangi
og skyldum hreyfingum, sem
felldu alræðisstjómina, mtt frá
áhrifum í stjómmálum.
Af þeirri fylkingu stendur nú eft-
ir næstum einn skáldforsetinn
Václav Havel, valdalítill sam-
kvæmt stjómarskrá en hefur til
þessa haft veruleg áhrif út frá góð-
um orðstír á alþjóðavettvangi sem
hann gat sér vegna langrar og
drengilegrar baráttu gegn alræðis-
stjóminni. Hann hefur siðan verið
einskonar tákn þeirrar baráttu og
sigurs hennar. En nú em líkur á að
fyrir honum liggi þau örlög, dapur-
leg að hans mati og margra fleiri,
að verða síðasti forseti Tékkóslóv-
akíu er minnst yrði í sögunni sem
mannsins, er bundið hafi enda á
sögu landsins með því að frelsa
það.
Hvomgur þeirra alþýðlega box-
arans Meciars né kaldrifjaða hag-
fræðingsins Klausar er sagður hon-
um ýkja velviljaður. Vera kynni
meira að segja að hann ætti nú
meiri stuðnings von af ofsækjend-
um sínum í áraraðir, kommúnist-
um. Þeir og bandamenn þeirra
fengu 14 af hundraði atkvæða í
kosningunum til sambandsþings-
ins, eða álíka mikið og 1990. Þeir
urðu þar með annar stærsti fiokk-
urinn á því þingi. Það kom sumum
fréttaskýrendum á óvart, en skýr-
ingar gefnar á því em aðallega á þá
leið að einnig með Tékkum sé al-
varleg óánægja með markaðs-
hyggju Klausar og annarra slíkra.
Efnahagsástandið er betra hjá
Tékkum en Slóvökum og sama er
að segja um lífskjör, en eigi að síð-
ur er margra mál að lífskjör í lægri
lögum tékkneska samfélagsins hafi
rýmað undanfarið. Kommúnistar
segja að ástæðan til þess sé að
markaðsstefnan hafi þegar gengið
of langt.
„Bíttu gras,
blessuð tíð..."
Pólitískar skrýtlur lífguðu tals-
vert mikið upp á hversdagsleikann
í gamla austantjaldskerfinu en sagt
er að þeirri listgrein hafi hrakað
mjög síðan lýðræðið gekk í garð.
Ekki er hún þó útdauð. Til dæmis
er þessi saga, sögð til dæmis um
viðhorf og hugarfar tveggja áhrifa-
mestu stjómmálamanna Tékka
undanfarið, þeirra Havels og
Klausar.
Havel átti leið um Stromovka-
garð í Prag og varð þá fyrir honum
betlari, sem reytti gras og át. Ljúf-
menninu Havel þótti þetta ekki
nógu gott, svo að hann fiskaði upp
úr vasanum nokkra seðla og fékk
betlaranum með þeim orðum að
hann skyldi kaupa sér fyrir þá eitt-
hvað betra að borða.
Viku síðar var sami betlari aftur
kominn á beit í Stromovkagarð. Þá
varð hann á vegi Klausar, er hafði
bmgðið sér í heilsubótargöngu um
garðinn.
„Héma em nokkrir aurar,“ sagði
fjármálaráðherrann. „Svo ættirðu
að taka neðanjarðarbrautina til
Sarkagarðs. Sprettan er betri þar.“
Ef saga Tékkóslóvakíu er senn á
enda er a.m.k. sennilegast að það
gerist með friðsamlegu móti, gagn-
stætt því sem varð í Júgóslavíu er
hún datt i sundur. Hefð fyrir til-
tölulega mikiili friðsemd er fyrir
hendi hjá bæði Tékkum og Sló-
vökum og þótt þeim hafi sjaldnast
komið fullkomlega vel saman hafa
þeir aldrei ást við sem óvinir með
hemaði og hryðjuverkum.
Föstudagurinn 12. júnl