Dagblaðið - 01.09.1976, Side 11

DAGBLAÐIÐ. — MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 1976.
✓
„BETRA ER HEY EN HAGI
Sumarið er á enda.
Heyönnum að ljúka. Enn einu
sinni hafa bændur á Suður- og
Vesturlandi horft á hey sín
grotna niður og töðuna spretta
úr sér. Mörg ár eru síðan að
önnur eins spretta hefur verið
á þessu svæði, svo ef vel hefði
tekizt til með heyverkun hefði
orðið metár í heyöflun. Á
Norður- og Austurlandi eru hey
bæði mikil og góð.
Fóðurgildi heys
Heyfengur héfur yfirleitt
verið talinn í hestburðum en I
hagskýrslum í rúmmetrum. Hjá
forðagæzlu Búnaðarfélags
Islands er reiknað með að í
einum rúmm af þurrheyi séu 50
FE (fóðureiningar), en I einum
rúmm af votheyi 110 FE. Það
mun verða reiknað með þeim
tölum I eftirfarandi hugleiðing-
um. Til skýringar fyrir
lesendur Dagblaðsins er rétt að
geta þess, að eitt kg af byggi er
ein FE. Það er sú mæfieining,
sem gengið er út frá, þegar
fóðurgildi annarra fóðurteg-
unda er metið. Af meðalgóðri
töðu þarf 1,9 kg 1 eina FE en af
votheyi þarf 6,0 kg.
Heyfengur
Á undanförnum árum hefur
heyfengur verið mjög
breytilegur. Mestu hafa þar
valdið kalskemmdir og óþurrk-
ar. Uppskera nokkurra ára er
hér sýnd.
Heyfengur umreiknaAur
í fóöureiningar Milljón
FE
Árið 1961 180
Áríð 1969 150
Áríð 1973 244
Áríð 1975 190
Á síðastliðnum tuttugu árum
hefur meðalheyfengur af ha
verið frá 1150 FE og upp í 2250
FE. Þar sem tún eru i góðri
rækt og veðurfar ekki óhag-
stætt fyrir grassprettu, er var-
lega áætlað, að hver ha eefi af
sér 2500 FE (48 hestburði). Ef
20% eru dregin frá vegna
beitar á tún, þá verða 2000 FE
eftir í heyi og er þá miðað við
meðaluppskeru. Heildarstærð
túna er 135 þús. ha. Miðað við
að ofangreind uppskera hefði
fengizt i sumar og bjargazt
sæmilega verkuð í hús, þá hefði
heyfengur bænda orðið um 270
milljónir FE.
Á síðastliðnu ári var 51% af
heildarheyfengnum aflað í
þeim landshlutum, þar sem
bændur hafa átt í mestum
erfiðleikum í sumar vegna
óþurrka. Miðað við sama hlut-
fall og hentuga veðráttu hefði
á þessu svæði átt að verða til í
heygeymslum 138 millj. FE.
Útilokað er að gera sér grein
fyrir hversu mikill heyfengur
verður á haustnóttum. Hæpið
er að gera ráð fyrir meiri
heyfeng en svarar til 94
milljónum FE. Á siðastliðnu ári
nam hann á þessu svæði 96
millj. FE. Miðað við að sami
fjöldi búfjár verði settur á í
haust og var á fóðrum síðastlið-
inn vetur, er þörf fyrir 97.3
millj. FE, ef fóðr á sem mest á
heimafengnu fóðri.
Hvað er til bjargar?
Á árinu 1975 verkuðu
bændur í Strandasýslu 57% af
heyfengnum sem vothey. Mest
var votheysverkunin i
Fellshrepp, eða 92% af
heyfeng og þar næst í Kirkju-
bólshreppi, 86%. A sama ári
verkuðu bændur í Árnessýslu
13% af heyfengnum I vothey,
en bændur í Rangárvallasýslu
5,5%. Meðaltal á öllu landinu
var 9,2%. Þrátt fyrir að nokkur
áróður hafi verið rekinn af
ýmsum ráðunautum og
bændum fyrir aukinni votheys-
verkun undanfarin 30 ár, hefur
lítil breyting orðið á hlutfallinu
milli þurrheys og votheys á
þessu árabili. Eflaust hafa þeir
mátt sín meira sem töldu, að
Kjallarinn
Agnar Guðnason
súgþurrkum mundi leysa allan
vanda við heyskapinn.
Hefðu bændur á óþurrka-
svæðunum verið undir það
búnir að verka 50% af
heyfengnum í vothey, ættu þeir
nú í votheysgeymslum 70
millj. FE og til viðbótar hefðu
þeir þurft um 27 millj. FE i
þurrheyi til að eiga nægilegt
heyfóður miðað við óbreyttan
fjölda búfjár frá síðustu ára:
mótum. Þótt ástandið sé
alvarlegt og einstaka bændur
hafi ekki ennþá hirt tuggu af
heyi, þá eru margir bændur
sem náð hafa inn nokkru magni
af vel verkuðu þurrheyi. Yfir
heildina er það mun meira en
27 millj. FE í þurrheyi.
Hvers vegna er ekki
meira vothey?
Ýmsar ástæður eru þess vald-
andi að ekki skuli vera meira
verkað í vothey en raun ber
vitni, t.d. ótti við votheysveiki í
sauðfé. Sumum finnst erfitt að
gefa það. Það er talin vond lykt
af votheyi, lítil afköst við
hirðingu í vothey, erfitt að fá
kýr til að éta nægilega af því
o.s.frv. öll þessi rök gegn
votheysverkun hafa átt rétt á
sér einhvers staðar og einhvern
tíma, en eru haldlaus nú.
Vanhöld á sauðfé eru ekki
meiri hjá bændum í Stranda-
sýslu en gerist í öðrum
héruðum. Ekki dregur votheys-
gjöfin úr afurðasemi
sauðfjárins, því yfir landið mun
sauðfé skila einna beztum af-
urðum í Strandasýslu. Það má
nefna að í Kirkjubólshreppi,
þar sem sauðfé er nær 100%
fóðrað á votheyi, skilaði hver
vetrarfóðruð ær i fjárræktar-
félaginu (2203 ær) að meðaltali
30,0 kg. af kjöti á síðastliðnu
ári, en í góðsveitum sunnan
lands fengust um 24-25 kg af
kjöti eftir ána. Þar er jafnframt
meira valið í fjárræktarfélögin
en hjá Strandamönnum.
Með bættri verkun minnkar
hættan á votheysveiki. Eftir að
farið var að nota maurasýru til
iblöndunar, þarf votheys-
verkunin ekki að mistakast.
Lykt af maurasýruverkuðu
heyi er nánast engin. Með
margvíslegum tæknibúnaði
e’ru afköst mjög mikil við
hirðingu í vothey. Það má nota
tæki sem margir bændur eiga
fyrir t.d. sjálfhleðsluvagna. Á
markaðnum eru til færibönd,
sniglar, krabbar og handhægir
vagnar, sem auðvelda mjög
meðferð votheys á gjafa-
tímanum, þannig að með
tilheyrandi tæknibúnaði eru af-
köstin engu minni við
votheysverkun en þurrhey. Ef
votheyið er vel verkað, ekki
mjög blautt, þá éta kýr það
ágætlega, séu þær vandar
snemma á það. Algengt er á
stórbýlumáhinum Norðurlönd-'
unum að fóðra kýr allt árið á
votheyi, þar sem kýrnar eru
ekki látnar út að sumrinu. Ekki
geta kýr innbyrt jafn mikið
þurrefni í votheyi og vel verk-
uðu þurrheyi, enda fer vel á því
að fóðra hámjólka kýr til
helminga af votheyi. Mikil vot-
heysfóðrun mjólkurkúa krefst
meiri fóðurbætis en ef þær
væru fóðraðar eingöngu á góðu
þurrheyi.
Það þarf aukin framlög
til votheysverkunar
Það er staðreynd, sem ekki er
hægt að horfa fram hjá, að
bændur hafa ekki fjárhagslegt
bolmagn til að breyta snögglega
um búskaparlag. Þess vegna
þurfa bændasamtökin og
löggjafinn i sameiningu að gera
hliðstæðar ráðstafanir og voru
gerðar í Noregi, er hafizt var
handa um að auka votheys-
verkun þar. Norskir bændur fá
óafturkræf framlög til að
byggja votheysgeymslur og hag
stæð lán til vélakaupa. Enn-
fremur fá þeir framlög úr rikis-
sjóði fyrir hvern rúmm er
verkaður er af votheyi. Þar er i
mörgum héruðum um 80% af
heyfengnum verkaður í vothey.
Bændur þurfa að fá lán og
öafturkræf framlög til að koma
sér upp tæknibúnaði bæði til
hirðingar í vothey og fóðrunar
á því. Með öllum tiltækum ráð-
um þarf að auka votheys-
verkunina. Það er ekki aðeins
hagsmunamál bændanna einna.
Ræktunin er orðin það mikil
að með góðri nýtingu heyfengs
fæst nægilegt fóðurmagn næstu
árin miðað við meðalsprettu.
Ef andstaða væri veruleg hjá
stjórnvöldum gegn auknum
fjárframlögum til land-
búnaðarins, þá mætti breyta
um. Draga úr framlögum til
jarðræktar (nýrækt, fram-
ræslu), en nota í þess stað það
fjármagn til stuðnings aukinni
votheysverkun i landinu.
Agnar Guðnason,
blaðafulltrúi
bændasamtakanna
Eru nómsmenn á vetur setiandi?
1 sumar hefur óvanalega
mikið verið fjallað um íslenzk
menntamál. Sá málflutningur
hefur undantekningalítið verið
á einn veg: Fjölgað hafi állt of
mikið í menntaskóla- og há-
skólanámi. Annars vegar
byggist þessi fjölgun á minnk-
andi kröfum, og því beri að
þyngja menntaskólanám eða
taka upp inntökupróf í háskól-
ann. Hins vegar hafi allt of
mörgum verið beint i langskóla-
nám, einkum með því að koma
á námslánakerfi, og nú verði að
spyrna við fótum og skerða
námslánin.
Þessi málflutningur hefur
verið endurteki'nn svo oft, að
hann er á góðri leið með að
festast í vitund almennings. Því
er sérstök ástæða til að staldra
við og athuga sannleiksgildi
hans.
„Menntunarsprengja" síð-
ustu 15 ára er alþjóðlegt
fyrirbæri sem er nátengt örri
tækniþróun sama tímabils.
Hérlendis hljóp vöxtur í
menntaskólana fyrir miðjan
síðasta áratug, og seint á ára-
tugnum var hafist handa að
skipuleggja framhaldsnám
þannig, að það tæki við öllum
þeim fjölda sem þangað sótti. Á
þessum árum dundi í eyrum
uppvaxandi æsku, að framtið
þjóðarinnar væri komin undir
menntun æskunnar, og allir
voru hvattir til að leggja í fram-
haldsnám, hefðu þeir getu til
þess. Fjölgunin í menntaskól-
unum hafði ekki í-för með sér
neina „standardlækkun", þvert
á móti hafa prófkröfur aukist,
eins og hver og einn getur sann-
reynt með samanburði á
kennsluskrám og vitnisburði
menntaskólanema fyrr og nú.
Það sem gerðist, var að hinir
efnameiri í þjóðfélaginu misstu
einokunaraðstöðu sína gagn-
v^——.
vart menntun. Bætt lífskjör al-
mennings gerðu æ fleirum
kleift að sjá. fyrir börnum
sínum í gegnum menntaskóla-
nám, og loforð stjórnvalda um
fullnægjandi námslán hvöttu
jafnvel hina efnaminnstu til að
klífa þrítugan menntahamar-
inn.
Um 1970 var allt háskólanám
endurskipulagt og var nú stúd-
entum tæpast lengur mögulegt
að stunda vinnu með námi sínu.
Sama gilti um þá sérskóla sem
spruttu upp við hlið hins gamla
menntakerfis, s.s. tækniskóla,
fiskvinnsluskóla og kennara-
háskóla. Samhliða þessari
endurskipulagningu voru
námslánin aukin til muna og
námsmönnum var lofað að þau
yrðu fullnægjandi um 1973.
Allar þessar umbætur eru
framkvæmdar til að mæta
ákveðnum þörfum atvinnulífs-
ins. Stjórnun, viðskipti og opin-
ber þjónusta verða æ marg-
brotnari og sívaxandi þörf
verður fyrir vísindaframleiðslu
og tækniframfarir í undirstöðu-
atvinnuvegum. íslenskt auð-
magn stenst ekki alþjóðlega
samkeppni án þess að fjölga
verulega langskólagengnu
vinnuafli, og „bókvitið verður í
askana látið“ gerist vinsælt
kjörorð.
Öllu þessu fylgja aukin
útgjöld til menntamála.
'Reiknað er.með að þau skili sér
í aukinni framleiðni siðar meir,
en það breytir þvi ekki að þau
eru ört vaxandi þáttur í
heildarútgjöldum ríkisins, og
því kemur fram vaxandi til-
hneiging til að stilla þeim í hóf,
gera menntunina hagkvæmari.
Sú tilhneiging styrkist við efna-
hagssamdrátt síðustu missira.
Það sem nú er að gerast, er
að sparnaðartilhneigingin er að
„slá í gegn“ í opinberri um-
Gestur Guðmundsson
ræðu. Henni fylgja ýmis rök,
einkum þó efasemdir um að
þörf sé allra þessara mennta-
manna. Þær efasemdir byggja
ekki á neinum staðreyndum,
aðeins óljósri tilfinningu.
Engar kannanir hafa verið
gerðar á framtíðarþörf fyrir
menntamenn, — enda væru
slíkar kannanir óframkvæman-
legar eins og reynsla nágranna-
þjóða sýnir. Ekki hefur orðið
vart atvinnuleysis mennta-
manna. Staðreyndin er sú, að
þarfir þjóðfélagsins fyrir
menntamenn eru ærið teygjan-
legar og ófyrirsjáanlegar, og á
hátíðlegum stundum þykjast
allir sammála um að það sé
aðalsmerki á einu þjóðfélagi að
geta boðið þegnum sínum upp á
alla þá menntun sem þeir
girnast, burtséð frá þvi hvort
hún skilar þeim eða öðrum
meiri graut í askinn.
Athyglisvert er, hvert
núverandi sparnaðarandi
beinist. Háskóli tslands sleppur
að mestu frá niðurskurði, en
sérskólarnir búa margir við
stöðvun framkvæmda. Ekki er
hægt að framfylgja nýsam-
þykktum grunnskólalögum
sökum fjárskorts, og mestur
hefur niðurskurðurinn orðið á
námslánum. „Framfarasinnuð-
um“ mönnum í ríki og atvinnu-
lífi er það greinilega ljóst, að
framtíðarframleiðni þjóðfélags-
ins er töluvert komin undir
blómlegri vísindastarfsemi og
menntun sérfræðinga á sviðum
framleiðslu, vöruhringrásar og
viðhalds vinnuafls. Þeir telja
hins vegar augljóst að fleiri
stefni nú í langskólanám en
herrar atvinnulífsins þurfi. Því
geti rikið sparað sér nokkrar
krónur. Þess vegna eru náms-
lánin skert. Það er ódýr lausn
og ekki er horft í það að hún
bitnar á skrautfjöðrinni „jafn-
rétti til náms“, — borgarastétt-
in sér um sína. Og nú á að herða
prófin, jafnvel koma á fjölda-
takmörkunum svo að náms-
menn verði örugglega iðnir við
lesturinn — og hafi ekki tíma
til að stunda námið á gagn-
rýnan hátt og velta fyrir ser
þjóðfélagsmálum. Það hefur
nefnilega gerst í menntakerf-
inu, að samhliða fjölgun þar úr
lægri þjóðfélagsstéttum hefur
breiðst þar út róttækni. Sú rót-
tækni er ekki einungis lúxus,
hún er beinlínis hættuleg, ekki
síst meðal þess vinnuafls sem á
einkum það verkefni fyrir
höndum að auka gróða fyrir-
tækjanna, oft og einatt með
hreinum árásum á verkalýð.
Á meðan fyrstu sparnaðar-
ráðstafanirnar eru gerðar og
aðrar undirbúnar, sigla mál-
pípur sparnaðar og haturs á rót-
tækni fram á ritvöllinn og
reyna að tryggja stuðning al-
mennings. Alið er á mennta-
manna-andúð (sem á sér skilj-
anlegar forsendur í því að
hingað til hafa menntamenn al-
mennt staðið með auðvaldinu),
og reynt er að tengja saman
óánægju almennings með kjör
sín, ekki síst skattabyrðina, og
kröfurnar um niðurskurð út-
gjalda til menntamála.
Námsmenn eru hins vegar
flestir þeirrar skoðunar að
niðurskurður útgjalda til
menntunar sé andstæður hags-
munum íslenskrar alþýðu.
Niðurskurður námslána bitnar
augljóslega fyrst og fremst á
sonum og dætrum alþýðunnar.
Hertar prófkröfur og fjöldatak-
markanir ber fyrst og fremst að
skoða sem tæki til að gera lang-
skólanemendur „þæga“.
íslenskt auðvald og hand-
langarar þess í ríkiskerfinu
ætla að brjóta niður þá sjálf-
stæðu og gagnrýnu hugsun,
sem smám saman hefur náð að
þróast innan menntakerfisins.
Þessi gagnrýna hugsun er vísir
að því, að menntamenn hætti að
vera auðmjúkir skósveinar auð-
valdsins en verði þess í stað
traustir bandamenn verkalýðs.
Því er það hagur alþýðu að
standa gegn öllum hugmyndum
um frekari þrælatök á mennta-
kerfinu.
Hins vegar gera námsmenn
sér fullljóst að meginstefna
okkar, þ.e. „jafnrétti til náms“
og „menntun í þágu alþýðu“,
gengur þvert á hagsmuni auð-
valdsins — eins og reyndar
önnur langtímahagsmunamál
alþýðunnar gera. Þess vegna
búumst við við síharðnandi
árekstrum við auðvaldið og
rikisvald þess og vitum að
árangur okkar er ekki sfst
kominn undir skilningi og sam-
stöðu alþýðu manna með stefnu
okkar og starfi.
Gestur Guðmundsson
nemandi í þjóðfélagsfræði