Dagblaðið - 06.09.1976, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MANUDAGUR 6. SEPTEMBER 1976.
mörgum löndum heims. Fyrir-
tækið byggir þó afkomu sína á
kartöflurækt í Kanada New
Brunsvich og í Maine-fylki í
Bandarikjunum.
Þurrkarnir í Vestur-Evrópu
eru ein meginástæðan fyrir því
að boðað var til þessa fundar í
Kaupmannahöfn.
Lönd eins og V-Þýzkaland,
Frakkland, Belgía og Holland
munu ekki hafa nægilegt magn
til ráðstöfunar næsta vetur og
þess vegna voru þessar alþjóð-
legu viðræður hafnar en talið
er að mest af þeim kartöfum
sem verða þar á boðstólum
næsta vetur verði frá Norður-;
og Suður-Ameríkuríkjum.
Á fundinum voru fulltrúar
frá ítaliu, Spáni, Frakklandi,
Hollandi, Englandi, V-
Þýzkalandi, Skotlandi, frá öll-
um Norðurlöndunum og frá
Uruguay.
Ein önnur meginorsök þess
að fundurinn var haldinn, er
einnig sú staðreynd að McCain
ræður að mestu útflutningi á
kartöflum frá Kanada og frá
Maine-fylki.
Þurrkarnir hafa valdið því að
stjórn fyrirtækisins ákvað að
ræða dreifingarmöguleikana
við kaupendur í Evrópu og við
aðra framleiðendur í S-
Ameríku. Vildu þeir kynnast
markaðshorfum af eigin raun
og heyra hvað framleiðendur
hefðu um málin að segja í
Evrópu. Eins og áður sagði á
fyrirtækið nokkrar verk-
smiðjur í Evrópu og fá
kaupendur þar venjulega kart-
öflur frá þeim. En það getur
orðið vandamál í ár.
Stærsta vandamálið í þessu
máli er að koma á sem jafnastri
skiptingu á milli þeirra landa,
þar sem skortur er á kartöflum,
og hinna þar sem nóg er til en
ennþá er ekki alveg hægt að
gera sér grein fyrir fram-
boðinu. Ekki er enn vitað
hversu mikil framleiðsla
Austur-Evrópulandanna verð-
Verði farið út í að flytja inn
til landanna kartöflur frá
Ameríku má búast við því að
ekki verði eins mikil eftirspurn
eftir þeim fáu títlum sem til
eru nú í V-Evrópu. Danir hafa
verið nokkuð heppnir og fá dag-
lega fyrirspurnir frá t.d. Hol-
lendingum og V-Þjóðverjum.
Allt útlit er fyrir það að kart-
öfluuppskeran í V-Þýzkalandi
verði um 40% minni en í fyrra.
Tvö ár í röð hefur kartöflu-
uppskeran verið undir meðal-
lagi og nú er farið að tala um
það hjá Efnahagsbandalags-
þjóðunum að farið verði að
rækta kartöflur eftir fyrirfram-
gerðum áætlunum eins og t.d.
er gert með sykurrófur.
Kartöflur eru skyndilega
orðnar mikið efnahagsmál í
stað þess að vera fremur ódýr
neytendavara.
Og þeir, sem til þekkja, segja
að alþjóðafundurinn í Kaup-
mannahöfn muni hafa mikil
áhrif á verzlun með kartöflur i
Evrópu í haust.
Það er rætt um kartöflu-
hringrás meðal framleiðend-
anna. Senda á kartöflur frá N-
Evrópu til S-Evrópu og nota
þær þar sem útsæði. Snemma
vors fær N-Evrópa svo nýjar
kartöflur frá N-Afríku og S-
Evrópu. Síðar verða svo fluttar
kartöflur á ný frá N-Evrópu til
S-Evrópu, þar eð erfitt er með
geymslu á þeim í suðrænum
löndum.
Vegna þurrkanna í Evrópu á
einnig að samræma uppskeru
tímanna milli hinna ýmsu
landa í Evrópu og Ameríku.
Þá var einnig rætt um það á
fundinum í Kaupmannahöfn að
fleiri slíkir fundir yrðu haldnir
í framtíðinni til þess að fylgjast
með þróun mála. Það er einnig
búizt við því að kartöflumálin
verði rædd á þingum Efnahags-
bandalagsins.
Þar er kartaíian orðin stór-
mál eins og víðast hvar annars
staðar er skortur verður á
þessari daglegu neyzluvöru. Er
skemmst að minnast þeirrar
umræðu er varð um kartöflur
hér á landi á liðnum vetri.
HUGARFARS6REYTING
NAUDSYNLEG
1.T
Barátta verkalýðshreyfingar-
innar hefur hér á landi sem
víðast annars staðar verið með
nokkuð hefðbundnum hætti,
fyrst og fremst hefur verið
tekist á um kaupið og önnur
bein kjaraatriði. Auk þess
hefur verkalýðshreyfingin oft
samið um umfangsmiklar
félagslegar umbætur, t.d. um
öryggismál, almannatryggingar
og lífeyrissjóði. Þá hefur
verkalýðshreyfingin gert
tillögur á sviði efnahagsmála og
haft áhrif á gang þjóðmála
almennt.
Þó að menn greini á um
árangur verkalýðsbaráttunnar
i einstökum málum og forystu-
menn á hverjum tíma er það
ljóst, að árangur þeirrar
baráttu er umtalsverður auk
þess sem hún hefur beitt sér
fyrir jákvæðum þjóðfélags-
umbótum launþegum í hag.
Ýmsum mikilvægum þáttum
hefur þó ekki verið sinnt sem
skyldi. Þar vil ég sérstaklega
benda á aðbúnað og félagslega
aðstöðu einstaklingsins á
vinnustaðnum, samskipti við
yfirmenn og vellíðan í starfi.
Aðbúnaður, hollustuhættir
og öryggismál eru víða mjög
vanrækt á vinnustöðum. Verka-
lýðshreyfingin veitir ekki
nægjanlegt aðhald og fylgir
ekki eftir árangri, sem náðst
hefir með kjarasamningum og
með löggjöf. Þær opinberu
stofnanir, sem eiga að hafa
eftirlit með þessum málum,
virðast vera of fáliðaðar til að
geta haldið uppi viðunandi
eftirliti, auk þess sem þær hafa
ekki nægjanlegt vald til að
grípa til aðgerða, þegar þeirra
er þörf. Hver þekkir ekki dæmi
um algjörlega ófullnægjandi
snyrtiaðstöðu á vinnustað,
ófullnægjandi kaffi- og matar-
aðstöðu eða jafnvel að um
heilsuspillandi húsnæði sé að
ræða eða að öryggismál séu í
ólestri. Allt bendir þetta til
skilningsleysis á velferð ein-
staklinganna á vinnustaðnum.
Réttur einstaklingsins til að
fá vinnu er af flestum talinn til
sjálfsagðra mannréttinda, enda
er vinnan á vissan hátt grund-
völlur tilveru manna. Launa-
fólk lifir á launum sínum, sér
fjölskyldu sinni farborða hvað
lífsnauðsynjar snertir og veitir
sér þann munað, sem launin
gefa svigrúm til.Þá er félags-
legt gildi vinnunnar óum-
deilanlegt. Af þessu er ljóst, að
sá sem ræður yfir vinnu
einstaKlinganna, atvinnurek-
andinn, honum er fengið mikið
vald með því að geta ráðskast
með jafnþýðingarmikil
mannréttindi eins og vinnu
annarra.
En víkjum nú aftur að hinum
einstaka launþega á vinnu-
staðnum. Meginskylda hans er
að skila því verki, sem hann
hefur ráðið sig til á sómasam-
legan hátt og innan eðlilegra
tímamarka. En starfsmaðurinn
sem einstaklingur, sem
manneskja, á einnig sinn rétt á
vinnustaðnum, sem því miður
oft er traðkað á í skjóli þess
valds, sem þvl fylgir að einn
ræður yfir vinnu annarra. Hver
þekkir ekki dæmi um það, að
starfsmenn hafi orðið að þola
auðmýkingu og lítillækkun af
yfirmönnum sínum, jafnvel án
minnsta tilefnis. Dæmi er um
að menn séu „settir út í horn“ í
refsiskyni, menn eru færðir á
milli verka í sama skyni, gengið
er fram hjá einstökum starfs-
mönnum varðandi aukavinnu
(sem oft er skilyrði þess, að
menn geti dregið fram lífið) o.
fl. Þetta eru því miður ekki
tilbúin skóladæmi, heldur
staðreyndir af íslenskum
vinnumarkaði. Að sjálfsögðu
þarf ekki að taka það fram, að
þetta sem hér er sagt á ekki við
alla atvinnurekendur á Islandi
en dæmin eru hins vegar allt.of
mörg. En hvernig bregst starfs-
Gunnar Eydal
maður við slíkum
auðmýkingum? Hann þegir, því
annars á hann á hættu að missa
vinnuna og jafnframt lífsviður-
væri sitt.
Hlutverk trúnaðarmanna
stéttarfélaganna á
vinnustaðnum er hér einkar
mikilvægt, því þeirra hlutverk
á ekki aðeins að vera að fylgjast
með því, að kjarasamningar séu
haldnir, heldur einnig að
fylgjast með veiferð manna og
vellíðan á vinnustaðnum
yfirleitt. En starf trúnaðar-
manna þarf að efla stórlega og
einnig má binda miklar vonir
við löggjöf um vinnuvernd
launþega, sem nú er í
undirbúningi. Tilgangur
slíkrar löggjafar á m.a. að vera
sá að koma i veg fyrir aðstarfs-
mönnum sé sagt upp vegna
geðþótta yfirmanna. En hvað
sem slíkri lagasmíð líður, þá er
það ljóst, að gefa verður ein-
staklingnum sjálfum á vinnu-
stað mun meiri gaum en gert
hefur verið til þessa.
Fleira má nefna, sem sýnir
virðingarleysi gagnvart vinnu
manna og þeim
mannréttindum, sem við hana
eru tengd. Þannig kemur t.d.
ósjaldan fyrir hjá a.m.k.
ríkinu, að launþegar fái laun
sín ekki á tilskyldum tima.
Innheimtuopinberra gjalda
er margoft hagað á þann veg,
að öll laun eru tekin upp í
opinber gjöld. Þá er algengt hjá
þvl opinbera að hafi
starfsmaður einhverra hluta
vegna fengið ofgreidd laun, t.d.
að yfirvinna hefur verið
ofreiknuð um nokkurt tímabil,
er leiðréttingin framkvæmd á
þann veg, að einn góðan
veðurdag fær launþeginn tómt
launaumslag án nokkurs fyrir-
vara. Engin tilraun er gerð til
að dreifa þessum greiðslum á
lengri tíma. (Tekið skal fram,
að stundum getur verið vafi á
réttmæti þess að endurkrefja
um slikar greiðslur).
Hér hafa verið tilfærð
nokkur dæmi um virðingarleysi
fyrir launum manna og þeim
mannréttindum, sem við þau
eru tengd ásamt virðingarleysi
fyrir einstaklingnum sjálfum á
vinnustaðnum. Hér verður til
að koma hugarfarsbreyting. En
hugarfarsbreyting kemur ekki
af sjálfu sér. Hana verður að
knýja fram með breyttum sam-
skiptareglum á vinnustaðnum.
Veita verður starfsmönnum
vernd gegn uppsögnum og al-
mennt meiri áhrif á starfs-
umhverfi sitt, þ.e. koma á
auknu atvinnulýðræði.
Þó eðlilegt sé, að sárt svíði
undan kjararýrnun undan-
farandi missera og verka-
lýðshreyfingin leggi eðlilega
mikla áherslu á beinar kjara-
kröfur, er brýnt að
einstaklingurinn sjálfur og vel-
líðan hans á vinnustaðnum
gleymist ekki.
. Gunnar Eydal
lögfræðingur.
Hvers eiga þeir að gjalda?
Hér á landi verða árlega
hundruð slysa á mönnum, bæði
umferðarslys og vinnuslys, sem
ábyrgðartryggingar hugsanlega
ná til. Sum þessara slysa eru
þess eðlis að á því leikur vafi
hvort dómstólar myndu dæma
þau bótaskyld frá trygginga-
félaganna hálfu, en við getum
séð á fjölda hæstaréttardóma í
slíkum málum, sem eru örfáir
áriega, að það er alger undan-
teknmg að tryggingafélag vísi
máli tii dómstóla.
Þeir, sem ég ætla að ræða um
hér eru þeir aðilar sem þurfa
að leita réttar síns hjá
dómstólum til að fá úrskurðað
hvort þeir eigi bótarétt eða
ekki.
Eg vil taka hér fram að
tryggingafélögin eru mjög fús
til þess að greiða upp í bætur,
jafnvel þótt þau telji sér ekki
skylt að greiða bætur að fullu.
En í vissum tilvikum er
óvissan svo mikil að trygginga-
félagi er eiginlega ekki heimilt
að bæta neitt fyrr en dómsúr-
skurður liggur fyrir. Ástæðan
fyrir þessu er sú, að skaðabóta-
réttur er svo lítt mótaður og í
stöðugri þróun.
Aðsvaða
tryggingafélaganna.
Tryggingafélag sem hefur á
höndum bílaábyrgðartrygging-
ar verður að dansa hálfgerðan
línudans; því ber að taka tillit
til tveggja ólíkra sjónarmiða.
Löggjafinn hefur gert því að
bæta þriðja aðila, sem ekkert
iðgjald greiðir til félagsins, tjón
hans innan vissra marka sem
ákvarðast af réttarvenjum
hvers tíma. Hins vegar ber hon-
um að gæta hagsmuna
tryggingartaka og þá kemur til
greina þessi erfiða jafnvægis-
list. Samkvæmt löggjöfinni er
réttur tjónþolans meginatriði.
Hvernig tryggingafélögunum
hefur tekizt að framkvæma
þennan línudans er að mínu
viti einkum háð því hverjir
hafa með þessi mál að gera
innan tryggingafélaganna og
skal það ekki rætt frekar hér.
Aðstaða tjónþolans
Eins og fyrr segir eru
tryggingafélögin fús til þess að
greiða upp í tjón þegar enginn
vafi leikur á bótaskyldu. Þegar
hins vegar reynist nauðsynlegt
að fara í málaferli getur staða
tjónþolans veriðmjög erfið. Ég
mun einungis ræða um þá sem
hafa ekki fjárhagslegt bolmagn
til þess að leggja út í málaferli
og gera grein fyrir því hvað
kostar að fara út í slíkt fyrir-
tæki.
Kostnaður
A. Staðfest afrit af skattfram-
tölum kostuðu hér í Reykjavík
30,00 og venjuleg þarf minnst
þrjú afrit, þannig að kostnaður
var mest kr. 90,00 hér í Reykja-
vík, tvöfaldur úti á landi. Nú
langar mig til að skýra með
Þórir Bergsson
nokkrum orðum, hvaða aðilar
þurfa á staðfestum afritum að
halda. I fyrsta lagi er það
Tryggingastofnun rikisins, er
fær þau án endurgjalds. I öðru
lagi þeir sem hafa trassað að
taka afrit af skattframtölum
sínum og í þriðja lagi þeir sem
vegna slysa þurfa að leita réttar
síns og sanna réttarstöðu sína.
Um sl. áramót voru slík ljósrit
hækkuð tífalt, þannig að hver
síða kostar nú kr. 150,00 eða
hvert skattframtal kr. 600,00.
Rétt er að taka fram að í
Reykjavík er gjaldið helmingi
lægra. Bent skal á að hjá Skrif-
stofuvélum hf. kostar hver
Ijósrituð síða kr. 25,00.
B. Auk þess þurfa flestir
slasaðir að borga fyrir læknis-
vottorð og örorkuvottorð
læknis, sem samanlagt nemur
sjaldnast undir kr. 30.000,00.
C. Einnig þarf að greiða út-
reikning trygginga-
stærðfræðings og getur sú
greiðsla numið allt að frá kr.
10.000,00 til kr. 25.000,00.
D. Þessu til viðbótar fylgir
ýmis kostnaður við að stefna í
málinu og þær upphæðir
tífölduðust allar um sl. áramót.
Niðurstaða.
Af þessu hlýtur að vera ljóst,
að einstaklingi, sem missir
starfsorku sína og hefur engar
eignir upp á að hlaupa, er fyrir-
munað að leita réttar síns, því
að kostnaðurinn við slíkt
nemur tugum þúsunda.
Ein úrlausn.
Til er heimild í lögum til þess
að fá giafsókn en hún er alger-
lega undir framkævmdavaldið
sett og allar reglur um hana
mjög svo óljósar, auk þess sem
greiðslur koma aldrei fyrr en
dómur hefur verið upp
kveðinn. Eins og ástandið er nú
tel ég þetta í raun enga lausn á
vandanum.
Þórir Bergsson
tryggingastærðfræðingur.