Dagblaðið - 15.09.1976, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1976.
helztu forystumönnunum, geta
haft allt aö átta ára fangelsi í
för með sér.
Ivan Jirous, sem er 32 ára, er
talinn eiga þyngstan dóm yfir
höfði sér. Hann er listfræð-
ingur og einn af stjórnendum
„Plastfólks alheimsins" síðan
árið 1967.
Ljóðið við eitt af lögunum,
sem „Plastfólk alheimsins“
flytja, hefur náð yfir járntjald-
ið og þar er hæðzt að valda-
mönnum Tékkóslóvakíu.
Kvæðið byrjar þannig:
(Lauslega snarað): „Þeir hræð-
ast þá öldnu vegna minning-
anna, — þeir hræðast þá yngri
vegna sakleysis þeirra."
Síðan tekur við listi yfir það,
sem „þeir eru hræddir við“
þ.á m.:
„Grafirnar og blómin, sem
fólkið leggur á þær, kirkjur,
presta og nunnur, alla þá, sem
ekki eru í flokknum, leikara,
málara og myndhöggvara, tón-
listarmenn og söngvara, skák-
menn, tennisleikara, fimleika-
stúlkur, jólasveininn, skjala-
söfn og hvern annan“.
Ljóðinu lýkur:
„Þeir hræðast sannleikann.
Þeir hræðast frelsið.
Þeir hræðast lýðræðið.
Þeir hræðast Mannréttinda-
skrána.
Þeir hræðast sósíalisma.
Hvers vegna í helvíti erum VIÐ
hrædd við ÞÁ?“
Kjallarinn
Gísli Kristjánsson
Hvar er vernd
til handa öldruðum?
Sumarið 1859 komu Norð-
mýlingar saman til fundar á
Þinghöfða. Var þar samþykkt
bænaskrá til konungs að lagt
yrði fram á næsta alþingi laga-
frumvarp, þar sem kveðið væri
á um hegningu eða sekt fyrir
vísvitandi illa meðferð á
dýrum. Bænaskrá Norðmýlinga
hafði það í för með sér, að kon-
ungur leiddi í lög hér á landi
1862 ákvæði danskra laga í
þessu efni. En sjö árum síðar
voru þau sett inn í almennu
hegningarlögin. Má ekki full-
yrða að þetta hafi verið fyrsti
vísir að lögum um dýravernd-
un?
En hvað þá um mannveruna?
Hver bar fram bænaskrá um
mannsæmandi atlæti við aldrað
fólk og sveitarómaga? Ætli það
hafi ekki dregizt á langinn?
Það er lofsvert sem Norðmýl-
ingar gerðu málleysingjum til
verndunar.
Nú skrifa prestar ekki ömur-
leg orð í prestþjónustubók
„Niðurseta, öreigi. Ekkert leg-
kaup goldið“.
Ég játa fúslega að margt
hefur verið og er gert sem lýsir
mannúð við aldraða og alla þá
sem eiga við vandamál að
stríða, vegna elli og örorku og
11
LANDAFRÆÐI
— um sýningu Magnúsar Pálssonar og Birgis Andréssonar i Gallerí SÚM
Að undanförnu hefur staðið
yfir sýning tveggja heiðurs-
manna í Gallerí SÚM, þeirra
Magnúsar Pálssonar og Birgis
Andréssonar, kennara og
nemanda. Magnús er löngu
kunnur fyrir leikmyndagerð og
tilraunir með strá, gifs og
önnur „ólistræn" efni í þágu
myndverka sem gjarnan hafa
grundvallast á fjarstæðum
hversdagsins og ummyndunum
þeirra. Birgir hefur aftur á
móti aðeins komið fram á einni
samsýningu á þessum sama
stað og þá með ljósmyndir til
stuðnings ákveðnum hug-
myndatengslum.
Kennari og
lœrisveinn
En þótt um kennara og læri-
svein sé hér að ræða, þá ber
næsta lítið á beinum áhrifum
í verkum hins síðarnefnda. Að
vísu fer hvorugur hefðbundnar
leiðir í myndverkum sínum,
báðir tjá þeir m.a. óræðar til-
finningar gagnvart landslagi og
í verkum beggja örlar á góðlát-
legri kímni, — en þar endar
samlikingin. „Landslist“ gæti
reyndar verið undirtitill þess-
arar sýningar. í sýningarskrá
er brot úr ljóði eftir Guðmund
Böðvarsson um landið svo og
stutt lofgjörð sem líkast til má
tengja verkum sýnenda. En
ólíkt hafast þeir að.
Rabb við landið
Birgir fjallar sérstaklega um
ísland, landið og þjóðsögur og
er bróðurparturinn af verkum
hans hér einskonar viðræða við
landið, bein eins og í „Náttúru-
spjalli“ og óbein í „blindskoð-
uninni" og tilfærslu á Þing-
vallavatni og þesSa viðræðu
tjáir Birgir með ljósmyndum.
Þau verk gera ekki miklar kröf-
ur til áhorfandans og mætti
flokka undir hugdettur, en
„Hnyðja“ Birgis er aftur á móti
tilraun til meiri háttar verk-
sköpunar með samspili ljós-
mynda, trésmíði, gróðurmoldar*
og texta. Inntak verksins er
„þjóðsaga fyrr og nú“, hvorki
meira né minna og er áhorf-
anda/upplifanda ætlað að rekja
ákveðin tilfinningaleg tengsl.
Myndlist
Birgir Andrésson og Magnús Pálsson.
fleira. Eg dáist að því að nú
loks hin síðari ár eru af miklum
dugnaði byggð stórhýsi fyrir
fyrrnefnt fólk. Slíkt er þakkar-
vert.
Aðstoð við aldraða
Það sem ég leitast við að gera
ljóst eru ýmis atriði sem snerta
fólkið, sem i hárri elli, sjötíu til
áttatíu ára og rúmlega það, er
að berjast við að bjarga sér í
gömlu íbúðinni sinni, oft of
stórri og óhentugri. Þetta fólk
er ekki fátt og því ber að sýna
nærgætni í ýmsu smáu sem ég
kalla, en kemur því vel og auð-
veldar afkomu þess.
Eg vil nefna fáein atriði:
Hljóðvarp, sjónvarp og síma.
Fyrir því mun vera heimild,
sem ákveðnir aðilar mega fara
eftir, að veita þessi þrjú atriði
án þess að fólkið greiði fyrir,
eða minnsta kosti ívilnun. En
mjög algengt er að skellt sé
skolleyrum við því, meðan
fólk stendur nokkurn veginn
upprétt, er hvorki sjónlaust eða
heyrnarlaust eða orðið algerir
fábjánar og vesalingar. Síminn
er öryggistæki einmana
hjónum og einstaklingum.
Ymsir ellikvillar gera vart
við sig er fólk kemst á háan
aldur, en er samt fært um að
bjarga sér við dagleg störf. Það
þarf samt að leita læknis af og
til, ekki sízt vegna mciri og
minni gigtar, og fleira sem ell-
inni fylgir og sólarlaus ár auka
á.
Að njóta hjálpar sérfræðinga
kostar aldraða nokkurt fé.
Sjúkrasamlög greiða að vísu
mikið, en ekki allt. Hið aldraða
fólk losar hið opinbera við
mikil útgjöld meðan það
bjargast við nauman ellilífeyri.
Á það mætti líta og þægja þvi í
einhverju.
Fólkið sem dvelur á elli- og
hjúkrunarheimilum er að
mestu laust við þessi útgjöld og
er það vel.
Hörð lífsbarátta
En hví ekki að búa betur að
hinum sem eru utan elli- og
vistunarheimila? Margir leyna
því hvar skórinn kreppir að og
steinþegja. Það er þrástagazt á
því að hið háaldraða fólk, svo
kölluð ald. mótakynslóð.sé sér-
staklega lofsverð. Fyrir hvað er
mér spurn? Hefur ekki alltaf
verið starfað á Islandi og
starfað vel?
Afrekaði aldamótakynslóðin
'nokkuð meira en margir gera
enn í dag, svo sem sjómenn,
allflestir verkamenn, allir sem
berjast við að koma sér upp
íbúð, námsfólkið semf nennir að
læra og fyllir skóla landsins,
meðal annars menntaskóla sem
nú er troðið hvar sem rúm
leyfir í byggðum, eða er það
ekki vilji þeirra sem hæst hóa í
fræðslumálum?
Eg er fæddur 1893 og var á
ellefta ári þegar mér var ýtt á
flot ásamt Hjálmari bróður
mínum sem var fjórtán ára. Við
rerum f þrettán vor, sumur og
haust og sóttum stútunginn í
Mjóafjörð og siðari árin á haf
út og öfluðum oft vel og þá
stærðarþorsk innan um og
saman við stútunginn.
Það sem unglinga vantar nú
er vinna við hæfi, eins og
aidraða vantar einnig að vísu.
Það er sárt til þess að vita að
gjörvileg ungmenni og manns-
efni skuli lítið eða ekkert fá að
kynnast almennum daglegum
störfum. Iðjuleysið er háska-
legt og þeir troðast inn og fylla
sjoppur og hvar sem þeir geta
verið í húsaskjóli. Heima unir
fjöldinn af þeim sér ekki.
Freistast margir til óknytta oft
með sorglegum afleiðingum og
endalokum.
Er öldruðum mismunað?
Það var að kvöldi 20. ágúst
síðastliðinn að erindi var flutt í
hljóðvarpinu og lauk því kl.
23.00. Seint er það fvrir gamla
fólkið sem þá er farið að draga
ýsur, þreytt og syfjað. Ættu slík
erindi að vera flutt fyrr en
undir lágnætti.
Samt skulu frúrnar hafa
þakklæti mitt. Mér þykir vænt
urn að heyra ellimálefnum
hreyft. þau rædd og grand-
skoðuð. Þær hafa báðar hugsað
vel og lengi um þessi málefni
og vissulega mun önnur þeirra,
frú Geirþrúður Hildur Bern-
höft, sem lengi hefur starfað
sem ellimálafulltrúi Reykja-
víkur , þekkja vel til þessara
mála. Hún hefur held ég þess
utan guðfræðipróf og ætti það
ekki að spilla.
Hin frúin heitir Guðrún
Helgadóttir og mun starfa við
Almannatryggingar. Mér er
sagt að hún sé mjög greind
kona og ekki spillir það.
Frúrnar voru mjög sammála
um flest. Frú Guðrún lét þessi
orð falla, líklega út af orðum
frú Bernhöfn: „Það eiga ekki
allir heima í Reykjavík." Það
vita allir. Ætli íbúar borgarinn-
ar séu ekki helmingur lands-
manna. Hvað átti frú Guðrún
við með því er hún komst svo að
orði? Getur hugsazt að hvarflað
hafi að frú Guðrúnu að fólki sé
mismunað eftir búsetu? Ég
biðst annars afsökunar á þess-
ari getgátu minni.
Frúrnar eru sammála um að
ellimál séu margþætt og í
mörg horn að líta. Það er einnig
mín skoðun.
Afslóttur til aldraðra
Ferðalög eru öldruðum
næstum óviðráðanleg vegna
þess hversu dýr þau eru. Mér
sýnist auðvelt að koma þar til
móts við þá. Fyrir fáúm árum
veitti Flugfélag Islands 25% af-
slátt 67 ára fólki, sem var góð
byrjun ef þróazt hefði í rétta
átt. Nú í nokkur ár er aðeins
veittur 15% afsláttur og finnst
mér það öfugþróun. Ég vil mæl-
ast til að þess verði farið á leit
við ríkisstjórn og Alþingi að
þetta verði lagfært, þess ein-
dregið óskað að afsláttur far-
gjalda verði aukinn í 50% og
ekkert minna. Mióað sé svo við
sjötíu ára aldur og eldn, því
sextíu og sjö ára er fólk í fullu
starfi sé allt með eðlilegum
hætti varðandi þrek og heilsu.
Það eru sennilega 3—4%
landsmanna sjötíu ára og eldri
og myndi fólk i þessum aldurs-
i'lokki alls ekki allt hagnýta sér
flugferðir. Yrði því hundraðs-
hlutinn nnkiu lægri, e.t.v. ekki
Birgir spennir þarna bogann
full hátt að mér finnst, því
tengslin innan verksins eru
enganveginn augljós,— en e.t.v.
mundi annað umhverfi og ein-
hverjar skýringar bæta úr
þessu. En virðingarverð er
samt þessi löngun Birgis til að
vinna úr víðari og þýðingar-
miklum forsendum, — þannig
verða áhrifamikil verk til um
síðir.
Sorg kengúrunnar
Landslist Magnúsar er hins-
vegar einskonar prívat landa-
fræði þar sem útskornar
myndir af lögun ákveðinna
landa eru festar ofan á sam-
svarandi lönd á korti, ekki til
þess að undirstrika víðáttu til-
tekinna landa eða hvaða málma
má þar finna, heldur til að tjá
allt önnur og tilfinningalegri
einkenni. Upphleypt mynd af
Ástralíu þýðir þá „Sorg kengúr-
unnar“ í meðförum Magnúsar,
líklega vegna þess að það
ástand hefur mun meiri þýð-
ingu fyrir listamanninn heldur
en hefðbundnar hugmyndir um
landið. Ef til vill er Magnús að
spyrja: segir hefðbundin landa-
fræði og kortagerð yfirleitt
nokkuð um land og þjóð?
I gifsverkum sínum vinnur
Magnús með álíka óræð hugtök,
og tjáir í fastmótuðum mynd-
verkum það sem menn telja sig
yfirleitt ekki geta útskýrt, t.a.m.
„Lúðurhljóm I skókassa",
„15.2“ kg af þögn“ o.s.frv. Þar
er Magnús bæði kíminn og
alvarlegur í bland og hugvit
hans örvar og ertir áhorfand-
ann til umhugsunar og skapar
jafnframt sérstakt tilfinninga-
legt andrúmsloft í salnum.
yfir 2% og ferðirnar vart yfir
tvær árlega til að hitta vini og
venzlamenn og líta æsku-
stöðvar.
Sérleyfishafar á bifreiða-
leiðum ættu að veita sama af-
slátt, og oft eru rútubílar ekki
fullsetnir og því minna tap þótt
aldraður tylli sér í sætið styttri
eða lengri leið. Ég held að
þessu yrði ekki illa tekið að öllu
athuguðu, jafnvel eins og sjálf-
sögðum hlut. Islendingar eru
yfirleitt sanngjarnir og fúsir að
veita greiða. Yrði þetta gert,
væri í eitt hornið litið og gert
hreint í því.
Tannviðgerðir eru mjög
dýrar og nánast óviðráðanlegt
fyrir aldraða að greiða þann
kostnað. Varðandi þær verður
að bæta um betur.
Ég ætla ekki að hafa þetta
mikið lengra að sinni. Vonandi
verður því sem ég hef bent á
sinnt af þeim sem til þess eru
færir. Ég játa að mig brestur
margt til að gera lýðum ljóst
hversu ellimálin eru margþætt.
Það sem margir kalla smámuni,
er frekar uppfylling hins
meira, svo sem ellilífeyris
ásamt tekjutryggingu, sem fer
ekki allur til daglegra þarfa
aldraðra heldur í ýmiss konar
gjöld sem ríki og bær á bágt
með að fella alveg niður, sem
hiklaust ætti að vera varðandi
háaldraða sem hafa þennan líf-
eyri ásamt tekjutryggingu og
ekkert annað.
I Hafnarfirði hefur í mörg ár
verið svokallað opið hús þar
sem aldraðir koma saman frá
vetrarbyrjun til vors. Ymis
félög i bænum annast skemmti-
atriði af einstakri vinsemd við
aldraða. Níels Árnason fram-
kvæmdastjóri við Hafnar-
fjarðarbíó hefur um sinn boðið
öllu öldruðu fólki á ári hverju
til veizlu á heimili sínu og veitt
af mikilli rausn, auk þess sem
hann sýndi fróðlega og
skemmtilega kvikmynd.
Kiwanismenn hafa árlega boðið
öldruðu fólki í skemmtiferðir
og veitt auk þess kaffi og sæl-
gæti.
Allt þetta ber að þakka inni-
lega.
Gísli Kristjánsson,
Hafnarfirði.