Dagblaðið - 24.09.1976, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1976.
MWBIAÐIÐ
frjálst, úháð dagblað
Útgefanili Dagblaðið hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson. Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Helgason. Aðstoðarfrétta-
stjóri: Atli Steinarsson. íþróttir: Hallur Símonarson. Hönnun: Jóhannes Reykdal. Handrit
Ásgrímur Pálsson.
Blaðamenn: Anna Bjarnason. Ásgeir Tómasson, Berglind Ásgeirsdóttir, Bragi Sigurðsson,
Erna V. Ingólfsdóttir, Gissur Sigurðsson. Hallur Hallsson, Helgi Pétursson. Jóhanna Birgis-
dóttir, Katrin Pálsdóttir. Kristín Lýðsdóttir, Ólafur Jónsson, Ómar Valdimarsson. Ljósmyndir:
Árni Páll Jóhannsson. Bjarnleifur Bjarnleifsson.
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson. Dreifingarstjóri: Már E.M. Halldórsson.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Ritstjórn Síðumúla 12. sími 83322, auglýsingar. áskriftir og afgreiðsla Þverholti 2. sími 27022.
Setning og umbrot: Dagblaðið hf. og Steindórsprent hf.. Ármúla 5.
Mynda-og plötugerð: Hilmir hf., Síðumúla 12. Prentun: Árvakur hf., Skeifunni 19.
Algild upplýsingaskylda
Embættismenn, sérfræðingar
og atvinnustjórnmálamenn hafa
margir hverjir mikla ást á leyni-
makki. Það kemur við hjartað í
þeim, ef hinum almennu borgur-
um er kunnugt um, við hvað þeir
eru að fást. Þeir magna fyrir sér
hin persónulegu óþægindi, sem þeir telja sig
hafa af því að þurfa að starfa fyrir opnum
tjöldum. Þess vegna vilja þeir, að útvatnað
form sé á upptlýsingaskyldu stjórnvalda.
Þessir hagsmunir embættismanna, sér-
fræðinga og atvinnustjórnmálamanna ganga í
berhögg við hagsmuni umbjóðenda þeirra,
borgara landsins. Og réttur fólksins í landinu
til að vita, hvað er á seyði, á að vera æðri. Með
víðtækri upplýsingaskyldu er aðeins verið að
reisa brýr milli almennings og valdsins í land-
inu yfir þau gil, sem embættismenn, sér-
fræðingar og atvinnustjórnmálamenn hafa
grafið.
Það má hugsa sér virka upplýsingaskyldu á
ýmsan hátt. Til greina kæmi, að opinberar
stofnanir og ýmsir aðrir mikilvægir aðilar séu
skyldaðir til að senda daglega til Þjóðskjala-
safns afrit af öllum gögnum, sem verða til í
stofnuninni eða berast henni. Þessi gögn séu
svo jafnharðan til sýnis á Þjóðskjalasafni.
í þessum gögnum eru talin bréf til stofnana
og frá þeim og milli stofnana. Ennfremur
minnisblöð milli manna í kerfinu. Einnig
skýrslur og greinargerðir, ekki aðeins í endan-
legum útgáfum, heldur líka í bráðabirgðaútgáf-
um. Og loks eru talin munnleg gögn á segul-
böndum.
Engar undantekningar séu til á þessari
upplýsingaskyldu. Hins vegar geti viðkomandi
ráðamenn óskað eftir því við sérstakan umboðs-
mann alþingis, að sýningu tiltekins gagns sé
frestað um ákveðinn tíma, þrjá daga, viku,
mánuð, ár og allt upp í fimm ár, ef um viðkvæm
utanríkismál er að ræða. Umboðsmaðurinn úr-
skurði síðan, hvaða sýningarfrestur skuli veitt-
ur.
Á Þjóðskjalasafni þarf svo að vera myndar-
legur lestrarsalur, þar sem allir borgarar, sem
vilja, geti komið og kynnt sér, hvað sé á seyði í
kerfinu. Sumir munu vilja kynna sér afgreiðslu
og gang mála, sem snerta þá persónulega. Aðrir
munu vilja sinna borgaralegum skyldum sínum
og nota gögnin sem heimildir að lesendabréfum
eða kjallaragreinum í dagblöðum. Líklegt má
telja, að helztu fastagestirnir yrðu blaðamenn,
sem reyndu að vinza fréttir úr þessum upp-
lýsingastraumi.
Jafnframt þarf skólakerfið að koma til skjal-
anna og þjálfa hina verðandi borgara í að
notfæra sér þessa þjónustu. Nemendur fengju
það verkefni að fara á Þjóðskjalasafnið, rekja
þar gang ákveðins máls, og yrðu svo að tjá sig
um málið á eftir, ýmist munnlega eða skriflega.
Slík þjálfun á að vera fastur þáttur í borgara-
legu uppeldi.
Markmið slíkrar upplýsingaskyldu stjórn-
valda er, að lýðræðið í landinu fái meira inni-
hald. Borgararnir geti gert sér betri grein en
ella fyrir þeim málum, sem eru ofarlega á
baugi, og framselji ekki endanlega réttindi sín í
hendur embættismanna, sérfræðinga og at-
vinnustjórnmálamanna, sem smám saman hafa
verið að ýta hinum almenna borgara frá stjórn-
velinum.
.
I ÓÞ0LANDI
ÓÞOLANDI
Laun opinberra starfs-
manna eru afar lág. Þau eru
að vísu misjöfn, en þegar á
heildina er litið eru þau allt of
lág. Um það deila menn varla
eða ekki. Þegar sagt er hins
vegar að laun opinberra starfs-
manna — og raunar fleiri —
séu misjöfn, þá dugar samt
skammt að líta til grunnlauna,
þó svo menn geri það gjarnan.
Þar kemur annað og veiga-
meira til. Nefnilega þeir mögu-
leikar sem menn og konur hafa
til aukavinnu. Raunverulegar
tekjur fjölmargra launþega, en
þó fyrst og fremst opinberra
starfsmanna, ráðast miklu
fremur af því en einhverju sem
kallað er grunnlaun.
Ónýtt launakerfi
Það var bæði rétt og skyn-
samlegt sem fram kom í
útvarpsviðtali við Eið Guðna-
son, fréttamann, I Ríkisút-
varpinu á þriðjudagskvöld,
þegar hann sagði stutt og ein-
faldlega að launakerfi opin-
berra starfsmanna væri ónýtt.
Þetta vita menn og hafa lengi
vitað.
Það hefur líka átt sér stað á
undanförnum árum að launa-
mismunur sambærilegra starfa,
annars vegar í ríkisgeiranum
og hins vegar i einkageiranum,
hefur orðið óeðlilega mikill.
Eiður sagði ennfremur í þessu
viðtali, að að því er sjónvarpið
varðaði væri allt að tíundi hluti
starfsfólksins að flýja frá sjón-
varpi og í önnur störf, og þá hjá
einkafyrirtækjum væntanlega,
sem væru betur launuð.
Allt er þetta satt og rétt.
Ríkisfyrirtæki mega náttúrlega
helzt ekki liðast í sundur, og
það gildir vitaskuld um sjón-
varpið eins og önnur fyrirtæki.
Það blasir líka við hverjum
manni að af einhverjum
ástæðum er launakerfið oröið
rammfalskt. Til að mynda eru
undirmenn í fjölmörgum ríkis-
fyrirtækjum — menntaskólum
til að mynda — með mun hærri
laun en yfirmenn þeirra, vegna
þess að þeir bæta yfirvinnu við
grunnlaun sín, þó svo allir í
viðkomandi fyrirtæki viti, að
bæði starfstími og ábýrgð er
minni. Auðvitað er launakerfið
falskt að þessu leyti og að öðru
ieyti.
En við raunverulegar ís-
lenzkar aðstæður eru það þó
iðulega ekki grundvallarlaun,
ekki upp gefin grunnlaun, sem
höfuðmáli skipta. Þarna er
kannske mesta misræmið að
finna. Þarna verður iðulega
mismunun þegnanna mest. Víst
eru blóðugar tekjur þær, sem
öryrkjum eru ætlaðar og oft
enginn möguleiki til þess að
drýgja þær tekjur. Tekjur þær
sem eldri borgurum eru
ætlaðar eru ósæmilegar, þó svo
einnig þar geti auðvitað verið
aðstöðumunur. Lægstu laun
verkamanna, þrátt fyrir tíu
stunda vinnudag, eru þannig að
það er nánast vonlaust að ætla
að fleyta á þeim meðalstórri
fjölskyldu. Sama gildir um fjöl-
margar undirstöðustéttir, iðn-
verkafólk til dæmis. En vand-
inn er einnig sá að það eru ekki
til nógar upplýsingar um það,
hversu margir eiga hér raun-
verulega í hlut. Dæmin sem
maður þekkir sjálfur eru þó allt
of mörg — að viðbættri þeirri
óskráðu reglu, að þeir kvarta
kannske sjaldnast sem verst
eru settir.
Það gildir samt um f jölmarga
opinbera starfsmenn og ein-
hvern hluta launþega — hversu
stóran veit raunar enginn — að
upp gefin grundvallarlaun eru
ekki aðalatriðið eða ákvarð-
andi um tekjur þeirra, heldur
hitt, hversu mikla aukavinnu
þeir vinna, hvernig hinir ýmsu
sérsamningar eru, hver fríðindi
starfið veitir og svo framvegis.
Þá er það einnig svo, að í
einkageiranum, þar sem verk-
fallsréttur er lögleyfður, er
aðstaða manna til að heyja
verkföll ákaflega misjöfn.
Dæmi um það hvar þetta er
komið út í algjörar öfgar er
svokallaður verkfallsréttur
flugmanna. Flugmenn, og fjöl-
margir aðrir hópar, sem hafa
áhrif á það hvort flugvélar
fljúga eða ekki, hafa aðstöðu
sem upphafsmenn verkfalls-
réttar gerðu ekki ráð fyrir:
Þeirra verkfallsréttur er
nánast orðinn að fjárkúgunar-
tæki. Og flugmenn hafa mis-
notað þennan rétt sinn. t þeim
efnum að minnsta kosti þarf að
gera uppskurð á vinnulöggjöf-
inni, annaðhvort með því að
setja allt fólk sem við flug
vinnur í eitt og sama verkalýðs-
félagið, þá sem þvo gangana 1
flugstöðvarbyggingunni og
flugmenn, og láta síðan semja I
heilu lagi, eða þá beinlinis með
harðari aðgerðum stjórnvalda
Svokölluð verkalýðsbarátta
flugmanna er táknræn fyrir
frekjulega kjarabaráttu sem
hefur gert þjóðfélagið verra og
óréttlátara en það annars þyrfti
að vera.
Gera má ráð fyrir að innan
sjónvarpsins, þar sem verkfall
rlkir í raun, þegar þetta er
ritgð, gildi svipað ástand eins
og almennt á vinnumarkaðin-
um. Eins og allir opinberir
starfsmenn hefur sjónvarps-
fólk lág laun og hefur að und-
anförnu dregizt langt aftur úr
sambærilegum störfum sem
unnin eru í einkageiranum. Þar
fyrir utan má gera ráð fyrir að
innan stofnunarinnar sjálfrar
gildi miklu meiri munur en
grunnlaunaskráin gerir ráð
fyrir. Þessi mismunur ræðst
meðal annars af möguleikum
hinna einstöku starfsgreina til
þess að vinna eftirvinnu.
Auðvitað fá menn ekki há laun
Lokun Tónabœjar
gœti haft hroða-
legar afleíðingar
Æskulýosráð Reykjavíkur
hefur ákveðið að dansleikja-
hald skuli lagt niður í Tónabæ,
eina skemmtistað þeirra íbúa
Stór-Reykjavíkursvæðisins
sem ekki hafa aldur til að sækja
vínveitingastaðina. Þetta
verður að vísu aðeins gert um
tveggja mánaða skeið — og þó
ekki alveg, þvi tvisvar í viku
verða hljómplötudansleikir; á
föstudögum fyrir sautján ára
og eldri og á laugardögum fyrir
15—17 ára.
í nýrri samþykkt Æskulýðs-
ráös, sem hlotið hefur blessun
borgarráðs, segir svo i kaflan-
um Skammtímalausn: „Að
loknu því tímabili verði gerð
ítarleg úttekt á því hvernig til
hefur tekizt. I samræmi við þær
niðurstöður verði ákvörðun
tekiri um framhald á dans-
leikjahaldi á staðnum.“
Með þessari ákvörðun sinni
fylgir Æskulýðsráð Reykjavík-
ur nokkuð í kjölfar skólastjóra
gagnfræðaskólanna í Reykja-
vik, sem fyrir nokkrum misser-
um bönnuðu alla hljómsveita-
dansleiki í skólum sínum. Þó
segir i greinargerð Æskulýðs-
ráðs um málefni Tónabæjar, að
sú stefna skólastjóranna i
skemmtanamálum nemenda sé
„fráleit".
Aðsókn að skemmtunum í
skólum borgarinnar minnkaði
stórlega eftir að hljómsveitir
hættu aö fá að leika þar - en
það var byggt á þeirri forsendu,
að liðsmenn hljómsveitanna
æstu til óláta og jafnvel
drykkju á dansleikjum þar.
(Það minnir raunar einna helzt
á hljómplötubrennur amer-
ískra guðsgeldiriga, serr.
telja sítt hár og rokktónlist eina
af höfuðsyndunum ).Það er því
stórlega hætt við, að aðsóknin
að Tónabæ minnki einnig mjög
við það að þar verður framvegis
— að minnsta kosti næstu tvo
mánuði, síðan kannski ekkert
meir — miklu minni aðsókn en
verið hefur. Hluti þess spenn-
ings, sem fylgir því að vera
unglingur og það, sem gert
hefur Tónabæ að vinsælum og
vel reknum skemmtistað, eru
hljómsveitir. Plötur eru góðar