Dagblaðið - 29.06.1977, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 29. JUNl 1977.
11
KAUPHÆKKUN AN MIKILLA ATAKA
Eftir kjaraskerðingar undan-
farinna ára hlýtur það að vera
fagnaðarefni að nú hafa verið
undirritaðir kjarasamningar
sem fela í sér verulega kaup-
máttaraukningu. Kaupmáttur
lægstu launa verkafólks mun
, hækka um rúmlega 20% sam-
kvæmt samningum. Vísitölu-
ákvæðin eru þau bestu sem
náðst hafa nokkurn tíma
þannig að nú er erfiðara fyrir
atvinnurekendur og ríkisvaldið
að lækka kaupmáttinn með
verðbólgu.
Vissulega má finna að mörgu
í þessum samningi. Lægstu
launin verða enn sem fyrr langt
fyrir neðan það sem lífvænlegt
getur talist. Verkafólk verður
því enn að treysta á yfir-
vinnuna til þess að hafa í sig og
á. Einnig má benda á að vísi-
töluákvæðin eru ekki það góð
að atvinnurekendur geti ekki
lækkað kaupmátt launa um
nokkur prósent með verðbólgu.
Það eru þó ekki þessi atriði
sem koma fyrst í hugann þegar
samningurinn er skoðaður.
Þessi samningur felur satt að
segja í sér meiri kaupmáttar-
aukningu en aðgerðir verka-
lýðshreyfingarinnar og sam-
staða verkafólks gaf tilefni til.
Hann felur einnig í sér meiri
kaupmáttaraukningu en útlit
var fyrir allt þangað til Vest-
fjarðasamningurinn sá dagsins
ljós. Allt fram að þeim tíma
voru það atvinnurekendur sem
stóðu fast fyrir og reyndu að
lækka samningana niður fyrir
það sem fólst í tilboði sátta-
nefndarinnar. Þetta tókst þeim
einnig t.d. varðandi vísi-
töluákvæðin.
Þegar Vestfjarða-
samningurinn rauf endanlega
samstöðu atvinnurekenda,
sköpuðust aðstæður til að ná í
gegn samningi sem felur í sér
aðeins meiri kaupmáttar-
aukningu en þá sem fólst i
tilboði sáttanefndarinnar.
Baráttustaða ASÍ
Verkalýðshreyfingin stóð að
einu leyti sterkari í þessum
kjarasamningum en
undanfarið. Innan ASÍ hafði
komið fram róttækur og
nokkuð samheldinn hópur.
Þessi hópur knúði það í gegn á
þingi ASÍ sl. vetur að krafan
um 100 þús. kr. lágmarkslaun
og sömu krónutöluhækkun á öll
laun yrði krafa ASÍ í næstu
samningum. Mörgu verkafólki
virtust þessar kröfur sann-
gjarnar og á þeim tima, sem var
til samninganna. óx þeim fylei.
Það hafa sennuega verið fáir
í samningahefnd ASÍ sem
gerðu sér vonir um að kröfur
ASl-þingsins næðust í gegn að
fullu. Þessar kröfur og sú
hreyfing, sem var að baki þeim,
gerði þó það að verkum að
erfitt var fyrir samninganefnd
ASl að skrifa undir samninga,
sem ekki fælu i sér verulegar
kjarabætur, fyrr en allt annað
væri fullreynt.
Frá og með 1. maí byrjuðu
átökin og eins og venjulega ein-
kenndist allt af kyrrstöðu við
samningaborðið. Það er jú
venjan að öll átök um kjara-
samninga hér á landi hefjast á
því að báðir aðilar bíða og sjá
til hvað gerist í herbúðum and-
stæðinganna. Baráttulistin felst
í því að reyna að halda liði sínu
saman og vona að and-
stæðingurinn gefi á sér færi.
Við þessar aðstæður var yfir-
vinnubann tvímælalaust heppi-
legri aðgerð en allsherjarverk-
fall. Það er mikið vafamál að
verkafólk hóti atvinnu-
rekendum afgerandi fjárhags-
legu tjóni með allsherjar-
verkfalli. Alla vega gerði yfir-
vinnubannið það mögulegt
fyrir verkalýðshreyfinguna að
halda lengur úti aðgerðum.
Að þessu töldu eru flestir já-
kvæðir þættir varðandi stöðu
verkalýðshreyfingarinnar upp
taldir. Þrátt fyrir háttstemmd-
ar lýsingar forystumanna ASt
á samstöðu og baráttuvilja
verkafólks var raunin önnur.
Yfirvinnubannið brást algjör-
lega á nokkrum stöðum á land-
inu og brotum fjölgaði er á leið.
Margt verkafólk var einnig
óánægt með þessa aðgerð,
Flestir gátu bent á dæmi um
það að afköst hefðu aukist
þannig að fólk afkastaði meira
á 8 tímum en á 10 tímum áður
en fæstir gátu bent á verulega
erfiðleika fyrir atvinnu-
rekendur. Þegar reynt var að
fara af stað með skæruverkföll
sást vel hversu veikburða
íslensk verkalýðshreyfing er.
Skæruverkföllunum var jú
hætt, m.a. vegna þess að hópur,
sem átti að fara í verkfall, var
keyptur til að hætta við það.
Verkföll og reyndar öll
stéttabarátta, krefst tíma-
bundinna fórna af hálfu verka-
fólks. Til þess að yfirvinna ótt-
ann við þessar tímabundnu
Kjallarinn
Ásgeir Daníelsson
fórnir verður að efla samstöðu
verkafólks og gera það að virk-
um þátttakendum í þeim
átökum, sem eiga sér stað. Slíkt
verður aldrei gert með inni-
haldslausum fagurgala í fjöl-
miðlum sem enginn lætur
blekkjast af — allra síst at-
vinnurekendur.
Eftir mjög vel heppnaðar
aðgerðir 1. maí hélt forysta ASÍ
að sér höndum. Hugmynd um
útifund á Lækjartorgi mun
reyndar hafa komið fram i
samninganefnd ASÍ en um
hana náðist ekki samstaða.
Fæst félög notfærðu sér það
tækifæri sem yfirvinnubannié
skapaði til að efla starfsemi
sína eins og eðlilegt hefði verið.
Hinn langi vinnudagur er jú
ein helsta hindrunin gegn
virkni verkafólks í félögúnum.
Eina undantekningin var það
„opna hús“ sem hélt fundi að
Hallveigarstöðum við Túngötu
og það sem sú hreyfing smitaði
út frá sér til Dagsbrúnar og
m.a.s. til Alþýðubandalagsins.
Þessi hreyfing var þó óneitan-
lega alltof veikburða til að geta
haft úrslitáahrif á samningana.
Síðast og seinast ákvarðast
niðurstaða kjarasamninga af
vilja verkafólks til að halda
baráttunni áfram og getu þess
til að taka faglegar og póli-
tískar ákvarðanir sem ógna
veldi atvinnurekenda í þjóð-
félaginu. Með þetta í huga
hlýtur það að vera ljóst, að
íslensk verkalýðshreyfing bjó
ekki yfir svo miklu meiri styrk
i siðustu kjarasamningum en í
samningunum í fyrra að
ástæðan fyrir rúmlega 20%
kaupmáttaraukningu gæti
falist þeim megin við samninga-
borðið.
Sundrung borgara-
stéttarinnar
I kjarasamningum undan-
farið, eða frá þvi 1974, hafa
atvinnurekendur og ríkisvaldið
mætt til leiks sem ein órofa
heild. í kjarasamningunum í
fyrra léku atvinnurekendur sér
að því að ganga út með tilboð
sem hljóðaði upp á rúmlega
10% kaupmáttarskerðingu og
héldu úti viku allsherjarverk-
falli áður en þeir skrifuðu
undir samning sem fól í sér að
kaupmáttur launa verkafólks
yrði í besta falli óbreyttur.
Þessi niðurstaða kom heim og
saman við það sem forsætis-
ráðherra sagði í stefnuræðu
sinni haustið 1975 og hefur að
öllum líkindum alltaf verið
markmið atvinnurekenda.
I ár mátti sjá aðra hluti.
Fyrsti vitnisburðurinn um
sundrungu borgarastéttarinnar
voru yfirlýsingar Ólafs Jó-
hannessonar, stjórnar SlS
og fleiri aðila á vegum Fram-
sóknarflokksins. Þessum
yfirlýsingum fylgdu engin bein
inngrip í gang samninga-
viðræðnanna en þær sýndu að
kosningarnar á næsta ári eru
farnar að segja til sín.Lýðræðið
er vissulega ófullkomið hér á
landi en hinn almenni
kosningaréttur spilar þó visst
hlutverk í þróuninni!
Sáttatilboðið og viss mis-
munur á afstöðu VSl og VMSl
til þess og að síðustu Vest-
fjarðasamningurinn eru áfang-
ar í þeirri þróun sem leiddi
fram að þeim kjarasamningi
sem nú hefur verið undir-
ritaður. Samtímis er hvert þess-
ara atriða dæmi um sundrungu
borgarastéttarinnar.
Þegar ummæli yruissa
forystumanna íslensku borg-
arastéttarinnar um nýafstaðna
kjarasamninga eru athuguð
kemur greinilega í ljós að þeir
eru óánægðir með niður-
stöðuna. Strax við undir-
skriftina ræddi sáttasemjari
um að með samningnum væri
stefnt út á ystu nöf. Jón Skafta-
son tók í sama streng í viðtali
við Timann og leiðarahöfundar
Morgunblaðsins eru ómyrkir í
máli um þá holskeflu verð-
bólgunnar sem af þessum
samningum leiði.
Öltum kjarasamningum er
reyndar ekki lokið. Td. er enn
eftir að semja við BSRB. engu
að síður bendir allt til þess að
meirihluti íslenskrar borgara-
stéttar líti svo á að þær kaup-
máttaraukningar sem verði
samið um í ár og þær sem þegar
er búið að semja um séu alltof
háar.
Sú framleiðsla sem íslenskt
verkafólk afkastar nægir vissu-
lega til þess að greiða þennan
kaupmátt. Samkvæmt þeim
áætlunum um þjóðartekjur í ár,
sem fyrir liggja, má reikna það
út að ef þjóðartekjunum nettó,
þ.e. eftir að rýrnun fasteigna
hefur verið dregin frá, væri
skipt jafnt á milli allra
vinnandi manna i landinu fengi
hver tæplega 250 þús. á
mánuði, miðað við verðlag í
dag. En hagkerfi auðvaldsins
býður ekki upp á mikla mögu-
leika á því að jafna tekjur ein-
staklinganna og vilji íslenskr-
ar borgarastéttar til þess að
stefna í þá átt er ákaflega tak-
markaður.
Við hljótum því óhjákvæmi-
lega að komast að þeirri niður-
stöðu að sá kaupmáttur, sem
náðst hefur, hvílir á tímá-
bundinni sundrungu borgara-
stéttarinnar. Um leið og breytt-
ar aðstæður gera henni það
kleift mun hún hefja gagnsókn.
Ef efnahagsþróunin verður
eins og bjartsýnustu spár
benda til og erlendir lánar-
drottnar íslensku borgara-
stéttarinnar taka tillit til
kosninganna á næsta ári, er
mögulegt að ekki verði ráðist
gegn þessum samningum fyrr
en næsta sumar.
Þegar borgarastéttin mætir
sameinuð til leiks, hefur verka-
lýðshreyfingin, eins og hún er í
dag, ekki bolmagn til að vernda
þann kaupmátt sem nú hefur
náðst í gegn. Það hlýtur því að
vera höfuðverkefni okkar í dag
að vinna að nýsköpun verka-
lýðshreyfingarinnar, sköpun
virkrar og lýðræðislegrar
verkalýðshreyfingar sem getur
varið þann kaupmátt sem náðst
hefur og sótt áfram í átt að
lífvænlegum launum fyrir o.ag-
vinnuna eina.
Asgeir Daníelsson
hagfræðingur.
úr sögunni. Einnig er óhætt að
fullyrða, að miðstýringu og
stórframleiðslu í sjónvarpi mun
enn aukast ásmegin á kostnað
sjálfstæðrar skapandi vinnu
smærri hópa. Auk þess er mjög
líklegt, þótt ekki verði það full-
yrt, að þjóðleg og norræn
menning fari halloká fyrir
þjóðlausu fjöldaframleiddu af-
þreyingarefni, sem þó hefur
einatt f sér fólginn dulinn eða
ódulinn boðskap og gildismat
íhalds- og afturhaldsafla.
Þeir sem eru bjartsýnir telja,
að norræn menningarsam-
staða muni eflast við sjónvarps-
samstarfið og verða mótvægi
gegn þessum hættum, sem
flestir viðurkenna að séu raun-
verulegar. Gagnrýnendur svara
því hins vegar til, að þegar
menn geti valið á milli 7
norrænna sjónvarpsrása sé
langlíklegast að norrænt efni
verði algerlega útundan, áhorf-
endur muni „sveifla“ sér á
milli rása eftir því hvar alþjóð-
legt léttmeti stendur til boða
hverju sinni. Norræni sjón-
varpsgervihnötturinn muni því
ekki auka, heldur hreinlega
draga úr menningarlegri sam-
kennd þessara þjóða. Þetta er
að öllum líkindum fullmikil
svartsýni, en er þó vert að hafa
í huga. Á hinn bóginn mætti
spyrja: Væri því fé, sem gervi-
hnötturinn kemur til með að
kosta, ekki betur varið með þvi
að nota hað til að styrkja
menningarlegt sámstarí
Norðurlanda með einhverjum
öðrum hætti? Þar mætti sér-
staklega nefna aukið samstarf
norramu sjónvarpsstiiðvanna
við framleiðslu þátta af ýmsu
tagi, bæði frá Norðurliindum og
annars staðar að. Til að meta
þennan valkost er nauðsynlegt
að gera sér grein fyrir
áætluðum kostnaði við sjón-
varpsgervihnöttinn.
Kostnaðarhliðin
Sænskt fyrirtæki, sem heitir
því viðeigandi nafni Geimfyrir-
tækið (Rymdbolaget), hefur
reiknað út, að það muni kosta
sem svarar 25 milljörðum
íslenskra króna að koma gervi-
hnettinum á sinn stað. Þar er
meðtalinn smíðakostnaður
hnattarins, kostnaður við
burðareldflaugar og varahnött-
ur. Hins vegar er ekki talinn
með kostnaður við sendistöðvar
á jörðu niðri, né hgldur
kostnaður heimilanna vegna
nýrra móttökuloftneta (áætlað
50-60 þús. kr. hvert).
Nú er þess að gæta, að gervi-
hnöttum af þessu tagi er ætlað
að endast í 7 ár. Við hljötum
því að reikna með sambærilegri
fjárfestingu á 7 ára fresti. Þetta
er gífurlegt fjármagn, sem
sannartega mætti nýta á
margan annan hátt. Og ég tel
ákaflega mörg verkefni brýnni
en þetta í norrænu samstarfi.
Eigi að síður virðist mjög lik-
legt, að þessi hugmynd verði að
veruleika. Þar ber fyrst og
fremst til, að heimsauðvaldið er
löngu búið að átta sig á því
hvílík feikna viðskipti er að
hafa á þessu sviði, ekki aðeins á
Norðurlöndum, heldur í/öllum
iðnríkjum. Markaðurint/ fyrir
heimilismóttökuloftnet 7 á
Norðurlöndum einum ér mjög
varlega áætlaður eitt hundrað
milljarðar króna
(100.000.000.000,- kr.). Enda er
komið í ljós, að nú þegar eru
allmörg japönsk og bandarísk
stórfyrirtæki reiðubúin að
framleiða þessi loftnet.
Við þelta bætist að gervi-
hniitturinn gæti leyst með hag-
kvæmum hætti tæknileg vanda-
mál við dreifingu sjónvarps-
efnis sem einkanlega danir og
norðmenn eiga við að glíma.
Vandamál hrannast
Ég hef hér að framan bent á
tvísýnan ávinning og augljósar
hættur af norræna sjónvarps-
gervihnettinum. Þessi mál eru
nú til áframhaldandi athug-
unar og endanleg bindandi
ákvörðun er ekki yfirvofandi.
Hér eru ótalin ýmis vanda-
mál, sem höfundarréttur á efni
skapar. Einnig er ósvarað
spurningunni um ábyrgð á efni
sem flutt er í einu landi, en
sent til annars. Auglýsingar,
sem einungis eru leyfðar í
finnska og íslenska sjón-
varpinu, munu einnig valda
erfiðleikum. Þannig mætti
lengi telja.
Þjóðir heims hafa nú komið
sér saman um að senda ekki
sjónvarpsefni til annars lands
nema með samþykki stjórn-
valda þess lands, en eftir .er að
sjá hvernig gengur að fram-
fylgja þessum satnþykktum.
Nokkur skörun verður ætíð
óhjákvæmileg eins og sjá má af
skýringarmynd sem fylgir þess-
ari grein. Sjónvarpsgeislinn til
Norðurlanda nær samkvæmt
henni inn yfir öll lönd við
Eystrasalt.
Frá okkar sjónarmiði er ekki
síður forvitnilégt við þessa
mynd að ísland er alls ekki sýnt
á henni, en myndin er tekin úr
opinberri skýrslu. Sannleikur-
inn mun vera sá, að töluverðum
erfiðleikum verði bundið að
koma sjónvarpsgeislanum til
tslands, Færevja og Grænlands.
og ekki ljóst með hvaða hætti
þeir v.erði yfirstignir.
Ekki hvort
heldur hvenœr?
Ef til vill væri best að vera
Kjallarinn
Þorbjörn Broddason
laus við norrænt sjónvarp um
gervihnetti. Mín skoðun er sú,
að kostirnir vegi ekki upp
gallana. En það er óvist að
okkur bjóðist slíkur valkostur.
Ab.vrgir stjórnmálamenn,
meðal þeirra Guttorm Hansen i
Noregi og Per Olof Sundman í
Svíþjóð, hafa kveðið svo að
orði, að spurningin sé ekki
„hvort" heldur „hvenær".
Hvort sem menn lita i bjart-
sýni eða svartsýni til framtíðar
norræns sjónvarps þá er nauð-
synlegt að gera sér ljóst að
fratnundan er áframhaldandi
varnarbarátta f.vrir menningar-
verðmætum hinna smáu
eininga gagnvart menningar-
imperíalisma hinnar þjóðlausu
og fjöldaframleiddu mormenn-
ingar.
Þorbjörn Broddason
lektor