Dagblaðið - 30.06.1977, Blaðsíða 11

■N/
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 30. JÚNt 1977.____ jf
Norðmenn vilja jafn-
vægi f byggð landsins
Eflaust oru marsir lesendur
Dasblaðsins þeirrar skuðunar
aö íslenskir bændur lifi á
styrkjum og að hvergi í heim-
inum nema á íslandi séu
greiddar útflutningsbætur mert
l.andbúnaöarafurðum. Þart er i
sjálfu sér ekki undarlegt þótt
lesendur blaðsins hafi þessa
skortun, sérstaklega ef þeir lesa
ekki önnur blöö, því ritstjóri
blaðsins er haldinn þessari
villu og enginn getur haft áhrif
á hugmyndaflug hans. Mert
þessu greinarkorni ætla ég að
gera tilraun til að fræða les-
endur Dagblaðsins örlítið um
landbúnaðarstefnuna i Noregi,
eða öllu heldur byggðastefnu
norðmanna. Þó vil ég skjóta þvi
hér að, áður en lengra er
haldið, að sennilega eru greidd-
ar útflutningsbætur með land-
búnaðarafurðum í nær öllum
löndum, sem framleiða umfram
eigin þarfir.
Landbúnaðarsjóður Efna-
hagsbandalagsins (FEOGA)
greiddi með útflutningi dana
árið 1975 rétt um 40 milljarða
ísl. kr. Samkvæmt fjárlögum
finna í ár er gert ráð fyrir að
útflutningsbætur vegna út-
flutnings á ýmsum landbúnað-
arafurðum nemi sem svarar 60
milljörðum isl. kr. Þannig mun
þetta vera víða og ætti að vera
tiltölulega auðvelt fyrir hvern
sem er að afla sér haldgóðra
upplýsinga um þessi efni. I
eftirfarandi mun ég að mestu
styðjast við persónulegar upp-
lýsingar og skýrslu sem nýlega
er kominn út á vegum Nórrænu
bændasamtakanna, allar upp-
hæðir miðast við islenskar kr. á
genginu eins og það er skráð í
dag.
Landbúnaðurí Noregi
Samtals starfa um 150
þúsund manns við landbúnað i
Noregi það er um 8'^) af vinnu-
afli þjóðarinnar. Arið 1975
lagði landbúnaður til 4,4 % af
þjóðartekjunum. Aætlað er að
'4 af iðnaði norðmanna byggist
á fullvinnslu landbúnaðaraf-
urða og þjónustu við land-
búnaðinn. Meðalstærð ræktaðs
lands á hvert býli er 7,5 ha.
Samtals eru taldar vera 114
þús. jarðir i b.vggð, ef miðað er
við lágmarksstærð ræktaðs
lands, 0,5 ha. A 46 þúsund býl-
um er stunduð mjólkurfram-
leiðsla.
Skilyrði til landbúnaðar-
framleiðslu eru eðlilega mjög
breytileg í Noregi, frá Jaðrin-
um og norður i Finnmörk,
þennan mun á búskaparaðstöðu
reyna norðmenn að jafna út
með ýmsum opinberum að-
gerðum. Þannig að ætlast er til
að bændur hvar sem svo þeir
hafa búsetu beri hliðstaút úr
býtum fyrir sina vinnu.
Héraðsstyrkir vegna
mjólkurframleiðslunnar
I dag er um 80% af mjólkur
framleiðslunni styrkt með bein
um framlögum úr rikissjóði
Landinu er skipt niður í 8 fram-
leiðslusvæði með mismunandi
greiðslum á hvern mjólkurlítra.
Mest fá bændur í N-Noregi, 16
kr. á hvern lítra, en lágmarks-
styrkur er kr. 1,50 á ltr. Sam-
tals er áætlað að verja í þessa
svæðastyrki í ár 8140 millj. kr.
Héraðsstyrkir vegna
kjötframleiðslunnar!
Þegar farið var að greiða
héraðsstyrki vegna mjólkur-
framleiðslunnar varð mun hag-
stæðara fyrir bændur að auka
mjólkurframleiðsluna en að
framleiða kjöt. Kjötfram-
leiðslan dróst saman en veruleg
aukning varð i mjólkurfram-
leiðslunni. Þess vegna var
ákveðið að taka upp sérstaka
héraðs- eða svæðastyrki til kjöt-
framleiðanda.
Víðast hvar í Noregi er
eingöngu greitt út á nauta- og
kindakjöt en í N-Noregi er
greitt út á allt kjöt nema ali-
fuglakjöt, aukaframlag. Þar fá
framleiðendur sem svarar til
139 kr. á hvert kg af kjöti sem
kemur til sölumeðferðar, auk
þess sem sláturhúsin greiða.
Annars er styrkurinn til kjöt-
framleiðanda frá 37 kr. á kg og
upp í 74 kr. á kg. Samtals er
áætlað að verja til stuðnings
kjötframleiðendum 5365 millj.
kr.
Kjallarinn
Agnar Guðnason
Flutningsstyrkir
Frainleiðendur mjólkur eða
kjöts í Noregi borga svipað
fyrir flutning á mjólk til
mjókurbús eða sláturgripum í
sláturhús óháð búsetu eða
fjarlægð frá þessum vinnslu-
stöðum. Ríkissjöður greiðir
hluta af flutningskostnaði
þannig að nær algjör jöfnuður
hefur náðst. Sama gildir einnig
um áburö og fóðurbæti, þar
greiðir ríkið einnig niður fiutn-
ingskostnaðinn. Samtals eru
greiðslur úr ríkissjóði áætlaðar
á þessu ári 6660 millj. kr. fyrir
flutning á afurðum frá bænd-
um og milli landshluta.
Vegna flutnings á rekstrar-
vörum landbúnaðarins greiðir
ríkissjóður í ár 3811 millj. kr.
Votheysstyrkur, niður-
greiðslur ó óburðarverði,
framlög til kartöflu- og
grœnmetisrœktar
Frá 1. júlí í ár mun verða
greiddur st.vrkur til bænda sem
verka allt að 500 rúmm af vot-
he.vi. Mestur verður styrkurinn
til bænda í N-Noregi, en
minnstur þar sem búskapar-
skilyrðin eru best.
Meðalgreiðsla úr ríkissjóði
fyrir hvern rúmin votheys
verður kr. 55. Munur á hæstu
greiðslu og þeirri lægstu er um
60%.
Verð á áburði er greitt niður
til bænda sem eru með minna
ræktað land en 7,5 ha. Einnig
miðast upphæð áburðar-
styrksins við skattskyldar
tekjur bænda. í S-Noregi fá
þeir bændur sem höfðu yfir
1628 þús. kr. í árstekjur engan
styrk, en markið er aðeins
hærra í N-Noregi, þar máttu
tekjurnar fara upp í 1813 þús.
áður en styrkurinn var ekki
veittur.
Styrkur til ræktunar kar-
taflna, gulrófna og grænmetis
er eingöngu veittur til bænda í
N-Noregi, en þar er hann mjög
breytilegur eftir byggðarlög-
um, frá 92 þús. kr. á ha. og upp i
203 þús. kr. á ha.
Styrkur til
sauðfjórrœktar
Hlutfallslega mestan styrk fá
þeir bændur sem eru með
innan við 50 fjár, en styrkurinn
lækkar á kind eftir því sem
fjártalan fer yfir 50. Mestur
styrkur til fjárbænda getur
orðið 4440 kr. á vetrarfóðraða
kind, en lægstur er hann 1665
kr. á kind. Bændur i Noregi fá
mun hærra verð fyrir ullina en
greitt er fyrir hana á heims-
markaði, ineðalverð mun vera
536 kr. á kg.
Fjórfestinga- og
ræktunarstyrkir
Bændur fá óafturkræf fram
lög til fjárfestinga og vaxtar-
laus lán. Mestan stuðning fá
bændur i N-Noregi, eða allt að
6,7 millj. kr., til að byggja
peningshús, framlagið er mun
lægra í S-Noregi.
Ríkisframlag vegna
nýræktar eða framræslu er
mjög breytilegt, það fer eftir
bústærð og búsetu. Styrkurinn
nær því oft að vera um 100% af
ræktunarkostnaði. Hámarks-
upphæð á hvern ha. er þó 867
þús. kr.
Afleysingar í
landbúnaði
Allir búfjárframleiðendur
eiga rétt á greiðslum úr ríkis-
sjóði til að ráða afleysingafók.
Upphæðin sem hverjum bónda
er ætluð byggist á bústærð eða
réttara sagt fjölda búfjár. 1 N-
Noregi er áætlað eitt ársverk að
hirða 5-7 mjólkurkýr með til-
heyrandi ungviði, en i S-Noregi
er það talið eitt ársverk að
hirða 8-10 kýr. Það er einnig
miðað við að aflað sé fóðurs
handa þessum gripum. Sá
bóndi sem er með þann fjölda
búfjár sem talið er að jafngildi
ofangreidum fjölda mjólkur-
kúa fær 222 þús. kr. á ári til að
greiða afleysingarfólki.
Hámarksgreiðsla til einstakra
bænda eða félagsbúa er 888
þús. á ári, þá er miðað,, við 4
ársverk, en það svarar til að
bóndinn hafi minnst 80 kýr.
Hér hefur aðeins verið
minnst á lítið eitt sem gert er í
Noregi til að viðhalda byggð þó
búskaparskilyrði séu erfið.
Verulegum fjármunum er varið
til að styrkja byggð í N-
Noregi og nú loks hefur norð-
mönnum tekist að snúa vörn í
sókn, því ekki er um fólks-
fækkun að ræða í þessum
landshluta í seinni tíð. Það er
ekki aðeins landbúnaður sem
nýtur góðs af þessari
byggðastefnu, heldur er
iðnaður í N-Noregi styrkur á
ýmsan hátt svo og sjávarút-
vegur.
Norðmenn virðast yfirleitt
vera ákaflega sælir með þessa
stefnu, eflaust leynast ein-
hverjir sem telja að of miklu sé
fórnað til að viðhalda byggð til
strandar og dala, en svo lánsam-
ir eru þó norðmenn að eiga
engan Jónas Kristjánsson sem
hrellir þá með fornaldarhag-
speki.
Agnar Guðnason
blaðafulltrúi.
Sn jöflöð - mannskætt
leynivopn náttiírunnar
Til umhugsunar
Snjóflóð eru margfalt mann-
skæðari hér á landi en jarð-
skjálftar og eldgos til samans.
Fimm létu lífið samanlagt af
völdum jarðskjálfta á síðastlið-
inni öld og þessari. A siðastlið-
inni öld létust hins vegar 190
manns af völdum snjóflóða og
115 hafa látist af völdum þeirra
það sem af er þessari öld.
Fyrst og fremst stafar þetta
af þeirri ástæðu að snjóflóð eru
mannskæð og eignatjón getur
orðið mikið í snjóflóðum, er
ástæða til að reyna að forðast
þau, t.d. með því að byggja ekki
þar sem snjóflóð falla; re.vna að
draga úr styrk þeirra og forða
þannig mannslífum og eigna-
tjóni, m.a. með ýmiss konar
mannvirkjagerð sem því miður
virðist mjög dýr og með því að
þróa fram aðferðir til þess að
segja fyrir um snjóflóð með
nægum fyrirvara til þess að
geta rýmt hættusvæðin áður en
snjóflóð falla. Til þess að þetta
sé unnt þarf að rannsaka sam-
bandið milli landslagshátta
veðurfars og snjoflóöa og gera
þarf stöðugar mælingar á
ástandi veðursins. Ef vel á að
vera þarf einhvern einn aðili
eða fleiri á hverju hættusvæði
að vera ábyrgir fyrir þvi að
fylgjast stöðugt með veðrum og
ástandi snævarins.
Lauslega áaúlað þarf að hafa
fasta snjóflöðaathugunannenn
á að minnsta kosti fimm stöðum
á landinu. Er þá miðað við art
eftirlitsmenn með snjöflóðum
annist svipað starf og eftirlits-
maður snjóflóða í Neskaupstað
gerir nú þ.e. sé i hluta starfs
að vetrinum en 'ti hluta starfs
að sumrinu.
Laun vegna alhugana og við-
halds tækjabúnaðar hjá
hverjum þessara athugunar-
inanna væru um 1.400.000 kr. á
ári hvers um sig, en stofn-
kostnaður hverrar „svæðis-
stöðvar" væri um 3 millj. kr. á
núverandi verðlagi svo hér er
samanlagt um nokkuð háar
f járhæðir að rieða.
Snjóflóðaat huganir eru
taldar vera að mestu leyti
hreinar veðural huganir, svo
sem athuganir á vindi, raka,
hitastigi, hreyfingu á snjó
vegna vinda og auk þess beinar
athuganir á þykkt og eðli
snævarins, hvort hann er léttur
og blautur og athuganir á
laggerð hans.
Vmsir álita að veður-
athugunarmenn á veður-
athugunarstöðvunum úti um
land gaúu jafnframt verið snjó-
flóðaathugunarmenn, en einnig
kæmu til greina byggingafull-
trúar eða slarfsmenn á skrif-
stofum bæjarverkfræðinga á
þéttbýlisstöðum. Veður-
athugunarmenn þyrftu þó að fá
nokkra aukamenntun til þess
að sinna snjóflöðaathugun og
gæti það verið hlutverk sér-
stakrar snjöflóðamið.stöðvar art
veita slíka menntun.
Ekki er búið að finna neinar
aðferðir til þess að ineta snjó-
flóðahættu út frá veðurástandi.
enn sem komið er. Gera verður
ráð fyrir því að það taki að
minnsta kosti nokkur ár að
þróa fram aðferrtir til að spá
eftir, hvort sem um er að ræða
f.vrir snjóflöðum eða hafís.
Snjóflóðamiðstöð
og verkefni hennar
Auk athugunarmanna á
helstu hættusvæðunum úti um
land þarf að koma upp sér-
stakri snjóílóðamiðstöð.
F.vrsta verkefni snjóflóða-
miðstöðvar er að sjá um að upp-
lýsingum sé safnað sainan um
snjóflóð jafnóðum og þau falla
og einnig að safna saman upp-
lýsingum um eldri snjóflóð af
heimildum og staðkunnugum
mönnum. Þessi snjóflóð þarf
að færa inn á landabréf i mæli-
kvarðanum 1:10.000.
Annað verkefni miðstöðvar-
innar er að rannsaka tengsl
veðráttu og snjóflóða. 1 fyrsta
lagi má gera tilraun til að
kanna tengsl snjóflóða og
veðráttu með þvi að rannsaka
gömul veðurkort og veður-
athuganir á einstöku stöðuin,
þar sem vitað er að snjóflóð
hafa fallið. Að öðru le.vti verður
höfuðverkefnið að skipuleggja
athuganir á veðri og snjólögum
í tengslum við almenna snjó-
flóðaskráningu á snjöflóða-
hættusværtum.
Einhver tiltekinn sér-
frærtingur verður að Itafa það
verkefni að leiðbeina snjöflöða-
Kjallarinn
1
Reynir Hugason
athugunarmönnum um þessar
athuganir og jafnframt að
safna saman þeim gögnum sem
þannig fást og vinna úr þeim.
A grundvelli snjóflóða-
athugana væri hugsanlegt að
gefa út viðvaranir með veður-
fregnum þegar búist er við
veðri sem e.vkur snjóflóðahættu
í einstökum landshlutum eða
gefa út viðvaranir til Almanna-
varna rikisins ef vitað er um að
hiettuástand hefur skapast i
einstökum bvggðarlögum.
1 þriðja lagi þarf að kanna
sambandið inilli landslagshátta
og snjóflóðahættu. Rannsaka
þarf í hvers konar landslagi
snjóflóð verða helst.
f fjórða lagi þarf að skipta
landinu og einstökum bvggðum
i svieði eftir snjóflóðahiettu.
Sílk skipling byggist á upp-
lýsingum um snjóflóð sem
fallið hafa og styrkleika þeirra.
Af þessu er mjög rik ástieða til
þess að byrja þegar að safna
upplýsingum um snjóflóð sem
fallið hafa.
Viðkv.em vandamál. einkum
stjórnmálalegs eðlis, munu
koma upp þegar almenningi
verður ljóst að ýmis byggð
svkæði falla innan snjóflóða-
hættusvæða, þar sem bann
verður lagt við framkvæmdum.
Þarf þvi að leysa það vandamál
hver sé bótaréttur eigenda
þeirra fasteigna sem lenda inn
á hættusvæðunum. Yrði ef til
vill að setja sérstök lagafyrir-
mæli þar um. Koma þarf
málum þannig fyrir að skipu-
lagsyfirvöld byggðarlaga og
bæjarstjórnir geti ekki skorast
undan að taka fullt tillit til
snjóflóðahættu við skipulagn-
ingu byggðar.
t fimmta lagi yrði snjóflóða-
miðstöðin sennilega umsagnar-
aðili um tillögur að byggingu
varnarvirkja gegn snjóflóðum.
Sílk mannvirki eru allviðamikil
og ákaflega dýr og vart er þess
að vænta að þau verði fjárhags-
lega réttlætanleg hér á landi,
nema í fáum tilvikum. Liklegra
er að réttara sé að banna með
öllu byggð á mestu hættusvæð-
unum og nýta þær byggingar
sem þar eru f.vrir til annars en
ibúöa eftir því sem gerlegt
reynist.
í sjötta lagi myndi snjóflóða-
miðstöðin fjalla um hönnun og
styrkleika bygginga ineð tilliti
tll snjóflóðahættu. Gefa þarf
gaum að hönnun glugga og
hurða sem snúa i átt til snjó-
flóða o.fl.
Verkefni sem hljóta að verða
að meira eða minna le.vti á
herðum snjóflóðamiðstöðvar,
auk þeirra sem að ofan eru
talin. yrðu m.a. að inennta
aðstoðarfólk til úrvinnslu
gagna og að aðstoða við skipu-
lagningu björgunarsveita og
gefa ráðleggingar um búnað
þeirra.
Reynir Ilugason
verkfrieðingur
✓ V