Dagblaðið - 05.08.1977, Page 11

DAGBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. AGUST 1977.
sín. Hann er nokkurs konar ein-
kenni borgarinnar.
Það er algengt að hjón með
ef til vill fjögur börn búi í íbúð
sem er um 15 fermetrar að
stærð. Það getur verið að stærri
fjölskylda verði að láta sér
nægja svona húsnæði.
Um hálf sex leytið á morgn-
ana halda svo verkamennirnir
inn í Jóhannesarborg með lest-
inni. Hún er alltaf troðin og
ferðin er mjög óþægileg. Það er
undanteking et' fólk fær sæti,
svo segja má að fólk fari upp-
gefið eftir ferðina í þau störf
sem blökkumennirnir vinna í
borginni.
Um sexleytið á kvöldin hefst
svo sami barningurinn við að
koma sér heim úr vinnunni.
Þegar heim kemur í Soweto eru
þar ekki lengur neinir staðir
sem fólk getur farið á til
að stytta sér stundir að loknum
vinnudegi. Unglingar brenndu
samkomuhúsin og sögðu að
hvítir stjórnendur græddu
aðeins á blökkumönnunum og
seldi áfengi ólöglega.
Vikukaupið er um
fimm þúsund krónur
Fyrir tólf tíma vinnu á dag
fær blökkumaður um fimm
þúsund krónur í laun á viku
hverri. Ef hann er heppinn
getur hann farið allt upp í tíu
þúsund krónur, en þá er starfið
. mjög erfitt. Fólkið hefur ekki
efni á því að veita sér mikinn
munað í fæði og aðalfæðan er
brauð og ýmis kornmatur. Það
hefur varla efni á því að breyta
til á sunnudögum. Eina til-
breytingin fyrir fólkið eru
kirkjuferðir og það verður að
láta duga.
Blökkumenn eiga ekki
íbúðarhúsnæðið í Soweto.
Hvíti minnihiutahópurinn á
húsnæðið og eftir óeirðirnar í
fyrra hótuðu þeir að hækka
leiguna til muna. Blökkumenn
halda því samt fram að aðgerðir
róttækra stúdenta hafi haft góð
áhrif á málstað blökkumanna í
landinu. Á honum hefur verið
vakin athygli um allan heim.
Stúdentar hafa einnig komið af
stað mikilli hugarfarsbreytingu
hjá blökkumönnum, sem áður
fyrr sóttust eftir því sama og
hvítir menn, auði, sem þeir
gátu aldrei fengið og lifðu alla
tið í vonbrigðum, vegna þess að
þeir náðu aldrei takmarkinu
sem þeir stefndu að. Nú er
þetta breytt, markmiðið hjá
blökkumönnum er annað,
hugarfarsbreyting hefur orðið.
Nú er stefnumarkið annað.
Stúdentar reyna að virkja afl
fólksins sem þeir geta og sam-
eina blökkumenn í baráttunni
fyrir mannréttindum, sem er
langt frá því marki sem eðlilegt
mætti teljast. Menntun er í mol-
um og öll þau mannréttindi
sem Vesturlandabúar telja
sjálfsögð eru fótum troðin.
11
Hvererrétturþinn?
HVAÐ SKÖMMTUM VIÐ ÖRYRKJUM?
í lögum um almannatrygg-
ingar nr. 67/1971 og síðari
breytingum segir svo í 12. gr.
„Rétt til örorkulífeyris eiga
þeir menn, sem lögheimili eiga
á Islandi, eru á aldrinum 16 til
67 ára og:
a — hafa átt lögheimili á
íslandi a.m.k. þrjú síðustu
árin, áður en umsókn er lögð
fram, eða hafa óskerta starfs-
orku, er þeir tóku hér lög-
heimili,
b — Eru öryrkjar til lang-
frama á svo háu stigi, að þeir
eru ekki færir um, að vinna
sér inn !4 þess, er andlega og
líkamlega heilir menn eru
vanir að vinna sér inn í því
sama héraði við störf, sem
hæfa líkamskröftum þeirra
og verkkunnáttu og sann-
gjarnt er að ætlast til af
þeim, með hliðsjón af upp-
eldi og undanfarandi starfa.“
Einnig segir í sömu grein:
„Heimilt er Tryggingastofn-
uninni að veita örorkustyrk
þeim, sem skortir a.m.k.
helming starfsorku sinnar og
uppfyllir skilyrði 1. málsgr.
að öðru leyti en því, er ör-
orkustig varðar. Örorkustyrk
má ennfremur veita þeim,
sem stundar fullt starf, en
verður fyrir verulegum auka-
kostnaði sökum örorku
sinnar.“ Ennfremur segir:
„Tryggingaráð setur reglur
um örorkustyrki, og skulu
þær staðfestar af ráðherra.
Tryggingayfirlæknir metur
örorku þeirra, sem sækja um
örorkubætur."
Þannig hljóðar í aðalatriðum
sú forskrift sem gefin er og
farið er eftir þegar meta skal
mann til örorku. Sú skipting er
viðhöfð, milli lífeyrisdeildar,
sjúkra- og slysatrygginga-
deilda, að fyrsta árið eða svo
eru greiddir sjúkra- eða slysa-
dagpeningar, eftir þar til
gerðum reglum, en ef þá er
sýnt að um áframhaldandi van-
heilsu sé að ræða er metið til
örorku.
Heimilislæknir framkvæmir
þá skoðun og gefur út læknis-
vottorð A. sem síðan er sent
tryggingayfirlækni sem eftir
því og öðrum gögnum er kunna
að fylgja, t.d. frá sérfræðingum
o.fl., úrskurðar um örorku við-
komandi. Læknisvottorði þarf
að fylgja umsókn um örorku-
bætur og upplýsingar um
tekjur og fjölskyldustærð.
Það sem hér hefur verið sagt
á fyrst og fremst við um þá sem
metnir eru til örorku vegna
sjúkdóms, um slys gilda að
nokkru aðrar reglur er ekki
verða raktar hér.
Eins og áður segir meta
tryggingayfirlæknir og hans
samstarfslæknar örorkuna og
er hún metin í stigum eða
prósentum. Þeir sem metnir
eru undir 50% öryrkjar fá ekki
greiddar örorkubætur, en þeir
sem metnir eru á bilinu 50% til
75% eiga rétt á að sækja um
örorkustyrk, en þeir sem eru
metnir 75% og þar yfir eru
taldir hafa fulla örorku og eiga
rétt á örorkulífeyri, sem er nú,
1.7. 77, kr. 30.497,- pr. m„
einnig eiga þeir rétt á tekju-
tryggingu samkv. 19. gr. sé ekki
um tekjur að ræða er fara yfir
kr. 15.000.- pr. m„ einnig barna-
lífeyri fyrir þau börn er vera
kunna á þeirra framfæri undir
17 ára aldri.
Hvað fó hjón
með tvö börn?
Ef við tökum sem dæmi hjón
með tvö börn, þar sem annað er
75% öryrki, gæti dæmið litið
þannig út, miðað við mánaðar-
greiðslur 1. júlí 1977.
örorkulífeyrir kr. 30.497,
tekjutrygging kr. 26.765, barna-
lífeyrir með 2 börnum kr.
31.210 eða samtals kr. 88.472.
Við þetta mættu svo bætast kr.
15.000, sem'væri eigið aflafé,
t.d. úr lífeyrissjóði eða á annan
hátt og er þá komið í kr.
103.472, sem ekki er há upphæð
fyrir 4 manna fjölskyldu en út í
það verður ekki farið frekar að
sinni. Hins skal einnig getið, að
sé t.d. eigið aflafé ekki fyrir
hendi, eða aðstæður erfiðar, er
heimild til að sækja um maka-
bætur samkv. 13. gr. eða um
uppbót á lífeyri, samkv. 19. gr.
er í hvoru tilfellinu fyrir sig
gæti numið um 80% af lífeyri,
eða kr. 24.398, en hér er um
heimildarbætur að ræða. Fleiri
smáfríðindi, eða réttir, fylgja
örorkulífeyri, t.d. má viðkom-
andi vera um 120 daga á
sjúkrahúsi á sl. 2 árum án þess
að bætur hans skerðist og
einnig fær hann tannviðgerðir
greiddar að hálfu, o.fl.
smávegis sem ekki verður
tíundað hér. Þannig geta tekjur
þessara hjóna verið svolltið
mismunandi eftir því hvað vel
gengur að afla þeim heimildar-
bóta.
Sé umsækjandi hins vegar
metinn öryrki á hilinu 50% en
undir 75%, eins og áður segir,
er héimild til að veita honum
örorkustyrk. Mjög algengur
misskilningur er að maður sem
er metinn t.d. 50 eða 65%
öryrki læknisfræðilega, eigi þá
rétt á sömu % upphæð í lífeyri.
Það fer ekki saman, því eins og
áður hefur verið tekið fram, er
örorkustyrkur algjörlega
heimildarákvæði þar sem fara á
eftir heilsufarslegum og efna-
hagslegum ástæðum viðkom-
andi, geta því sumir fengið
greitt en aðrir ekki sem sama
örorkustig hafa. örorkustyrkur
getur verið 75% af lífeyri og er
það, það mesta sem greitt er,
stundum er þó greiddur hluti
af barnalífeyri til styrkþega ef
ástæður eru taldar mjög
erfiðar.
Með bráðab. lögum 19/7.
1971, er tóku gildi 1. ág. sama
ár, var tekið inn í það ákvæði,
að „heimilt væri að greiða
slíkan styrk vegna bæklunar og
vanþroska barns innan 16 ára
aldurs, ef hún hefði í för með
sér tilfinnanleg útgjöld eða
mikla umönnun."
Með undirbúning að barnaör-
orku fer eftir sömu reglum og
með almennt örorkumat, það
þarf læknisvottorð og umsókn
um örorkubætur. Bætur þessar
voru fyrst háðar tekjum for-
eldra, en með reglugerð 29.
marz ’74, er það ákvæði fellt
niður. Börn eru metin til
örorku í stigum, 1,11. og 111, og
jafngildir hvert stig vissum
prósentuhluta af lífeyri, t.d. 1.
st. 25% af lífeyri, eða nú kr.
7.624, 11. st. 50%, kr. 15.249 og
111. st. 75% af lífe. eða kr.
22.873. Sé barn með barnaör-
orku á dagvistunarheimili sem
opinber aðili greiðir, skal
styrkurinn lækka um eitt stig
og falla alveg niður ef um sólar-
hringsvist er að ræða. Börn eru
ekki metin til örorku innan
eins árs.
Endurskoðunar þörf
Þó hér sé ekki um umtals-
verðar upphæðir að ræða,
þokaði þó þessum málum
frekar til réttrar áttar með
bráðab. lögunum 1971, en taka
verður einkum þessi mál til
gagngerðrar endurskoðunar og
bæta betur en nú er hag þess-
ara þjóðfélagsþegna, en nú skal
brýnt fyrir foreldrum, sem eiga
börn er ekki fylgja sínum jafn-
öldrum að þroska og ástæða er
til að ætla að eitthvað sé að, að
snúa sér sem fyrst til læknis og
leita eftir hvaða rétt þau kunna
að eiga, á slíku er of mikill
misbrestur enn.
I niðurlagi 50. gr. almanna-
tryggingalaganna segir svo: „að
ef elli- örorku- eða ekkjulíf-
eyrisþegi dvelst lengur í
sjúkrahúsi eða stofnun þar sem
sjúkratryggingar gréiða fyrir
hann en 4 mánuði undan-
farandi 24 mánuði falli lífeyris-
greiðslur til hans niður,“ og
enn fremur, að ef hlutað-
eigandi er algerlega tekjulaus,
er Tryggingastofnuninni
heimilt að greiða honum
Kjallarinn
Hallgrímur
Vilhjálmsson
sjálfum allt að 25% lágmarks-
bóta. Þessar greiðslur eru í dag-
legu tali nefndar „vasa-
peningar" og eru nú kr. 5.500,-
pr. m„ sem ekki nær þó 25% af
lífeyri nú.
Verst er þó, að einn hópur
sjúklinga býr ckki við sömu
kjör og aðrir, en það eru
þroskaheftir sem dvelja á vist-
heimilum. Þeim eru ekki
greiddir nema hálfir vasa —
peningar og þannig ekki metnir
að réttindum til jafns við aðra
er á sjúkrahúsum eða hælum
dvelja, t.d. geðsjúklinga. Svona
„þroskaheftar“ ráðstafanir
ráðamanna heilbrigðismála
þarf að afmá, og það sem fyrst,
því slík mismunun er blettur á
samfélagshjálp okkar.
Hér að framan hefur verið
drepið á helstu atriðin varðandi
örorkumat og örorkubætur ef
verða mætti einhverjum til
glöggvunar, en mörgu er sleppt
rúmsíns vegna, er ástæða hefði
verið til að taka til meðferðar
og af ásettu ráði er að mestu
gengið fram hjá að taka þennan
þátt trygginganna til „krítískr-
ar“ endurskoðunar, sem þó
væri brýn ástæða til og þarf að
gerast sem fyrst. En til slíks
nægir ekki ein blaðagrein, þar
grípur svo margt inn í og
hangir svo margt á sömu spýtu.
Enef almenningur er vel vak-
andi fyrir þeim réttindum er
almannatryggingalöggjöfinveit-
ir þeim nú þegar, er léttara
að bæta þá galla sem á þessari
samfélagshjálp okkar eru og þá
er tilgangi þessara greinar náð.
Hallgrímur Vilhjálmsson
— tryggingafulltrúi —
Akureyri
tekningar séu auðvitað fyrir
hendi.
Grundvallarhugsun hvers
veiðimanns, sem vill láta telja
sig sportveiðimann, hlýtur að
vera sú, er hann kaupir sér
veiðileyfi, að hann sé að afla
sér aðgangskorts að miklu
meiru en hugsanlegum afla á
því veiðisvæði er hann ætlar
sér að veiða á.
Hann er að kaupa sér rétt til
að vera á tilteknu svæði tiltek-
inn tíma við ákveðna athöfn,
sem felur í sér nána snertingu
við náttúruna sjálfa.
Unaðurinn við veiðiskapinn
er fyrst og fremst nátturan
sjálf, áin, vatnið, lækurinn. Þar
næst gott og vandað veiðarfæri
og svo vonin um fisk. Ekki
vissan um að veiða.
Sá maður sem hugsar fyrst
og fremst um það að veiða upp í
kostnað við veiðileyfi sitt er
ekki sportveiðimaður, heldur
fiskimaður á röngum stað.
Veiðiskapur með því hugar-
fari sem hér hefur verið minnzt
á er ekki síðúr rányrkja en
netaveiði þar sem hún á ekki
við.
Glansinn fer af
Skipulag veiðimála hér á
landi hefur marga kosti og
ýmsa galla. Helztu kostirnir eru
viðtæk fiskirækt, sem orðið hef-
ir að verulegu leyti fyrir frum-
kvæði þess opinbera, þ.e. Veiði-
málastofnunar ríkisins og fyrir
gott samstarf veiðimanna og
veiðiréttareigenda.
Kjallarinn
Páll Finnbogason
Hér er um að ræða friðunar-
starf og umfangsmikla klak- og
eldisstarfsemi. Árangurinn hef-
ur orðið æ meiri laxgengd.
Árnar verða sífellt verðmeiri
eigendum þeirra og um þjóð-
hagslegt gildi þessa verður ekki
efazt.
En önnur hlið er á þessu
máli, sem verður að teljast til
galla.
Hinar tiltölulega fáu stengur.
sem leyfðar eru í íslenzku án-
um, miðað við fiskmagn og
lengd þeirra, valda því m.a. að
verð á veiðileyfum er orðið svo
hátt, að aðeins er á færi tekju-
hárra manna að veita sér þann
munað að fara í laxveiði og þá
er átt við veiðimenn, en ekki
fiskimenn sem geta státað af 19
löxum að meðaltali á hvern
hálfan dag sem þeir veiða.
Og þegar svo er komið að
aðeins auðugir útlendingar,
íslenzkir peningamenn og pro-
fessional fiskimenn á borð við
„Tóta tönn“ og félaga hans hafa
möguleika á að veiða í íslenzku
ánum, fer glansinn af þeim
þjóðhagslega hagnaði er skipu-
lag veiðimála á íslandi hefur
haft I för með sér.
Lóqt lagzt
Nú stendui
i stendur bezti laxveiðitím-
inn yfir. Mjög mikilvægur
árangur af fiskirækt og
friðunarráðstöfunum er sýni-
legur ár eftir ár og fer vaxandi.
Það er komið í ljós, að það er
aðeins spursmál um tíma og
fjármuni og viturlega stjórnun
á þessum málum að hægt sé að
gera flestar laxgengar ár á
Islandi að góðum veiðiám.
En það er heldur ömurleg
tilhugsun, ef sú verður raunin
á, að ef þeim tima starfi og
fjármunum á að verja til að
leigja og selja útlendum auð-
kýfingum landgæði, sem Is-
lendingar eru bornir til að
njóta, fyrst og fremst. Sá gjald-
eyrir er dýru verði keyptur,
enda Islendingar einir þjóða til
að leggjast svo lágt.
Það má heldur ekki verða að
fjármunum sé varið úr sam-
eiginlegum sjóði og jafnvel við
þá bætt úr sjóðum Sameinuðu
þjóðanna, til þess að skapa
verðmæti sem einungis þjóna
hagsmunum auðkýfinga,
útlendra og íslenzkra, og freista
manna til að gerast atvinnu-
menn í laxveiði.
Það er óhjákvæmilegt ef ekki
á illa að fara að breyta verulega
skipulagi veiðimála.
Það er eðlilegt að veiðiréttar-
eigendur vilji fá sem mest fyrir
sinn snúð, — hver vill það
ekki? En þeir verða að hafa í
huga að veiðirétturinn er ekki
einungis þeirra eign. Hann er
líka landgæði, sem íslendingar
eiga að hafa forgang að vegna
þess, að hvað sem um eignarétt-
inn má segja, þá er það þó fyrst
og fremst þjóðin í heild, sem á
landið og í hennar þágu á að
nýta það.
Það er heldur enginn vafi á
því, að flestir veiðieigendur
skilja þetta og munu fremur
vilja hafa landa sína við veiðar
í ám sínum að öðru jöfnu.
Snobbið
En hvað er þá að? Það er
ærið margt og of langt að telja
það allt upp hér.
A nokkuð skal þó minnzt.
Skilningur á milli landeigenda
og stangaveiðimanna hefur
aukizt mjög hin síðari ár. Sem
betur fer kaupir verulegur
hluti islenzkra stangaveiði-
manna veiðileyfi sín með því
hugarfari að þeir séu ekki fyrst
og fremst að kauþa fiskinn í
ánni, heldur og réttinn til að
vera þar, njóta útilífs við
hugþekka skemmtun.
Þeir eru þó allmargir sem
fyrst og fremst hugsa um að
veiða upp i kostnað og vel það,-
Þessir menn veiða alltaf mikið
og þetta vita landeigendur. Við
hlið þessara manna koma svo
auðmennirnir, sem engu máli
skiptir peningahliðin á málinu.
Það er eðlilegt að landeig-
endur miði við þessa menn í
verðlagi, þótt þeir gjarnan
vildu hafa hina fremur í landi
sínu.
Það verður að finna leið til að
koma til móts við hina sönnu
stangaveiðimenn og gera um
leið laxveiði að miklu al-
mennari íþrótt en nú er og þá
fyrst og fremst fyrir þá sem
hvíld þurfa og heilbrigða af-
þreyingu.
Þetta tekst hins vegar aldrei
ef menn fara til veiða með sama
hugarfari og tannlæknirinn og
raunar fjölmargir aðrir.
Stangaveiði á ekkert skvlt við
dugnað, hún er hvíld, fyrst og
síðast og þeir sem ekki sjá
þessa íþrótt í því ljósi eiga
hvergi veiðile.vfi að fá.
Hafi þeir skarpa skömm fyrir
sem með alls konar braski hafa
gert þessa hollu íþrótt sem alls
staðar er metin sem ein holl-
asta og þýðingarmesta tóm-
stundaiðja ALMENNINGS, að
snobbfyrirbæri.
Hér er mikið mál á ferð, en
því miður lítill skilningur og llt-
ill áhugi hjá þeim, sem þessum
málum stjórna.
Páll Finnbogason.