Dagblaðið - 17.11.1977, Blaðsíða 13

DAC.BLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1977.
13
Bók
menntir
HEIM TIL
VETRARINS
TÓMAS GUÐMUNDSSON
‘HEIM TIL ÞÍN,
ÍSLAflfp
Tómas Guömundsson:
HEIMTILÞÍN, ÍSLAND
Ljóö
Helgafell 1977 128 bls.
Örðugt má vera hlutskipti þjóðskálds-
ins. Af 30 kvæðum í nýju bók Tómasar
Guðmundssonar sýnist mér að minnsta
kosti 12 þeirra séu opinber hátíðakvæði,
ort af ýmislegum tilefnurn. Fyrir utan
þjóðhátíðarljóðir. á Þingvölium 1974, en
þangað er sótt heiti bókarinnar, eru þar
ein fjögur ávörp fjallkonunnar á 17da
júní, kveðja við komu danakonungs 1956
og fleiri kvæði um norræn efni, ávarp i
ljóðum til Eimskipafélagsins og á afmælis-
degi Þjóðleikhússins og fleira til Nú er
víst bezt að segja það hispurslaust begar í
Fagnar yður fólk vort,
Friðrik hersir
og raunar fleira í konungsbrag 1956 bara
broslegar, hvernig sem þær kunna að hafa
hljómað við sitt gefna tækifæri i upphafi.
Og einatt virðist hin hljómfagra mælska
svo sem alveg innantóm, heilt djúp stað-
fest á milli tilefnis og mælskubragða
kvæðis, eins og þegar ort er út af
Eimskipafélaginu fimmtugu:
En þótt við ungan sólnaseið
vér sigldum nýrri himinskeið
um háan hnattageim,
það sannast mun að sá nær hæst,
sem sinni ættjörð stendur næst
og stýrir eftir stjörnum þeim
sem stefna heim.
Bæði þessi kvæði sem nú var vitnað til
eru vitaskuld rakin tækifæriskvæði, ort í
viðhafnarskyni á tilteknum tímabundnum
hátíðum. Nær lagi um hátíðaljóð
Tómasar kemst maður kannski af hans
eiginlegu ættjarðarkvæðum, ortum á þjóð-
hátíðum, eða öðrum kvæðum í bókinni,
eins og Svo vitjar þín ísland eða Hvít er sú
þrá, þar sem birtist sambærileg mælsku-
list án þess kvæðin beri það með sér að
vera ort til neinna opinberra afnota.
í þessum kvæðum er landið og þjóðin,
sagan og tungan og fáninn, hy.llt með
hátíðlegum orðum, hljómfögrum brag og
miklum skáldlegum íburði máls og
mynda. Þar er með viðhafnarlegu móti
látin uppi einhvers konar óskmynd
áheyrendanna, á gefnum hátíðastað og
stundu, af sjálfum sér og sögu sinni og
landinu sem þeir byggja. Það gefur að
skilja að slíkum kvæðum er mest í mun að
láta í ljós með sem snjöllustum orðum það
sem flestir geti samsinnt, en mega fyrir
enga muni hreyfa öndverðri skoðun eða
og hefur væntanlega engan vakið til and-
mæla. En hljóta ekki öll raunverulega
virk ættjarðarljóð að verða um leið póli-
tísk kvæði, taka afstöðu í þjóðernismálum
sem eftir atvikum er unnt að samsinna
eða hafna? Eða er kannski þetta kvæði, að
einhverjum smekk, raunverulegt og
áhrifamikið ættjarðarljóð af þeirri ástæðu
beinllnis að þar sé einu sinni í slíkum
kveðskap látin uppi ótvíræð pólitísk
skoðun? Það má vera umhugsunar vert.
En tíðar eru afdráttarlausar skoðanir um
umdeilanleg efni ekki i hátíðakvæðum
Tómasar, enda væri kannski ósanngjarnt
að vænta þeirra í kringumstæðum þjóð-
skálds.
Viðhafnarlegust en lika þyngst í vöfum,
svo hátíðleg að mann tekur brátt að syfja,
er mælskan eins og vænta mátti í þjóð-
hátíðarljóðunum 1974. ! hinum styttri
þjóðhátíðarkvæðum er miklu meira skáld-
legt flug máls og mynda og Ijóðræn anda-
gift. Þar birtist okkur landið með fann-
gnæfum fjöllum og himinsæ, hafið af
holskeflum eldbrims og flóðs, baðað I
glampandi báli sólar, og það byggir
hetjuleg þjóð sem hneigir engu oki, þótt
húh beygi kné sín auðmjúk fyrir drottni.
17da júní sameinast hún undir fánanum í
ást á frelsi og ættjörð, þeirri stoltu gleði
sem sprottin er af þúsund ára sögu lands
og þjóðar.
Ilér er í stystu máli sagt lýst heimvon til
hinna sparilegustu hugmynda um sjálf
okkur, hins rómantíska upphafna íslands
þjóðlegra hátiða- og helgistunda, og þessi
hugsýn er látin uppi í iburðarlegum spari-
klæðum máls og brags. Ekki eitt öfugt orð
um það — þótt annan smekk en minn
þurfi til að hrífast með.
En furðu mikið misræmi er á milli
þessarar hátíðasýnar lands og lífs og
stað að fjarska fátt af þessum kveðskap
hittir neitt tundur í minni sál. Að því leyti
er mér öfugt farið við Kristján Karlsson
sem skrifar á bókarkápu, eins og hans var
vísa, miklu eftirtektarverðari umsögn um
bókina en gengur og gerist í slíkum text-
um. En Kristjáni ,,hefir sjaldan fundist
Tómas Guðmundsson merkilegra skáld en
einmitt í þessum kvæðum.... Það er ein-
kennilegt afrek að yrkja svo persónuleg
kvæði í búningi formlegra lofsöngva,"
segir Kristján.
Því er síst að neita, og það er kannski
ekki tiltökumál þegar Tómas Guðmunds-
son á í hlut, að hátíðakvæði hans eru
jafnan hljómfagur skáldskapur, lýtalaus
að máli og brag. Það má vel vera, sem
Kristján Karlsson lika segir, að þau séu
„bæði listrænni og vitsmunalegri í senn"
en áður hefur tíðkast um hátíðaljóð. Hitt
er meira áhorfsmál til hve persónulegra
skáldlegra tilþrifa megi með sanngirni
ætlast af slíkum skáldskap. Og vitanlega
eiga opinber hátíða- og tækifæriskvæði
einatt mikið undir tilefnum sínum. Fyrr
en varir og án þess við verði ráðið getur
hin hátíðlega kveðandi nálgast eða snúist
upp í andstæðu sína. Fyrir minn smekk
verða t.a.m. þessar hendingar:
annarra, persónulegri ljóða í bókinni bar
sem lýst er allt annars konar heimvon —
til nætur, svefns og vetrar. Þar er lífið
aðeins líknsöm helfró að liðnu vori og
bernsku, bið eftir hamingju sem aldrei
varð síðan í æskunni. Þessi tregi birtist
jafn skýrt í íbornum tilfinningaljóðum
eins og Hausttregi og Ó, bernska, sem
síðust standa í bókinni, og gamansam-
legri textum, eins og Hamingjan eða Ég er
að bíða eftir svari, og hljómgrunnur
þeirra er angurvær eftirsjá bernskudaga
og þess lands og lífs sem þá var. Að svo
komnum lestri finnst mér þó hugstæðust í
bókinni kvæði sem með látlausum hætti
láta uppi bernskuminningar um hagamús
og spóa, jafnvel líka erfikvæðið um hund
skálsins, Minningarljóð um Stubb. Þrátt
fyrir allt er í þessum kvæðum ekki eintóm
eftirsjá. Þar er líka lýst heimvon til
vorsins, til hversdagsins í landinu. Svona
lýKur kvæðinu um spóann, Á meðal skáld-
fugla:
Og heim til vetrarins liggur mín leið að
sinni.
Samt iýsir af óvæntu hugboði í vitund
minni,
að þrátt fyrir alian aldursmun okkar spóa
við aftur að vori hittumst í þessum móa.
Og, æ, hversu léttbærra yrði mér daganna
angur,
ef ennþá bernskunnar fugl væri heima-
,gangur
í hjarta mér og fengi þar út og inn fiogið
með fegurstu Ijóðin, sem hann hefur ort
hér við Sogið.
En því er nú miður að spóinn við Sogið
hefur ekki átt innnangengt í þau hljóm-
miklu og faguryrtu hátiðakvæði sem fyrir-
rúm skipa i þessari bók.
skilningi við almennan smekk. En þá er
líka hætt við fið örðugt verði í hátiðakvæði
að tjá ýkja nýstárleg eða persónuleg
sjónarmið á hin gefnu yrkisefni. Væntan-
lega hefur verið óhugsandi að yrkja á
17da júní 1949: velkomin í Nato, fjallkona
mín góð, eða annað í slíkum dúr. Aftur á
móti er lýtalaust að segja eins og hér er
gert:
En vit, að öll þín arfleifð, von og þrá,
er áskorun frá minning, sögu og ljóðum,
að ganga af heilum hug til liðs við þá,
sem heiminn vilja byggja frjálsum
þjóðum
BÍLAPARTASALAN
Höfum úrval notaðra varahluta íýmsar
tegundir bifreiða, til dæmis:
Cortina '68 Oldsmobil V-8
Hillman Hunter ’68 Rambler Classic V-8
Vauxhall Viva '70 Dodge Dart
Skoda S-100 '72 Taunus 17m station
Einnig höfum við úrval af kerruefni,
til dæmis undir vélsleða.
Sendum um allt land.
BÍLAPARTASALAN
Höfiatúni 10- Sími 11397
Breyttur afgreiðslutímh
FRÁ 17.NÓV. VERÐUR BANKINN OPINN
FRÁ 9.30-15.30 OG INNLÁNSDEILDIR
EINNIG FRÁ 17.00 17.45 ALLA VIRKA
DAGA NEMA LAUGARDAGA
Samvinnbankinn
BAN K ASTRÆTI