Dagblaðið - 03.02.1978, Blaðsíða 12

12
DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1978.

Endurheimt orð
Þorsteinn frá Hamri:
FIÐRIÐ ÚR SÆNG DALADROTTNÍNGAR.
Ljóðhus. Reykjavík 1977. 64 bls.
Þessi bók vitnar um þau
föstu tök á máli og hugmyndum
sem lesendur Þorsteins frá
Hamri þekkja vel. Hann náði
fljótt valdi á persónulegum stíl
er felst í samhæfingu gamals
bókmáls með keim af alþýðu-
máli, og frjálsrar hrynjandi nú-
tímaljóða. Þessu hefur svo oft
verið lýst að varla þarf að fara
um mörgum orðum, enda ljóðin
sjálf gleggsta vitnið. Mál Þor-
steins er kyrrlátt, ísmeygilegt
og ætið auðkennilegt.
I Veðrahjálmi, 1972, er auð-
sæ ríkari tilhneiging til hnit-
miðunar ljóðmálsins en fyrr.
Raunar varð þessi sparsemi
stundum svo harðleikin að ljóð-
in náðu ekki að kvikna til lífs.
Agi málsins er strangur einnig
hér, en í heilu lagi sýnist mér
Fiðrið úr sæng Daladrottníngar
auðugra og ferskara verk en
Veðrahjálmur, og varla eins
þungbúið þegar alls er gætt.
ÞJÓD í FARANGRINUM
Ljóðasöfn nítjándu aldar
skáida hefjast gjarnan á ætt-
jarðarljóði. Og ísland heitir
fremsta ljóð þessarar bókar, í
fyrsta kafla af þrem, Ljóð um
land og fólk. Ættjarðarljóð Þor-
steins frá Hamri er á þessa leið:
Ég vil líkjast þér land
en sætti mig samt
við mannsgervið og
mannshugann —
og víst kvísiast blóðrás mín
og kenndir
í likingu lækja þinna.
Hvað um vor þín
með vatnagángi og
skriðuföllum:
hitti þá einhver á æð
eða kviku?
Þetta ljóð held ég að megi
kallast dæmigert fyrir stíl Þor-
steins, þá tempruðu spennu
milli íhygli og óþols sem í ljóð-
unum felst. Kannski er óþol
full sterklegt orð, vegna þess
Þorsteinn frá Hamri.
Teikning Ragnar Lár.
hve yfirbragð ljóðanna er ein-
att kyrrlátt. En í kveðskap Þor-
steins kemur jafnan fram rik
hneigð til félagslegrar íhlutun-
ar. Reyndar fer stundum svo að
hin ,,félagslegu“ yrkisefni
koðna niður vegna þess að þau
Bók
menntir
eru fjötruð af venjubundnum
frösum opinberrar umræðu
(Aldarháttur, upphafsljóð
annars hluta). Annars staðar
leggst of lítið fyrir skáldið:
Ijóðið Pappirar er til að mynda
léttvæg tilfyndni. Hitt er oftar
að skáldið nái sér niðri með
ísmeygilegum hætti, til að
mynda í ljóðunum sem reist eru
á sögulegum tilvísunum. Það
stílbragð þekkja lesendur Þor-
steins mætavel. Dæmi um slíkt
eru Búkolia og Lítill, Trítill og
fuglarnir.
Eitt fegursta kvæði bókar-
innar þykir mér Nátttröllið í
fyrsta hluta. Þar hagnýtir Þor-
steinn sér þjóðsagnaminni með
glæsilegum hætti:
EINUNGIS SMÁORÐ
En stundum er
sem eldíng leiki um tinda
og einhver kraftur
sundri herfjötri mínum —
þá fara lifandi fíngur
að handsama vinda
sem þeysa hjá
með þjóð í farángri sínum.
Áður var vikið að hneigð Þor-
steins frá Hamri til félags-
legrar brýningar. En hér
kemur á móti tortryggni hans
og vandfýsi á orð sem hlýtur að
stríða á hvert alvarlega hugs-
andi skáld á vorri fjölmiðlunar-
öld. Afstaða Þorsteins til orð-
anna er svipuð og hjá Sigfúsi
Daðasyni í kunnu Ijóði. Þor-
steinn vísar stóryrðum frá sér:
GUNNAR '4
STEFÁNSSO
10*
Gefið mér gott orð
gagnlegt orð
satt orð
en gerið eitt fyrir mín orð:
hafið það smáorð.
í þessa veru er einnig að
nefna ljóðin Harðstjórn og
Skáld. Skáldið kafar í huga sér
eftir glötuðum orðum, en uppi
á yfirborðinu fóru þau hjá sér
og virtust ókunn:
aldrei framar gætirðu sagt
þau eins
eða raðað eftir sömu reglu
aldrei notað mörg í einu
og einúngis smáorð;
en hljótt ofurhljótt
hvíslarðu þó að einhverjum
heimsins máttugustu orðum.
EINN OG STAKUR
„Einginn er einn þó hann
virðist stakur“, segir hér að
upphafi eins ljóðsins, og við
þennan tón kveður viða. Því
fremur ástæða að gefa gaum
sérkennilegu prósaljóði, sem
nefnist Fjall. Fjallið sem
maður hefur skoðað og „fengizt
við“ verður merkileg eign, en
„ólíklegt að þú bindir mesta
tryggð við þá staði þar sem upp-
gángan er auðveldust og ferða-
lángar leita helzt útsýnis".
Ljóð eins og þetta gefur
skáldskap Þorsteins frá Hamri
meiri dýpt, forðar honum frá að
hafna í marklitlum hvatningar-
orðum eins og „fram fram
fylking". Sú reynsla spm mest
er um vert gefst aðeins einum,
og hún fæst ekki þar sem upp-
gangan er auðveldust. Samt
verða örlög samferðamanna
ekki umflúin, vindarnir bera
stöðugt áfram hið stríðandi líf,
.„lestina miklu“ sem Þorsteinn
kveður um í minningu Guð-
mundar Böðvarssonar. „Raun
manns og jarðar er hörð / raun
orða er hörð / og þúngt að
þreyja / undir eiturdropun-
um“. Samt missir skáldið ekki
móðinn. Hæglætisleg eggjun
hans vitundin um skyldu'
matinsins við Iífið, „hin jarð-
nesku jarteikn“ kemst til skiia.
Þorsteinn frá Hamri heldur
vel í horfi og ljóð hans lýsa í
senn siðferðilegri alvöru og list-
rænum aga. Þessi bók sýnir að
vísu ekki nýja hlið á skáldinu.
En lágmælt röddin sem talar í
þessum ijóðum nær betur at-
hyglinni. en flest sem hærra
lætur.
Birgir Svan.
Birgir Svan Símonarson er
vígreifur ljóðasmiður og laus
við alla tæpitungu. Fyrstu
bækur hans tvær, Hraðfryst
ljóð og Nætursöltuð ljóð
(mörgum kunnar fyrir þátt-
töku höfundar í samkomum
Listaskáldanna), voru hressi-
legar og sneisafullar af
snoppungum, í bland með
persónulegum íhugunum um
ástina, dauðann og hlutverk
skáldsins í því þjóðfélagi sem
það hrærist i. í nýjustu bók
sinni Gjalddögum, sem Lyst-
ræninginn gefur út, hefur
Birgir Svan ekki breytt um tón,
heldur tekur hann megin-
áherslur úr fyrri bókum sinum
og gerir úr þeim einn bálk af
samtengdum (og nafnlausum)
ljóðum. Slík þróun er oftast
merki um þroska og svo virðist
einnig vera í þessu tilfelli.
Bókin er heilleg og minna er
um ungæðingshátt þann sem
oft er fylgifiskur stakra ljóða
um hughrif og tilfinningar. En
við þetta eru ljóðin einnig
ópersónulegri (eða úthverfari),
en þann prís virðist Birgir Svan
greiða með glöðu geði.
MANNLÍF
í TÆKNIVERÖLD
Það er ávallt gaman að geta
sér til um það hvers vegn?
skáld breyta til í kveðskap sín
um og finnst mér sjálfum ekki
ólíklegt að teikningar og grafík
Richards Valtingojers hafi í
þessu tilviki haft einhver áhrif,
FRAMTÍB
VESTFJARÐA
HVERS ER AÐ VÆNTA?
Oft er það svo, er menn hug-
leiða hver verði framtíð Vest-
fjarða, að erfitt reynist að
henda reiður á aðalatriðum
þess máls. Hver þversögnin
virðist taka við af annarri. Á
Vestfjörðum hefur fólk yfir-
leitt góðar tekjur og mikil fjár-
ráð, en takmarkaða möguleika
til eyðslu, því verzlun og þjón-
usta eru af skornum skammti.
Vinnudagur flestra er einnig
langur, og því ekki tími til að
njóta neinna lystisemda, ann-
arra en hversdagsleikans sjálfs.
Það kunna Vestfirðingar trú-
lega betur en margir aðrir, en
það verður heldur ekki um þá
sagt, að þeir kunni ekki að
skemmta sér, þegar tækifæri
gefast til þess.
Tveir þýðingarmestu undir-
stöðuþættir velferðarþjóð-
félaga nútlmans eru næg orka
og góðar samgöngur. Þrátt fyrir
efnalega velmegun, búa Vest-
firðingar hvorki við næga orku
né fullnægjandi samgöngur.
Þannig mætti lengur telja, en
hér verður látið nægja að
benda að lokum á andstæðurn-
ar, sem hin vestfirzka veðrátta
býr yfir, annars vegar sefandi
lognið á vorkvöldum, en hins
vegar hinn hamslausi vestfirzki
vetur, sem vestfirzkir sjómenn
þekkja öðrum betur.
Það þarf umtalsverð gæði til
að standa undir blómlegu
mannlífi I svo harðbýlum lands-
hluta sem Vestfirðir eru, auk
þess að leggja af mörkum mikil
verðmæti til þjóðarbúsins.
Þessi gæði eru nálægð gjöfulla
fiskimiða og tækniþekking og
verkmenntun, sem Vestfirðing-
ar hafa tileinkað sér við hagnýt-
ingu þessarar íslenzku náttúru-
auðlindar. Það er ástæðg til að
leggja áherzlu á að verkmennt-
un sjómanna og landverkafólks
er grundvallarforsenda þess að
sú velsæld og vorhugur sem nú
ríkir á Vestfjörðum haldi velli.
Ef Vestfirðingar glata með ein-
hverjum hætti því forskoti, sem
þeir hafa I dag I öflun og
vinnslu aflans, mun fljótlega
skapast svipað ástand og eftir
1940, er fólk tók að leita til
annarra landshluta eftir bættri
lífsafkomu. Það er á hæfni og
dugnaði vinnslustéttanna, sjó-
manna og landverkafólks, sem
velsæld Vestfirðinga byggist í
dag, og það er ekki ofsagt, að
framtíð Vestfjarða sé að miklu
leyti I þeirra höndum. Ekki má
þó skilja þessi orð svo að verið
sé að gera lítið úr þýðingu ann-
arra stétta, þó undirstrikað sé
hver þýðing verkmenntunar
sjómanna og þeirra, sem stunda
framleiðslustörf, sé fyrir fram-
tlð Vestfjarða. Skólastarf á
Vestfjörðum verður I auknum
mæli að taka mið af því að
viðhalda og bæta þessa tækni-
og verkmenntun Vestfirðinga,
sem I reynd er lykillinn að
áframhaldandi velsæld þeirra
sem byggja þennan landshluta.
Það er ómótmælanleg stað-
reynd að hagur Vestfirðinga
hefur vænkazt mjög á undan-
förnum árum, en það stafar þó
ekki af sérstökum aðgerðum
ríkisvaldsins Vestfirðingum til
handa, eins og virðist vera út-
breiddur misskilningur á suð-
vesturhorni landsins. Vest-
firðingar hafa verið fljótir til
að aðlaga sig breyttum aðstæð-
um I atvinnumálum þjóðarinn-
ar, og fullur skilningur verið
meðal almennings á því, að auk-
in framleiðni fiskvinnslustöðv-
anna sé raunhæfasta leiðin til
kjarabóta. Sú hefur einnig
verið raunin, — jafnt og gott
hráefni berst að landi árið um
kring og tryggir góða nýtingu
dýrra framleiðslutækja og
hvetjandi launakerfi frystihús-
anna, sem byggir bæði á afköst-
um og nýtingu hráefnisins,
tryggir fyrirtækjunum góða af-
komu, og það sem mest er um
vert, veitir verkafólkinu þokka-
legar tekjur. Ef íslenzku þjóð-
inni hlotnast sú gæfa að finna
raunhæfar leiðir til að hagnýta
sér með skynsamlegum hætti
þá auðlind, sem fiskimiðin um-
hverfis landið eru, hljóta Vest-
firðingar að líta björtum aug-
um til framtíðarinnar.
Kjallarinn
ÁsgeirErling
Gunnarsson
EN HVERS VEGNA ERU
VESTFIRÐINGAR
ÞÁ AÐ KVARTA?
Sannleikurinn er sá að það
hefur ekki farið mikið fyrir
kvörtunum héðan að vestan. En
þegar borgarstjórinn I Reykja-
vík setti I gang sína harmkvæla-
áætlun á síðasta ári með full-
tingi Morgunblaðsins, sem
óhætt er að fullyrða að öllu
landsbyggðarfólki hefur
blöskrað hvar I flokki sem það
annars hefur staðið, hefur
okkur Vestfirðingum orðið Ijóst