Dagblaðið - 24.04.1978, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 24. APRÍL 1978.
Vitaskuld mætti hafa þennan lista
miklu lengri, því að nútímaríkið hlýtur
óumflýjanlega að koma skipulagi á
flest svið mannlegs lífs með löggjöf.
Hinar mörgu ásjónur
f élagshyggju nnar
Einmitt af þvi að félagshyggjan eða
sósiaslisminn er sú aðferð að vikja til
hliðar með lögum frjálsum leik fjár-
magns í þjóðfélagi, getur það
sköpunarverk, sem til verður fyrir
sósialiskar athafnir, verið allt milli
himins og jarðar. Það getur verið
háþróðað hagkerfi Vestur-Þýzkalands
og Frakklands. þar sem stjórnarvöld
færa sér í nyt getu hins frjálsa
markaðar til að segja til um sannvirði
vöru, þjónustu og lánsfjár og svo hinn
mikla sköpunarmátt, sem fólgin
er i framtaki einstaklinganna.
Sósíalismann sjáum við einnig I fram-
kvæmd i Afrikulöndum ýmsum, þar
sem ríkið bannar- þegnunum flesta
hluti og ætlar sér að gera alli sjálft, en
allt fer í handaskolum og óstjórn og
eymd er haldið upp með vopnavaldi og
blóðsúthellingum.
Karl Marx hinn mikli hugsuður,
sem kommúnistar kalla læriföður
sinn, ræðir i „Kommúnistaávarpinu”
um ýmsar tegundir sósialisma og
gagnrýnir ótæpilega eða jafnvel hæðir
þær aðferðir hans, sem hopum eru
ekki að skapi. Nasistarnir þýzku
kölluðu sig og „National Sozialisten”.
Kerfi þeirra var sósialismi í þeim
skilningi, að frjáls markaðslögmál
urðu að víkja fyrir lagasetningu
rikisins.
1 ritinu „Marx Concept of Man” er
hinn heimspekilegi grundvöllur
marxismans ræddur i Ijósi seint fram
kominna rita „hins unga Marx”. Þar
setur einlægur Marx-aðdándi fram þá
kenningu, að i reynd sé marxisminn
einstaklingshyggja í viðtækustu
merkingu þess orðs. Og það eru engar
öfgar, að einstaklingshyggja og félags-
hyggja stefni i upprunalegastri og
viðtækastri merkingu þessara orða að
sama markinu: Mannlegum þroska.
Hitt er annað mál, að i stjórnmála-
baráttu eru þessi orð liðum notuð í
firrtri merkingu sem slagorð án skýrr-
ar skilgreiningar, en er ætlað að espa
lilfinningar fólks, þjappa því saman
um forystu og egna það til fjandskapar
við imyndaðan eða raunverulegan
andstæðitig. Fólki er þá ekki ætlað að
hafa þau á valdi hugsunar sinnar sem
hugtök, heldur er þeim sem slagorðum
ætlað að ná tilfinningalegum tökum á
fólki. Þegar dagblaðið Þjóðviljinn
nefnir sig blað sósialisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar, er með þvi
vitaskuld alls ekki sagt, hver sé
sósialismi þess. Orðið eitt segir ekki
neitt eða harla lítið.
Orðið félagshyggja er nánast orðrétt
þýðing á orðinu sósialismi. Orðið
„félagi" virðist upphaflega i íslenzku
máli vera tengt sambúð og samneyzlu,
sbr. orð Hávamála: „Með hálfurn hleif
og höllu keri fékk ég mér félaga”.
Efalítið eru það dagdraumar um
einlægan og góðan félagsskap sem
vaka fyrir þeim mörgum hugsjóna-
mönnum, sem tala um sósialisma sem
markmið, þ.e. fyrirheitna landið —
tala um, að land sé á leið til
sósialisma eða varpa fram efa-
semdum um að sósialismi hafi komizt
á I Rússlandi eða Kína o.s.frv.
Úttekt á íslenzku
félagshyggjunni
lslenzka félagshyggjuþjóðfélagið
þarf aðathugaánall._rtilfinningasemi
um, að vinstri sé gott en hægri vont
eða hægri gott en vinstri vont.
Efalítið er íslenzka þjóðfélagið
sósiliskara, af þvi að enginn flokkur
hefur andæft tilhneigingunni til
opinberra afskipta i reynd. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur gert það í orði
kveðnu, en ekki gengið hnifur á milli
hans og flokkanna lil vinstri við hann I
framkvæmd. Lítum t.d. á sjávarút-
veginn, en þar hafa sjálfstæðismenn
verið mestu ráðandi. Þar dregur allt
dám af félagshyggju og heildarhyggju
(collectivisma), eins og dæmin sanna:
Verðlagsráð sjávarútvegsins, Fisk-
veiðasjóður, Bæjarútgerð Reykja-
vikur, Verðjöfnunarsjóður fiskiðnað-
arins og Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna.
Vinstri flokkarnir liafa viðhaldið
með almenningsálitinu blekkingunni
um, að Sjálfstæðisflokkurinn sé
flokkur andstæður sósialisma. Af því
Kjallarinn
SigurðurGizurarson
hefur svo leitt yftrborð í sísialisma til
þess að reyna að skapa í huga
almennings skil á milli flokkanna.
Þrískipting ríkis-
valdsins og
valdreifing
í framkvæmd hefur af þessu leitt
vissan samruna stjórnmálaflokkanna
hér á landi, sem stundum er kallaður
samtrygging þeirra. Þinglið flokkanna
hefur mótað með sér vissa samstöðu
gegn öflum utan Alþingis, sem lýsir
sér m.a. í því, að þrátt fyrir meginreglu
stjórnarskrár lýðveldisins um
þrískiptingu, ríkisvaldsins, eru
alþingismenn (löggjafarvaldið)búnir
að leggja undir sig vel flestar
pólitiskar stofnanir framkvæmda-
valdsins með því að kjósa sig í stjórn
ir rikisfyrirtækja og banka,
byggingarnefndir og sjálfa miðsiöð
félagshyggju-þjóðfélagsins: Fram-,
kvæmdastofnun ríkisins. Mirínir þetta
skipulag ofurlítið á einsflokks-
skipulagið austantjalds.
Allfjarstæll verður að leljast, að
stjórnmálamenn, kjörnir á Alþing af
almenningi, verði helztu fésýslumenn
þjóðarinnar á vegum framkvæmda-
valdsins. Ástæður þriskiptingar rikis-
valdsins hafa alltaf verið, að með
þeirri skiptingu sé komið I veg fyrir
ofvöxt valds í hendi fárra manna.
Sakir aukningar opinberra afskipta
hefur þessi skipting meira gildi nú á
dögum en nokkru sinni. Land-
vinningar alþingismanna innan geira
framkvæmdavaldsins ganga gersam-
lega I berhögg við þessi varnaðar-
sjónarmið þrískiptingarinnar, sem
kveðið er á um í 2. gr. stjórnar-
skrárinnar. Viðurkennt meginsjónar-
mið í rekstrarhagfræði og stjórn fyrir-
tækja er og valddreifing. Allt mælir
þetta -gegn því, að alþingismenn Ieggi
undir sig framkvæmdavaldið i ríkis-
kerfinu, eins og dæmin þó sanna.
Alþingismenn hafa yfirleitt hvorki
þekkingarleg skilyrði til þessara starfa,
svo sem viðskipta- eða hagfræði-
menntun, né heldur reynslu úr at-
vinnulífinu, t.d. reynslu af því, hvort
þeir geti rekið fyrirtæki án þess að
það fari á hausinn.
Lítum á nokkur dæmi: í stjórn
Framkvæmdastofnunar eru allir aðal-
menn sijórnarinnar, 7 talsins, alþingis-
menn og báðir forstjórar stofnunar-
innar eru alþingismenn.
Stjórnin er jafnframt stjórn
Byggðasjóðs. Af 462 lánveitingum
Byggðasjóðs árið 1977 fóru 117 lán til
fiskiskipakaupa, endurbóta á
fiskiskipum eða hlutabréfakaupa I
félögum um fiskiskip, alveg eins og
Fiskveiðasjóður væri ekki til. Mikill
fjöldi annarra lána fór til „fjárhags-
legrar endurskipulagninar” útgerðar-
fyrirtækja og einnig mikill fjöldi lána
til fiskverkunarhúsa. Lán sjóðsins eru
ekki skyldulán, heldur leggur stjórnin
mat á umsóknir. Sjóðurinn lánaði árið
1977 yfir tvo milljarða króna, sem
samkvæmt upptalningu i ársskýrslu
Framkvæmdastofnunar hefur að
miklu leyti farið i offjárfestingu. Þing-
mennirnir I stjórn Framkvæmda-
stofnunar og forstjórarnir eru undir
beinum þrýstingi þeirra. sem leita til
þeirra, þar sem það eru kjósendur
þeirra, hvort heldur það eru aðilar
nteð einkarekstur eða forsvarsmenn
fyrirtækja i eigu sveitarfélaga. Fátt er
þvl jafnaugljóst og enginn þing-
rnaður ætti að koma nálægt Frant-
kvæmdasiofnun ríkisins, ef konia á i
veg fyrir, að annarleg sjónarmið ráði
fjárfestingarákvörðunum. Það er frá-
leitt kerfi, að stjórnmálamenn geti
15
ráðið yfir slíkri fjármálalegri aðstöðu
til að byggja upp kjörfylgi sitt. En
þetta eru skuggahliðar hinnar
íslenzku félagshyggju.
Eins og bíll
fastur f stýrinu
Félagshyggja eða sósíalismi getur
aldrei orðið neitt leiðarljós fremur en
himinninn allur ferðalanginum.
Aðferðir félagshyggju verður að
aðlaga raunverulegum aðstæðum og
þörfum hvers tíma. Vanþróun
íslenzkrar félagshyggju má líkja við
bíl, sem er fastur í stýrinu. Bílstjóran-
um tekst að losa stýrið í þeirri andrá,
sem billinn er að fara út af, en þá er
billinn um leið kominn þvert yfir
veginn og að fara út af hinum megin
enn fastur i stýrinu. Þannig lýsir
verðbindingin á öllum sviðum sér, sem
framkvæmd er frá degi til dags af
mönnum, sem ekki eru sérfræðingar i
því, sem þeir eru að gera, en þurfa og
vilja bjarga málinu.
Menn hafa ekki enn treyst sér út úr
hinni almennu opinberu verðbindingu
af því að allt efnahagslíf þjóðarinnar
hefur árum saman verið á ringulreið,
þ.e. skekið af bullandi verðbólgu.
Alkunna er hins vegar, að verðbólga
stafar mjög oft af offjárfestingu.
Hvem skyldi undra, að hér geisar
verðbólga í landi, þar sem offjárfest er
i skuttogurum fyrir tugi milljarða og
þar sem opinberar verðákvarðanir
ætla t.d. orkuverum að fjármagna sig
með erlendum lánum en ekki afnota-
gjöldum almennings o.s.frv.
Ríki.sstjórnin virðist hins vegar sjá,
hversu óhagkvæmt og stirðbusalegt
núverandi verðlagskerfi er. Þess vegna
reynir hún nú að koma á skynsamlegri
tilhögun á málin með framlagningu
frumvarps um nýskipan verðlagsmála
fyrir Alþingi.
Það þarf að lofta út
í íslenzka félags-
hyggju-þjóðfélaginu
Hér að framan hefur verið reynt að
skilgreina orð, sem mikið eru notuð í
islenzkum stjórnmálum, án
skilgreiningar. Þess vegna hafa þau
fremur orðið villuljós en leiðarljós.
Þau hafa verið notuð sem slagorð
óljósrar eða engrar merkinga ann-
arrar en að ná tilfinningalegu
sefjunarvaldi yfir fólki. Ef þau eru
hins vegar skýrt tilgreind, geta þau
orðið tæki hugsunar og skynsemi og
lyft þokuhulunni af því, sem miður fer
í þjóðfélagi okkar,
Sú staðreynd. að íslenzka félags-
hyggjuþjóðfélagið hefur ekki stuðzt
við frjálst verðlagskerfi ber vitni um
vanþróun en ekki þróun. Það sést
greinilegast á því, að þrátt fyrir alla
verðlagsbindinguna hefur verðbólga
verið stjómlaus og allt verðlag á
fleygiferð.
Austantjaldslöndin hafa getað
haldið verðlagsbindingu sinni í
skorðum að mestu leyti með einræði
og vopnavaldi, en einnig þar í löndum
vex þeirri skoðun fylgi, að nota beri
hagkvæmni frjáls markaðar til að
segja um sannvirði og arðsemi hluta
og fyririækja.
Íslenzk byggðastefna á ekki að
þurfa að vera í neinni mótsögn við
arðsemissjónarmið, því að arðsemis-
sjónarmið banna engan veginn að
horfa langt inn í framtiðina.
íslenzka félagshyggjuþjóðfélagið
þarf því að útrýma innan vébanda
sinna öllu samspili atkvæðavalds og
fjármálavalds, hefja til öndvegis
sjónarmið arðbærni og sannvirðis á
öllum sviðum og fá þeim f hendur
framkvæmd fjárfestingarmála, sem
ekki eru háðir kjósendum og jafnframt
hafa annaðhvort með skólagöngu
öðlazt þekkingarskilyrðin eða staðizt
dóm reynslunnar sem dugandi menn
á sinusviðiíatvinnulífinu.
Sigurður Gizurarson
sýslumaður.
✓
1 árs
ábyrgö
Electrolux
þjónusta
Hagstæö
greiðslukjör
Electrolux
• Sérstök stilling fyrir straufri efni — auðveldari notkun.
• BlO-kerfi — lengir þvottatimann fyrir óhreinan þvott.
• Ryðfritt stál í tromlu og vatnsbelg ^lengri endingartimi.
• 3falt öryggi á hurð — örugg fyrir börn.
• 3 höft fyrir þvottaefni og mýkingarefni.
• Lósigti að framan — auðvelt að hreinsa — útilokar bilanir.
• Vinduhraði 520 snún/min — auðveld eftirmeöfer.ð þvottar.
• Vökvademparar — mjúkur, hljóðlaus gangur.
• 60 cm breið, 55 cm djúp, 85 cm há.
• tslenskur leiöarvisir fylgir hverri vél.
Vönimarkaðiirinn hí.
Armúla ÍA simi 86117
Electrolux þvottavélin ér til á lager
á þessum útsölustöðum:
AKRANES: Þórftur Hjálmarsson,
BORGARNES: Kf. Borgfiröinga,
PATREkSFJORÐUR: Baldvin Kristjánsson
tSAFJORÐUR: Straumur hf.,
BOLUNGARVtK: Jón Fr. Einarsson,
BLONDUOS: Kf. Húnvetninga,
‘SIGLUFJORÐUR: Gestur Fanndal,
ÖLAFSFJORÐUR: Raftækjavinnustofan sf.,
AKUREYRI: Akurvik hf„
HOSAVIK: Grtmur og Arni,
VOPNAFJORÐUR: Kf. Vopnfiröinga,
EGILSSTAÐIR: Kf. Héraösbúa,
ESKIFJORÐUR: Pöntunarfélag Eskfiröinga.
HÖFN: KASK,
ÞYKKVIBÆR: Friörik Friöriksson,
VESTMANNAEYJAR: Kjami sf„
KEFLAVIK: Stapafell hf.
vaáál
enginn m/L
ELECTROLUJK WH SS
ER MESTSELiM
ÞVOTTÁVÉLLIK / SVÍÞJÓR