Dagblaðið - 14.06.1979, Page 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 14. JÚNÍ1979
1
prekk-
dannelse
Skýringarmynd af afstöðu hreyfils á DC-10 og hvernig hann er festur við vænginn. Hinir margumræddu boltar sem brustu
eru merktir og einnig hvar hreyfilfestingin hefur sprungið frá.
Talsmenn McDonnell Douglas
verksmiðjanna birtu yfirlýsingu fyrir
síðustu heigi þar sem þeir báru blak
af DC-lOþotunni. Þeirneituðu þó al-
veg við það tækifæri að ræða
einstaka liði þeirrar gagnrýni sem
fram hefur komið um þotuna eða
orsakir þeirra flugslysa þar sem hún
hefur komið við sögu.
Var kallað
tuttugu milljarða
dollara kapphlaupið
Þetta byrjaði seint á sjöunda
áratugnum. Boeing-verksmiðjunum
bandarísku hafði tekizt að tryggja sér
stærsta bitann á alþjóðlegum flug-
markaði með 747-þotu sinni, sem
tekur 450 farþega, ætlaðri til flugs á
löngum leiðum. Lockheed-verk-
smiðjurnar höfðu tilkynnt ætlan sina
um að setja á markaðinn minni þotu
sem ætluð var fyrir styttri flugleiðir.
VarþaðL-1011 þotan.
Forsvarsmenn McDonnell Douglas
sáu fram á að þarna var um markað
að keppa sem gefið gat af sér tuttugu
milljarða sölu ef vel tækist til. Þeir
lögðu því allt kapp á DC-10 þotuna
sem, eins og þota Lockheed-verk-
smiðjanna, átti að kosta um það bil
fimmtán milljónir hver þota. Auk
þess var hún að sögn betur hæf til að
fullnægja þeim umhverfisverndar- og
hávaðakröfum sem komnar voru
fram.
Þrátt fyrir lélegt start, eins og sagt
er á íþróttamáli, og að McDonnelI
Douglas verksmiðjumar sætu eftir í
holunum tókst þeim að sigla fram úr
Lockheed á endasprettinum og
komast á undan í mark. DC-10
þoturnar komu tveim vikum fyrr á
markaðinn en L-1011 frá Lockheed.
Síðan hafa gagnrýniraddirnar i
raun ekki þagnað. Ýmsir sérfræð-
ingar, þar á meðal eftirlitsmenn á
vegum bandarískra þingnefnda og
fulltrúar samkeppnisaðila McDon-
nell Douglas verksmiöjanna, og flug-
menn tóku þátt í þeim söng. Gagn-
rýni kom fram á fyrirkomulagi
leiðslna að og frá öryggisbúnaði.
Einnig var gagnrýnt hvernig gólfið í
farþegarými var hannað, auk þess
sem raddir voru uppi um að rafeinda-
kerfið, sem átti að sjá um að farm-
dyrum væri tryggilega lokað, væri
ekki nægilega öruggt. DC-10 þoturn-
ar voru aðeins útbúnar þreföldum
vökvakerfisbúnaði. Bæði Boeing 747
og Lockheed-þoturnar voru með
fjórum slíkum kerfum. Þetta var
sinnig gagnrýnt.
Svo varð fyrsta slysið, í marz árið
1974. Nokkrum mínútum eftir flug-
tak brast dyraútbúnaður við farmdyr
á DC-10 þotu í eigu tyrkneska fiug-
félagsins. Hún var að leggja upp frá
Orly-fiugvelli við París. Farmdyrnar
rifnuðu upp, þrýstingur féll í
farangursrýminu og gólfið í farþega-
rýminu þar fyrir ofan raskaðist með
þeim afieiðingum að línur að og frá
stjórntækjum flugstjórnarmanna
fremst í þotunni löskuðust.
Afieiðingin varð sú að stjórnlaus
þotan stakkst ofan í skóglendi. Allir,
farþegar og áhöfn, um borð í
þotunni fórust, samtals þrjú hundruð
fjörutíu og sex manns.
Rannsóknarnefnd komst síðar að
þeirri niðurstöðu að bæði forráða-
mönnum McDonnell Douglas verk-
smiðjanna og starfsmönnum btmda-
rískra flugstjórnaryfirvalda (FAA)
hefði verið kunnugt um að lokunar-
kerfi farmdyra á DC-10 þotunum
væri áfátt. Gat rafeindakerfið sýnt
þær tryggilega lokaðar þó þær væru
það i raun alls ekki.
Hafði þetta komið í ljós við fyrstu
reglulega könnun í DC-10 þotu sem
flogið hafði verið um skeið. Var það
árið 1970. Árið 1972 varð nær því
sams konar slys og síðar við París er
DC-10 þota missti farmdyrnar opnar
vegna galla. Skemmdust stjórntæki
þeirrar þotu verulega en flugstjóran-
um tókst naumlega að lenda henrii
nauðlendingu sem aðeins kostaði
smávægileg meiðsli. Siðastnefnda
slysið varð við Detroit í Bandaríkjun-
um. Þá gerði bandaríska flugeftirlitið
samkomulag við McDonnell Douglas
fyrirtækið um að framkvæmd yrði
viðgerð og úrbætur á öllum DC-10
þotum hvað varðaði lokunarbúnað
farmdyra innan mjög skamms tíma.
Er ár var liðið frá slysinu við Detroit
höfðu ekki verið framkvæmdar
viðgerðir á í það minnsta átján
bandarískum þotum, auk þess sem að
minnsta kosti ein nýafgreidd þota
hafði farið frá verksmiðjunum án
þess að farmdyraútbúnaður hefði
verið lagfærður. Bandarísk flugmála-
yfirvöld voru enn að biðja stjórn-
endur McDonnell Douglas — að vísu
mjög kurteislega — um að hraða
endurbótum á leiðslum milli stjórn-
tækja og flugstjórnarklefa er tyrkn-
eska þotan fórst við París.
Bandarísk fiugmálayfirvöld (FAA)
hlutu mikið ámæli fyrir þessi vinnu-
brögð og voru vítt af þingnefnd fyrir
að hafa ekki fyrst og fremst í huga
öryggi hins almenna borgara við störf
sín. Voru starfsmennirnir taldir hafa
hætt lífi þúsunda að nauðsynjalausu.
Hreyflar DC-10 hafa einnig bilað
oft og mörgum sinnum, einkum á
fyrstu árum almenns flugs þeirra.
Tugir dæma munu um að hlutar
hreyfla hafi skyndilega staðið í
ljósum logum, hafi brotnað eða fallið
af. Alvarlegasta tilvikið varð í
nóvember árið 1973. Þá losnaði
hreyfilhluti á DC-10 þotu og braut
glugga á farþegarými. Loftþrýsdngur
þar féll og sofandi farþegi kafnaði.
Margar endurbætur hafa verið
gerðar á CF-6 hreyflunum á
DC-10 þotunum af framleiðendum
þeirra, General Electric. Rann-
sóknarnefnd bandaríska þingsins
komst að þeirri niðurstöðu árið 1974
að kröfur bandarískra flugmálayfir-
valda um prófanir á hreyflunum árið
1970hefðu ekki verið fullnægjandi.
Hreyflar DC-10 þotanna reyndust
einnig mjög viðkvæmir fyrir
skemmdum af völdum fugla sem
lentu í þeim auk þess sem ýmiss kon-
ar rusl af flugbrautum eða ís hafði
oft skemmdir í för með sér.
Alvarlegasta tilvik þessa eðlis varð
á Kennedy-flugvelli í New York. Þar
sluppu 139 farþegar naumlega út úr
DC-10 þotu er hópur fugla fiaug inn í
hreyfla hennar þegar hún var að
hefja sig til flugs. Flugstjóranum
tókst að stöðva þotuna á síðustu
stundu og farþegunum, 139 að tölu
— allir þjálfaðir starfsmenn flug-
félags eins bandarísks — komust út
andartökum áður en þotan stóð í
Ijósum logum.
Bilanir á hjólaútbúnaði eru vanda-
mál við allar tegundir risaþota en
gífurlegt álag er á honum bæði við
lendingar og flugtök. Alvarlegasta
tilvik þess eðlis varð á DC-10 þotu í
marz á síðasta ári. Varð það er tveir
hjólbarðar sprungu við fiugtak á
flugvellinum við Los Angeles. Fór
þotan út af flugbrautinni á sjötiu
mílna hraða og eldur kviknaði í
vinstri væng hennar. Þá var bent á að
opinberar öryggiskröfur viðvíkjandi
hjólbarða höfðu ekki verið endur-
skoðaðir siðan árið 1962, eða löngu
áður en risaþoturnar komu til
sögunnar.
Síðasta tilvikið er slysið við
Chicago þar sem 273 fórust er DC-10
þota hrapaði þar. Helzt er talið að
þar hafi hreyfilfestingar brugðizt.
Þegar bandarísk flugmálayfirvöld
fóru I gegnum skrár sinar um
svipaðar bilanir kom í ljós að dæmi
um slíkt á DC-10 voru hvorki meira
né minna en fimmtíu og tvö. Var þá
talið aftur til ársins 1974.
Til samanburðar voru dæmi um
slíkar bilanir þrjátiu og átta á Boeing
747 þotum en aðeins eitt dæmi um
þær hjá L-1011 þotum Lockheed-
verksmiðjanna. Slíkar bilanir þurfa
þó alls ekki að merkja það að
hreyflar muni falla af þotum í næstu
flugferð og þær geta einnig verið af
eðlilegum orsökum vegna slits.
Sú var þó raunin með DC-10
þotuna sem hrapaði við Chicago.
Þarna er slökkviliðsmaður að störfum við að siökkva elda i flaki DC—10 þotunnar sem hrapaði við Chicago.
sig við að bjarga einhverju í land”.
(Framsóknarmenn hafa greinilega
átt þarna þjáningarbræður.)
,,Á kvöldfundi þjóðsamkomunnar
4. ágúst reis upp ungur aðalsmaður,
greifinn af Noailles, og lagði til að
skattfríðindi aðalsmanna og klerka
yrðu afnumin en öllum gert að
greiða skatt eftir efnahag.”
(Vilmundur greinilega ekki einn um
hituna.)
„Lénskvaðir á jarðnæði skyldu
falla niður gegn greiðslu.” (Alþýðu-
bandalagið í Deildartunguhver.) ,,Og
persónuleg lénsréttindi skyldu falla
niður bótalaust.” (Gætu í nútíðverið
hagstæð lán til bílakaupa og fl.
fríðindi).
„Ennfremur segir: Reis nú hver
aðalsmaðurinn upp á fætur öðrum
og afsalaði sér sérréttindum sínum og
stóð þessi fórnartími unz birti af
degi.” (Gæti verið „Til loka
kosningabaráttu”).
;,í hrifningarvímu þessarar nætur-
stundar þótti þeim sem þungri byrði
væri af sér létt.” (Að lokinni talningu
atkvæða í síðustu kosningum.)
,,En næstu daga, þegar unnið var
að því að færa nætursamþykkt þessa
í lagaform, var reynt að draga
nokkuð í land því engin ástæða þótti
til að rigbinda sig svo við yfirlýsingar
og heit gefin á hrifningarstund.” (Er
það ekki einmitt það sem verið er að
gera núna?)
Það fer ekki á milli mála að mála-
fiokkar og meðferð þeirra eru af
sömu rót runnar.
— Stuðzt við Mannkynssögu Jóns
Guðnasonar, bls. 24, Mál og
menning 1960.
Valdabarátta
„lénsherra"
Hinn pólitíski loddaraleikur hefur
þó sjaldan komið eins vel fram í
dagsljósið sem nú þegar verkföll og
sundrung eru nánast að jafna það við
Kjallarinn
Gunnar Páll
Ingólfsson
jörðu sem þjóðin hefur byggt upp af
miklum dugnaði og á svo skömmum
tíma að hún hefur hlotið aðdáun
annarra þjóða fyrir. Og allt er þetta
vegna valdabaráttu örfárra ,,léns-
herra”, sem eiga tilvist í þessu
þjóðfélagi, og kröfugerð nokkurra
sérréttindahópa sem telja sig sjálf-
skipaða handhafa þjóðartekna.
Við, sem höfum átt þess kost að
fylgjast með þessum málum frá
stríðslokum, vorum orðin nokkuð
vön því að þeim lægst launuðu var
att út i hina pólitísku skemmdar-
starfsemi, og því miður hafa þeir
verið leiðitamir þótt svo þeir væru
jafnnær eftir hverja orrustu. Nýbirt-
ar tölur um að 900% kauphækkun i
krónutölu hafi aðeins fært á sama
tíma launþegum 9% kaupmáttar-
aukningu sýna og sanna tilgangsleysi
verkfalla og staðfesta um leið að
íslenzk verkalýðsforysta hefur ekki
verið starfi sínu vaxin.
En nú var ekki gott í efni því nú
voru, og eru, þeir sem telja sig for-
svarsmenn láglaunastétta við stjórn-
völinn. Þá var ekki annað að gera en
toga í toppinn og má segja að
verkfall fiugmanna hafi verið það
handfang sem togað var í til að ná
öllu upp úr tunnunni og með nokkru
öryggi um að allt héngi á sömu spýt-
unni var vel fylgt áeftir. Sem sagt, ef
þú vilt ná yrðlingunum út úr greninu
þá er bara að herma eftir tófunni. Og
þarna er hin pólitíska lævísi Ijóslif-
andi komin.
En hvenær á þessi vitleysa að
enda, hvenær ætlum við að hætta að
láta teyma okkur á asnaeyrum og
spyrna við fótum? Sjálfsagt verður
mörgum á að svara að þeirra lóð vegi
lítið á vogarskálum þessara mála:
„Svona var það og er það enn” —
og verður sjálfsagt alltaf.
Á kosningadegi ganga menn oft
beinni í baki en aðra daga, sér
meðvitandi um vald sitt á örlögum
þjóðarinnar. En fæstum virðist vera
Ijóst að þetta vald er til staðar alla
aðra daga á félagslegum grundvelli.
Félagslegur doði og skortur á félags-
legri samkennd er sjálfsagt meginor-
sök þess vanda er nú steðjar að á öll-
um sviðum. Hér otar hver sínum tota
án tillits til afleiðinga fyrir þjóðar-
heildina en slagurinn stendur fyrst og
fremst um skiptingu þjóðartekna.
Hér er um að ræða að vinna bug á
vægast sagt ósanngjörnu launamis-
rétti en það er aðeins hægt með því
að sneiða af toppunum. Það ætti
öllum að vera ljóst að okkar hagur
getur aldrei orðið betri en þjóðar-
hagur þar sem engum hefur enn
tekizt að fleyta rjóma úr tómu fati.
Gunnar Páll Ingólfsson
ritstj. BÚ & FÉ.