Dagblaðið - 18.06.1979, Blaðsíða 12

12
Skólastjóra- og
kennarastöóur
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 18. JÚNÍ 1979.
við Grunnskóla Vestmannaeyja
Eftirtaldar stöður eru lausar til umsóknar við
Grunnskóla Vestmannaeyja:
Staða skólastjóra barnaskóla VE.
Staða ySrkennara barnaskóla VE.
Umsóknarfrestur til 5. júlí 1979.
Staða tónmenntakennara
Staða handmenntakennara
Staða kennara í erlendum málum.
Nokkrar stöður almennra kennara.
Umsóknarfrestur til 20. júní 1979.
Frekari upplýsingar veitir skólafulltrúi Vest-
mannaeyja, Hermann Einarsson, sími (98)1955.
Skólanefnd Vestmannaeyja
Um 4 gerðir er að ræða af TD
300 og TD 400.
Góð ábyrgðar-, viðgerða- og
varahlutaþjónusta.
Ný sending af CREDA tau-
þurrkurum er komin. Pant-
ana óskast vitjað.
Creda
tauþurrkari
er nauðsynlegt hjálpartæki á
nútima heimili. 20 ára farsæl
reynsla sannar gæðin.
Útsölustaðir:
Rafha, Háaleitisbraut 68, sími
84445
Stapafell hf., Keflavík, sími
1730
Kjarni hf., Vestmannaeyjum,
sími 1300
Kr. Lundberg, Norðfirði, sími
7179
og hjá okkur á Ægisgötu 7,
sími sölumanna 18785.
Raftækjaverslun íslands h.f.
Ægisgötu 7 — Símar 17975 — 17976.

Frœðslan fer fram sem hérsegir:
19. júní:
kl. 09.30 og 11.00
Hvassaleitisskóli
Álftamýrarskóli
21. júní:
Langholtsskóli
Laugarnesskóli
kl. 14.00 og 15.30
kl. 09.30 og 11.00
kl. 14.00 og 15.30
Lögreglan í Reykjavík
Umferðarnefnd Reykjavíkur
Umferðarráð
KREPPAN
Atvinnulegur afturkippur varð
1974—1975 1 iðnríkjum í Vestur-
Evrópu og í Norður-Ameríku og
einnig í Japan. Úr honum tók að
rakna á miðju ári 1975 og varð aftur
atvinnuleg framvinda í löndum þess-
um 1976 og 1977 þótt mun hægari
væri en á sjötta og sjöunda áratugn-
um að jafnaði. Mun sú framvinda
hafa verið nær að þrotum komin á
fyrri hluta árs 1978, nema í Banda-
ríkjunum og Japan og ef til vill Ítalíu
en úr henni mun hafa tognað síðar á
árinu.
Atvinnuleysi og vannýting tækja-
kosts kom á hæla þessa afturkipps í
iðnaðarlöndunum, ásamt minnkandi
fjárfestingu í atvinnutækjum. Og
þrátt fyrir vaxandi framleiðslu á ný
hefur atvinnuleysi síðan farið vax-
andi í þeim. í þúsundum talið hefur
atvinnulaust fólk í Frakklandi verið
eins og hér segir sex undanfarandi ár:
1973 422, 1974 600, 1975 921, 1976
930, 1977 1054 og 1978 1238. Að
tiltölu hefur atvinnuleysið verið álíka
mikið í öðrum löndum í Vestur-
Evrópu á þessum árum, um leið og
það hefur einnig orðið að miklu
vandamáli í Bandaríkjunum og enn
frekaríKanada.
Frá þessum áratugi öndverðum
hefur þannig verið viðvarandi og vax-
andi kreppa í Vestur-Evrópu og
Norður-Ameriku eða með öðrum
orðum i kapítalískum iðnaðar-
löndum.
Bitnar harðast
á elztu iðn-
greinunum
Kreppan hefur bitnað harðast á
elztu iðngreinum í Vestur-Evrópu,
vefjaiðnaði, stáliðnaði og skipa-
smíðum, sem ruddu iðnbyltingunni
braut á sínum tíma. Upphaflega áttu
þær viðgang sinn að talsverðum hlut
að þakka sölu framleiðslu sinnar til
annarra heimshluta. Nú aftur á móti
verður hnignun þeirra að talsverðum
hluta rakin til innflutnings frá öðrum
heimshlutum. í þeim hafa þessar
iðgreinar verið settar á stofn í einu
landinu á eftir öðru, eftir því sem á
öldina hefur liðið, víðast þó vefja-
iðnaður, og hafa þær undirboðið
þessar iðngreinar í Vestur-Evrópu og
Norður-Ameríku. Til þess hafa þær
notið lágs kaupgjalds, einkum í
vefjaiðnaði, en vinna er enn stór liður
í framleiðslukostnaði þeirra. Út-
búnaður i þessum iðngreinum nýjum,
jafnvel í vanþróuðum löndum svo-
nefndum, mun sizt lakari en i gömlu
iðnaðarlöndunum yfirleitt. — Og
alkunna er að í nýja iðnríkinu mikla í
Asíu, Japan, mun tækjakostur yfir-
leitt vera nýrri, betri og meiri en i
gömlu iðnaðarlöndum Vestur-
Evrópu, ekki sízt stáliðnaði og
skipasmíðum (iðngreinum sem vinna
þarlendis nær einvörðungu úr
aðfluttum efnum).
Helzta orsök kreppu þessa ára-
tugar er þannig tilkoma nýrra
iðnsvæða i heiminum og tilfærsla
viðskiptaleiða af þeim sökum. Og þar
eð sú var ein orsök kreppunnar miklu
á fjórða áratugnum, verður hún talin
framhald hennar að nokkru leyti.
Annað mál er að hún er henni miklu
vægari, enda ber hana á annan veg
að og viðbrögð stjórnvalda nú önnur
en þá. öll kurl eru þó ekki komin til
grafar. í nær öllum löndum Asíu,
Afríku og Suður-Ameríku er iðnaður
svo skammt á veg komin að hlýða
þykir að kalla þau vanþróuð.
Framleiða þau nú kringum 7% af
iðnvarningi til smásölu í heiminum en
að nýlegu mati Rannsóknastofnunar
alþjóðlegra efnahagsmála í
Stokkhólmi munu þau framleiða um
20% hans í lok aldarinnar. Þá er nú
reynsla fyrir að ekki er miklu erfiðara
að setja upp margbrotinn nýjan
iðnað í vanþróuðum löndum en
gömlum iðnaðarlöndum. Af þeirri á-
stæðu ugga ýmsar iðngreinar að sér í
Vestur-Evrópu aðrar en bílaiðnaður.
Vefjaiðnaður
Vefjaiðnaður er stærsti iðnaður í
Vestur-Evrópu. Beinlínis veitir hann
nálega 3 milljónum manna atvinnu.
Samt sem áður hefur á síðasta aldar-
fjórðungi vaxið hröðum skrefum
innflutningur vefjavara, einkum
baðmullarvara. Svo var komið 1977
að keyptar baðmullarvörur í Vestur-
Haraldur Jóhannsson
Evrópu voru að 43 hundraðshlutum
frá löndum 1 öðrum heimsálfum,
Hong Kong, Suður-Kóreu, Indlandi,
Malaysíu, BrasUíu, Kólumbíu,
Egyptalandi, Singapore, Tailandi,
Sri Lanka og fleirum. Að vefjaiðnaði
hefur þess vegna kreppt öðrum
fremur. Munu um 3.500 fyrirtæki i
iðnaðinum hafa hætt störfum á
síðustu 3—4 árum.
Óheft viðskipti hafa verið boðorð
í alþjóðlegum samþykktum um efna-
hagsmál frá lokum stðari heims-
styrjaldarinnar svo að stjórnvöld í
Vestur-Evrópu hafa verið ófús til að
setja skorður við innfiutningi vefja-
landi varð halli stálbræðslnanna til
þess að þær sUguðust undir skulda-
bagga sínum, um 11 mUljörðum doll-
ara, svo að ríkið yfirtók þær um sinn
að minnsta kosti.
Atvinnuleysið í Vestur-Evrópu
mun örðugast viðfangs í stáUðnaðar-
héruðjrnum, svo sem Charlroi í
Belgíu, Saar í Vestur-Þýzkalandi,
Suður-Wales og Skotlandi. Hafa
stjómvöld ekki haft lag á árangurs-
ríkum aðgerðum til endurreisnar stál-
iðnaðinum þótt þau hafi veitt hon-
um nokkra vemd og mikinn fjár-
stuðning.
Skipasmíðar
Vandi skipasmíðaiðnaðarinser af
fleiri en einum toga spunninn en
hann veitir beinlínis um 215.000
mönnum atvinnu í Vestur-Evrópu.
Fyrst var það að á sjötta og sjöunda
áratugnum voru skipasmíðar svo
miklar (eða að meðaltali um 4
milljónir lesta árlega) að kaupskipa-
stóll heimsins tvövaldaðist að
burðarþoli. í upphafi þessa áratugar
var þess vegna vænzt samdráttar í
iðnaðinum, jafnvel þótt vel áraði. Þá
þegar stóð skipasmíðaiðnaðurinn i
Vestur-Evrópu höllum fæti í
harðnandi samkeppni við nýjar og
jafnbetur búnar skipasmíðastöðvar í
öðrum löndum, nær og fjær í Japan,
Suður-Kóreu, Brasilíu og Póllandi. í
þeirri samkeppni hefur iðnaðurinn
látið á sjá. Starfsmönnum hans hefur
verið fækkað um 20.000 eða um
8,5% á undanförnum 2—3 árum. Og
nær iðnaðinum kann að vera gengið.
• „Frá þessum áratugi öndverðum hefur
þannig veriö viövarandi og vaxandi
kreppa í Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku
eða með öðrum orðum í kapitalískum iðnaðar-
löndum.”
vara. En í fyrra kváðu þau svo á,
eftir að þau höfðu átt viðræður við
20 viðkomandi framleiðslulanda, að
innflutningur baðmullardúks og vara
úr honum skyldi ekki vaxa umfram
6% nokkur næstu ár. Um svipað
leyti náðu 13 stærstu fyrirtækin í
Vestur-Evrópu, sem framleiða
gerviþræði og vörur úr þeim, sam-
komulagi um skiptingu og verndun
markaðar síns. Því skammrifi fylgdi
sá böggull að starfsfólki i iðngrein-
inni yrði fækkað um 35.000 á næstu
þremur árum.
í vefjaiðnaði öllum ríkir nú
bölsýni. Óttazt er að um miðjan
næsta áratug hafi starfsfólki í honum
fækkað um eina milljón eða
þriðjung.
Stáliðnaður
Af stáliðnaði munu tæplega
700.000 manna hafa beinlínis atvinnu
i Vestur-Evrópu. Á undanförnum
árum hafa þrengingar hans verið litlu
minni en vefjaiðnaðarins. Er ein
ástæða þess, en naumast meginá-
stæða, að stálbræðslum hefur verið
komið upp i ýmsum vanþróuðum
löndum, svo sem Brasilíu, Mexíkó,
Suður-Kóreu og jafnvel sumum
arabísku olíulandanna. Bjóða þær nú
hrástál á alþjóðlegum markaði,
ósjaldan á lægra verði en stál-
bræðslur í gömlum iðnaðarlöndum.
Stál mun hafa fallið i verði um
50% frá 1974 til 1977. Síðarnefnda
árið mun halli stáliðnaðarins í
Vestur-Evrópu hafa numið um 3
milljörðum dollara. Kváðust stál-
bræðslumar það ár hafa tapað um
30 dollurum á hverju unnu tonni.
Halli iðnaðarins kom þó ójafnt
niður á framfærslulöndum. Um
helming hans bar stáliðnaðurinn í
Bretlandi. Þarlendis mun fæstum
starfsmönnum að tiltölu hafa verið
sagt upp og auk þessu eru sumar stál-
bræðslufnar gamlar. Minnstan halla
báru stálbræðslurnar í Vestur-Þýzka-
landi en þarlendis mun flestum
starfsmönnum að tiltölu hafa verið
sagt upp (fram til þessa árs), til
dæmis um 35.000 árið 1977. í Frakk-
Horfur munu jafnvel á að á næsta
áratug verði skipasmíðar í heiminum
um helmingi minni en á sjötta og
sjöunda áratugnum að jafnaði (eða
kringum 2 milljónir lesta á ári). Ef
svo fer er óttazt að þriðjungi starfs-
manna skipasmíðaiðnaðar sem vefja-
iðnaðar verði sagt upp vinnu.
Ýmislegt hefur fram komið í ræðu
og riti um afturkippinn í atvinnulífi
kapítalískra iðnríkja 1974—1975, at-
vinnuleysið í þeim síðan og hina
hægu efnahagslegu framvindu í
Vestur-Evrópu síðustu 3—4 ár.
Hækkunin mikla á verði olíu 1973-
1974 var tilefni afturkippsins. Vax-
andi atvinnuleysi í Vestur-Evrópu
stafar ekki aðeins af hnignun elztu
iðngreinanna heldur jafnframt af
hægum vexti annarra atvinnuvega.
Hraðari atvinnuleg framvinda í
Bandaríkjunum er einvörðungu rakin
til aukinnar neyzlu. Frá 1973 til 1977
minnkaði þarlendis fjárfesting í
framleiðslutækjum og fasteignum,
öðrum en íbúðarhúsum, um 3%, en
persónuleg neyzla jókst hins vegar
um 10,8%. Undir henni stóðu aðal-
lega auknar lánveitingar vegna kaupa
með afborgunum. í milljörðum
dollúra talin nam aukning þeirra
lána að meðaltali um 11,1 á ári
1971—1975 en 20,2 árið 1976 og 30,9
árið 1977.
Eins víða og kreppan stendur
fótum, verður ekki fyrir enda hennar
séð. Að öllum líkindum mun út-
breiðsla og efling iðnaðar i vanþró-
uðum löndum leiða til mikillar
jöfnunar lifskjara í heimi öllum áður
en lýkur. Mun iðnaði hnigna af þeim
sökum og lífskjör manna versna á
Vesturiöndum? Eða mun iðnaður á
Vesturlöndum eflast og þróast
eftir sem áður? Yrði hnignun iðnaðar
á Vesturlöndum til framdráttar
iðnvæðingu i vanþróuðum löndum?
Helzt iðnvæðing í vanþróuðum
löndum í hendur við viðgang iðnaðar
á Vesturlöndum hvort sem fyrir
laissez-faire eða áætlun?
Haraldur Jóhannsson
hagfræðingur.