Dagblaðið - 18.06.1979, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 18. JÚNÍ 1979.
15
Leiklist
Frá vinstrí Elisabet Þórísdóttir, Sólveig Hauksdóttir, Guðný Helgadóttir, Krístfn Knstjánsdóttir og Edda Björgvinsdóttir.
hús ungra og framfarasinnaðra leik-
húsmanna. Þar er ieikhópur sem um-
fram allt vill og þarf að koma fólki við
og koma við fólk.
Manneskjur,
skoðanir
Það held ég líka að Blómarósir sé
metnaðargjarnasta verkefni Alþýðu-
leikhússins í vetur — og ef til vill er það
einmitt metnaður höfundar, verks,
leikhóps sem ríður sýningu þess á slig.
Það er eins og eigi að gera svo fjarska
margt i senn. Ólafur Haukur Símonar-
son hefur áður sýnt sig leikinn og hag-
orðan höfund í ljóðum sínum, söngvís-
um og söguþáttum. Og í skáldsögu sinni
í vetur, sem er hans veigamesta verk,
reyndist hann hafa gott vald á frásagn-
arformi sem kenna má við „borgara-
legt raunsæi”: Vatn á myllu kölska er
umfram allt hefðbundin sálfræðileg
skáldsaga og ááeiluefni hennar af sið-
ferðilegu tagi. Það er annars einkenni-
legt hvað svonefnt „nýtt raunsæi”,
sem verið hefur að ryðja sér til rúms að
undanförnu í skáldsögum og leikritum,
er í eðli sínu og grundvallaratriðum
gamaldags, ekki bara viðhorf og skoð-
anir sem verk þessi lýsa heldur líka
efniviður og aðferðir þeirra.
Blómarósir er verk þar sem ægir
saman margvíslegum efnum, hráum og
óunnum — eins og þegar kemur fram
af því hvað sýningin er löng, frumsýn-
ingin stóð á fjórða tima, fjarska mis-
tæk og misvíg, atriði fyrir atriði og
hlutverk fyrir hlutverk, full meðendur-
tekningar, stagl og jag. Það er eins og
Iáðst hafi að marka stefnu, skilvisa að-
ferð að efnivið eða áhugaefnum leiks
og sýningar, og satt að segja óskiljan-
legt að Þórhildur Þorleifsdóttir leik-
stjóri og hinn samvirki leikhópur
skyldu láta sér lynda svo ófullnaðan
leiktexta í orðræðu, byggingu, hug-
myndum. Ef Alþýðuleikhúsið ætlar
Blómarósum í alvöru framtíð á leikför
um landið og leiksviði í Reykjavík held
ég að brýnt sé að hefjast nú þegar
handa um það sem auðvitað átti að
vera búið að gera á æfingatímanum:
skera textann miskunnarlaust niður,
vinsa burt markleysu, mistök og hé-
góma, en aga og fága til hlítar það sem
eftir kann að standa, ef þá kynni að
koma á daginn nýtilegt leikrit.
Það held ég að vel geti skeð: það
vantar ekki að í Blómarósum er hinum
og þessum frásagnar- og leikefnum
fyrir að fara. Það er nú reyndar álita-
efnisatriðum, einkum ýmsum ádeilu-
efnum, og með ljóðrænum innskotum
og innlögðum söngvísum, stöku fárán-
legum leikspildum og orðsprettum; og
fleira í þeim dúr. Af þessari stílblöndu
leiðir auðvitað óttalega ringulreið, sýn-
ingin er löng og frásögnin margbrotin,
og þótt leikmynd Þorbjargar
Höskuldsdóttur sé haganlegt verk
verður óneitanlega leiðigjarnt hvað oft
þarf að forfæra hana vegna óhjá-
kvæmilegra sviðskipta. Stytta, stytta!
Hitt er þó verra hvað sýningin sjálf er
misjöfn og misvíg, leikstjórnin jafn-
reikul í ráði sinu og leiktextinn. Mörg
atriðin eru nánast eintómur fyrirgangur
og hávaði, flest þau t.d. sem gerast í
verksmiðjunni þar sem kvensur eru sí-
fellt að lúskra grey verkstjóranum, og
raunar líka sum alvörugefin atriði sem
reyna til við tilfinningalýsingu.
En inn á milli koma svo skínandi vel
gerð leikatriði, þar sem efni textans allt
í einu fær verklega kjölfestu, sjónræna
merkingu á sviðinu. Ég nefni til dæmis
farsaatriði með Gísla Rúnari Jónssyni:
Má forstjóra og Haraldi hagfræðing:
Evert Ingólfssyni á skrifstofu og í sjón-
varpi, og alveg dásamlega menn með
Gísla og Eddu Hólm sem lýsa gömlum
jagsömum hjónum: helviti hefðbund-
ins fjölskyldulífs svo að samkvæmt eðli
og innræti leiksins sjálfs sé gripið til
hins allra tiltækilegasta frasa um efnið.
En það eru sem sé þessi og önnur því-
lík leikatriði, stöku heillega mótaðar
manngervingar i einstökum hlutverk-
um leiksins, sem áhorfandinn einkum
ber úr býtum eftir sína löngu ströngu
setu í Lindarbæ. Og þeirra vegna ör-
vænti maður ekki með öllu um leikinn
þrátt fyrir öll hans mistök og vanstjórn
á efninu. Eins og endranær á sýningum
ungra leikara er skipaður efnisfólki
sem fengið hefur umtalsverða starfs-
þjálfun. Það er t.a.m. eftirtektarvert
hvað sex ungar leikkonur úr leiklistar-
skólanum nýja komast allt á litið langt
með að lýsa og persónugera verkakon-
urnar sex sem leikurinn snýst um. Ég(
nefni til dæmis lýsingu Guðnýjar
Helgadóttur á roskinni íhaldskerlu í
hópnum, Málfríði, og Kristínar Krist-
jánsdóttur á Rósu stóru plastskvísu.
Taka má eftir hvað miklu minna vald
leikkona af ögn eldri árgerð, Sólveig
Hauksdóttir, hafði á sínu efni. En víst
er þung byrði á Sólveigu lögð í gervi
Mörtu: það var engu líkara en allar
hennar gjallandi skoðanir, hina algeng-
ustu innantómu baráttufrasa, ætti i fúl-
ustu alvöru að taka fyrir góða og gilda
vöru. Og það er ekki alveg nógu s'nið-
hygg ég að sé ljóst að í Gæfusmiðum er
haldið fram raunhæfum röksemdum
og skoðunum í umræðu sem fram fer
utan leiksins sjálfs, höfðað til veruleika
sem hver og einn áheyrandi leiksins
þekkir til eða getur sannreynt. Gæfu-
smiðir verður svo sem hvorki betra né
verra leikrit fyrir bragðið. En aðferð
þess hæfir efninu, stefnir því í snið
raunhlítrar ádeilu.
Efnið í Gæfusmiðum, það praktíska
vandamál sem leikurinn snýst um í orði
kveðnu, er í sjálfu sér ofur-einfalt og
væri sjálfsagt hægt að setja það upp í
reikningsdæmi og sýna með tölum.
Geta tvær fráskildar húsmæður, án
viðurkenndrar starfshæfni eða mennt-
unar, haldið saman heimili, framfært
sjálfar sig og börn sín saman, þannig
að börnin fái líka nauðsynlega umönn-
un á heimilinu? Leikurinn svarar þessu
neitandi, og þar er ekki heldur kostur á
neinni aðfenginni þjónustu sem leysi
vanda þessara kvenna og barna þeirra.
Það er ekki hægt að gera hvortveggja,
vinna úti og vera heima. Svo einfalt er
það. Engu að síður þarf að gera það.
Það er óleystur vandi þeirra kvenna að
leikslokum — þó hitt sé raunar vitað að
þær muni leysa hann.
Því að reikningsdæmið um fram-
færsluna og heimilishaldið er engan
veginn efni leiksins, öllu heldur aðferð
hans að efni sínu. Það snýst um kon-
urnar tvær í leiknum, tvær kvengerðir
öllu heldur, þá ljósu og þá dökku,
draumlyndu og tilfinningasömu, skyn-
sömu og úrræðagóðu, og með þeim
eiginmennina tvo að baki þeirra, tvenns
konar hjúskaparháttu sem hvortveggja
er með sínu móti dæmigerður. Báðar
hafa þær beðið skipbrot. Og efnið í
leiknum er eðli og ástæður þess sam-
eiginlega skipbrots, sú von um mann-
sæmandi líf sem þær þrátt fyrir allt
bera úr býtum og hefðu ekki hreppt
ellegar. „Staða konunnar” með öðrum
orðum sagt: gagnrýni og ádeila á hið
hefðbundna arftekna hlutverk eigin-
konu, Éúsfreyju, móður sem brugðist
hefur konunum í leiknum.
Augljósi gallinn á ieikriti Ásu Sól-
veigar er vitanlega hversu annt henni er
um að reifa og rökræða vandamál, lýsa
dæmigerðum kringumstæðum, orða
raunhæfa skoðun. Annað efni verður í
þetta sinn að lúta þessari þörf. Gísli
Halldórsson leikstjóri og leikkonurnar
i hlutverkunum, Steinunn Jóhannes-
dóttir og Saga Jónsdóttir, heyrðist mér
ekki að reyndu neitt til að andæfa þess-
ari aðferð, þvert á móti lögðu þær
dramatískan hita og alvöruþunga í
mannlýsingarnar þar með hina alvöru-
gefnu skoðun og boðun í leiknum.
Fyrir vikið tókst hér lika, aldrei slíku
vant, fjarska áheyrilegt útvarpsleikrit,
leikur sem heldur eftirtekt og áhuga
manns frá upphafi til enda og leggur
skynsamleg rök til umræðu sem halda
mááfram þegar leiknum er lokið.
Af Ásu Sólveigu á maður að vísu
annars einnig að vænta, að hún lýsi og
segi frá fólki, láti tendrast og kvikna
tilfinningar, verða atburði í milli þess.
Lýsi Iifandi lifi. Þar er það sem vanda-
málin ske. En Ása Sólveig hefur
sannarlega sýnt það að aðferðir hefð-
bundins raunsæis má nýta til að fjalla
um viðfangsefni og veruleik sjálfra
okkar, líðandi stundar — það sýna
Gæfusmiðir með öðrum ritum hennar.
25stk-naíMe«r,
-«vne.
*
t.
BARNABLEIUR
ÞÆGILEGAR
Hvað vill barnið annað?
HANDHÆGAR
Hvað vill móðirin annað?
Júlíus Sveinbjömsson Laugavegi 26 - Sími 20480
Blómarásir og
gæfusmiðir
Alþýfluleikhúsifl:
BLÓMARÓSIR
eftir ólaf Hauk Sbnonarson.
Leikstjóri: Þórhildur Þorieifsdóttir.
Leikmynd: Þorbjörg Höekuldsdóttir.
Búningar: Valgerflur Bergsdóttir.
Nú er tíð fyrir ádeilu — það ber að
minnsta kosti róttækum rithöfundum í
Þjóðviljanum og ungu og áhugasömu
leikhúsfólki saman um þegar rætt er
um „vanda leikhúsanna” um þessar
mundir. Er það ekki að verða viðtekin
skýring á hinum hraklegu örlögum
Prinsessunnar í Þjóðleikhúsinu á dög-
unum að sú aumingja sýning hafi „eng-
um komið við”, og það hafi leikhús-
gestir, aldrei slíku vant, undir eins séð
og fundið?
Og nú ætti að vera tíð fyrir Alþýðu-
leikhúsið, hið pólitíska og róttæka leik-
mál hversu vænleg sé uppistaða efnis-
sins eða kjarni máls í leiknum. Mér
virðist að það sé einföld melódramatísk
frásögn í einhvers konar raunsæissniði
af auðvaldi og verkalýð, arðráni og
kúgun — annarsvegar vondum,
heimskum, fullum burgeis og leppum
hans og þýjum, hins vegar góðum,
þjáðum, þjökuðum verkakonum sem
eiga svo voða bágt. Þær ná auðvitað
saman um síðir og sýnist líklegt að þær
megni að rísa gegn kúgara sínum og
mun þá brátt styttast í hans illa valdi.
Um að gera að standa saman. Með
þeim vonarorðum lýkur leik og giöðum
heilbrigðum alþýðuhlátri.
Upp á þetta efni er svo puntað með
hreinum og beinum farsaatriðum og
farsatöktum á öðrum og alvörugefnari
ugt. Ef þessi sýning á að verða að leik
þarf að gá að því að leikrit fjalla um
fólk, efnið er manneskjur, og mann-
eskju þarf dl að hafa og halda fram
skoðun með raunhæfu móti.
Veruleiki, líf
Samtímis Blómarósum var á fimmtu-
dagskvöld annað leikrit frumflutt:
Gæfusmiðir eftir Ásu Sólveigu í út-
varpinu. AUt þarf að bera upp á sömu
stundina. Til að missa nú ekki af neinu
fékk ég að hlusta á leikritið utan send-
ingartíma.
í Gæfusmiðum er reynt að fjalla með
raunsæislegu móti um raunverulegt
vandamál, kjör og hagi ógiftra údvinn-
andi mæðra. Án neins frekari saman-
burðar við Blómarósir Ólafs Hauks
Frá vinstri Guðrún Gisladóttir og Sigríður Björnsdóttir.