Dagblaðið - 19.06.1979, Blaðsíða 2

2
DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚNÍ 1979.
Slaklegt
réttarfar
fjölgar
glæpum
— hugleiöing um dómsmál
Hæstiréttur. Bréfritari varpar fram þeirri hugmynd að íslenzkir dómstólar dæmi verstu afbrotamenn til dauða, öðrum til
varnaðar.
Rúnar Kristjánsson skritar:
Það má víst sitthvað segja um ver-
aldlegt ástand mála hjá okkur Frón-
verjum, frá degi til dags. Það virðist
sem Nemesis, hin ógnvekjandi ör-
lagagyðja, sé í sterkum hug til þess að
draga upp á yfirborðið allt hið spillta
og úrkynjaða kerfi sem hefur við-
gengizt í undirheimapólitík landsins,
hver veit hvað lengi. Svipa réttvísinn-
ar hefur aldrei hvinið svo mjög yfir
höfðum íslenzkra sakamanna, eftir
að innlendir menn tóku við stjórnar-
taumunum, og þó að sjálfsagt sé að
meðhöndla sakamenn mannúðlega,
þá er samt engin ástæða til að skapa
þeim aðstöðu til Iúxuslífs í þeim
stofnunum hérlendis, sem eiga að
heita fangelsi. Það er að minnsta
kosti alls ekki réttarfarinu i landinu
til framdráttar, að fangelsin séu
þannig úr garði gerð, að menn bók-
staflega brjótist inn í þau, til að fá að
vera þar.
Á þessum síðustu og verstu timum i
sögu réttarfars lýðveldislimans, er
það eins og hnefahögg í andlit hvers'
löghlýðins borgara þessa lands að
heyra til dæmis yfirlýsingar í fjöl-
miðlum, um að refsingar séu þegar
nægilega þungar og að sjö ára fang-
elsisvist sé langur tími. Það væri ef til
vill ekki ástæða til að hugleiða svo fá-
fengilegar yfirlýsingar nánar, ef svo
vildi ekki til, að slíkar hugmyndir
væru framsettar af yfirvaldi dóms-
málanna. Það er í fyllsta máta hugg-
unarríkt fyrir þá sem sitja í fangels-
um þessa lands, fyrir hina og þessa
glæpi, að heyra slíkan fagnaðarboð-
skap af vörum æðstaráðsins í þessum
málum, og það er lítill vafi á því, að á
næstu árum munum við ala upp all-
efnilega kynslóð afbrotamanna og
gangstera, ef fer ..em horfir með
þróunina í þessu þjóðfélagslega
vandamáli.
Dauðarefsing
er viðvörun
Hver þjóð elur mi> in.dismenn, en
sú þjóð sem er svo lánsöm að ala sem
fæsta slíka menn, hún kemur til með
að lifa og búa við betri skilyrði en
aðrar þjóðir. Mönnum ber að refsa
fyrir afbrot og dauðarefsing er alls
ekki hlutur sem ósamrýmanlegur er
nútíma þjóðfélagi, dauðarefsing er
viðvörun sem verður að vera fyrir
hendi, því annars er armur réttlætis-
gyðjunnar máttvana, en hún er og á
að vera öðrum þræði refsigyðja lika.
Slaklegt réttarfar hlýtur að bjóða
heim örari tíðni glæpa. Flestum
mönnum er annt um líf sitt, og það á
ekki hvað sízt við um glæpamenn,
sem yfirleitt eru gagnteknir sjálfs-
hyggju. Af því leiðir, að það virkar
sterkast á slíka menn að hóta þvi að
taka það af þeim sem þeim er kærast,
ef þeir halda sig ekki á því plani sem
samrýmist lögum og reglu. Það er
kaldhæðnisleg staðreynd, að margir
sem settir eru til þess að lesa öðrum
laganna bókstaf, eru sjálfir blindir á
þann stóra staf. Það er ef til vill ekki
við öðru að búast í þjóðfélagi sem
tekur mið af Washington í stjórnar-
fari, Capitol í þingræði og Pentagon í
dulbúinni ofbeldisstefnu í skjóli lýð-
ræðis.
Ef til vill er það svo, að við íslend-
ingar höfum það mikið álit á okkur
sjálfum, að við gerum okkur ekki
grein fyrir því hvað við getum verið
litlir í augum annarra þjóða, sem
fylgjast með framvindu mála hér-
lendis. Það er auðvitað skýlaus réttur
hverrar þjóðar að ráða málum sínum
eftir eigin vilja, í fullu frelsi án allra
þvingana, en samt sem áður þarf að
taka visst mið af öðrum þjóðum,
gera samanburð, taka það til fyrir-
myndar sem fyrirmynd er, og stuðla
þannig með öllum ráðum að því að
heilbrigð viðhorf ráði förinni i þróun
samfélagsins.
Þrengingar
réttarkerfisins
Hin neikvæðu öfl verður að kveða
niður, því þar sem þau ráða, þar á sér
stað öfugþróun sem eitrar út frá sér
og sýkir heilbrigða þætti smám
saman. Jón skráveifa er enn á ferli í
dag og fer víða, en nú virðist enginn
pjersónugervingur Grundar-Helgu
fyrir hendi til þess að tortíma þý-
lyndishætti landans og leiða hann á
rétta braut til aukins manngildis.
íslenzkt réttarfar hefur gengið í
gegnum margs konar þrengingar og
oft staðið tæpt að það héldist á
grundvelli lýðræðis.
Grundvallarsannindi hafa vikið
fyrir flóknum vef smáatriða sem hafa
fært slíka ringulreið yfir dómsmála-
kerfið hvað eftir annað, að þar hefur
stundum ekki virzt standa steinn yfir
steini.
Það virðist þó eðlileg framvinda í
refsilöggjöf hverrar þjóðar, að hver
einstaklingur sem gerir sig sekan um
að svipta annan einstakling lífi, verði:
að gjalda fyrir slíkan glæp, annað-
hvort með eigin lífi eða algerri frelsis-
skerðingu. Það virðist eina raunhæfa
viðvörunin frá laganna hendi, til
verndar samfélaginu.
Sjö ár geta verið löng fyrir sak-
borning í fangelsi, en ástvinir sem
misst hafa líf úr fjölskyldu sinni af
völdum slíks manns fá það ekki bætt,
ekki á sjö árum, ekki á sjötíu árum,
ekki um eilifð. Því hlýtur það að telj-
ast réttlætiskrafa, að fólk sem hefur
orðið fyrir slíkum missi, þurfi ekki að
eiga það á hættu að mæta þeim sem
skapaði því þann missi, sem alfrjáls-
um manni á götu eftir nokkur ár.
Aftökur
höfðu áhrif
Löghlýðni almennings hefur ekki
alltaf verið mikil hér á landi, síður en
svo. Til dæmis má nefna ástandið í
þeim efnum hér í Húnavatnssýslu,
um það leyti sem aftökurnar í Vatns-
dalshólum fóru fram. Þá var við lýði
mikið virðingarleysi gagnvart yfir-
völdunum, og lög og regla voru hug-
tök sem voru almennri hugsun býsna
fjarlæg. En aftökurnar höfðu mikil
áhrif og bættu sannarlega það ástand
sem ríkt hafði. Það hafði líka sitt að
segja, að hin seku iðruðust innilega
glæps síns og létu það greinilega í
ljós.
Fólk sá, eftir aftökurnar, að yfir-
völdin gátu bitið frá sér, virðing
manna fyrir skeleggum starfsháttum
hins opinbera óx og skapaði jafn-
framt betri og agaðri sjálfsstjórn ein-
staklinganna. Svipa réttvisinnar
hafði talað. Vestræn þjóðfélög hafa
lagt sig í líma við það síðustu áratugi
að finna leiðir sem skilað gætu sama
ávinningi og refsilöggjöf sem gerir
ráð fyrir líflátshegningu.
Allir hugsanlegir sérfræðingar
hafa verið tilkvaddir og ótaldir eru
þeir snillingsheilarnir sem hafa verið
lagðir í bleyti til að reyna að finna
lausn á hinum réttarfarslegu vanda-
málum. Mönnum þykir hart að
þurfa að dæma aðra til dauða í nafni
samfélagsheildarinnar, en þeim yfir-
sést gjarnan sú staðreynd, að þeir
V
sem vinna til slíks dóms, hafa einmitt
tekið sér slíkt dómsvald sjálfir.
Mörgum þykir líflátshegning fárán-
legt fyrirbrigði nú á tímum og leiðan
arf úr fortíðinni sem beri að afnema.
„Óhrein öfl
að handan”
Hún hefur líka viða verið afnumin,
en afleiðingin er hröð aukningglæpa.
Sumar þjóðir hafa tileinkað sér fast-
mótaða aftökutækni og telja allar
aðrar aðferðir miklu lakari. Þannig
halda Bandaríkjamenn fram kostum
rafmagnsstólsins, Frakkar dásama
fallöxina og Bretar eiga engin orð yfir
ágæti snörunnar. Það má vafalaust
endalaust deila um hver aðferðin sé
réttust út frá mannúðlegu sjónar-
miði, en til grundvallar þarf fyrst og
fremst að liggja sú staðreynd, að refs-
ing fyrir glæp sem er það alvarlegur
að hann krefst aftöku sakbornings-
ins, felst í sviptingu lífs hans, en ekki
þjáningum hans. Þar af leiðir, að
bezta aðferðin er sú skjótvirkasta og
þjáningalausasta. í dag er það viðtek-
in regla, þegar einhver fremur glæp,
hvort sem um er að ræða morð,
manndráp, ofbeldisárásir margs
konar eða eitthvað í líkingu við slíkar
athafnir, að þá er kallaður saman her
manna, sálfræðingar, læknar, lög-
fræðingar, prestar, erfðafræðingar
og jafnvel miðlar, til þess að taka hið
heillandi rannsóknarefni fyrir, hinn
glænýja glæpamann. Hann er látinn
sæta geðrannsókn, síðan þylur hann
presti raunasögu sína, sálfræðingur
finnur brotalömina í honum, læknir
grefur upp sjúkdóm sem þjáir hann
og gerir hann annað veifið óábyrgan
gerða sinna, erfðafræðingur finnur
ástæður fyrir ofbeldishneigð hans
með því að rannsaka ætt hans og
komast að því að einn forfaðir hans
var misindismaður á sextándu öld,
miðill komst að því að óhrein öfl að
handan eru að gera aumingja mann-
inn vitlausan, lögfræðingur sýnir
fram á, að slæmar þjóðfélagsað-
stæður séu meginorsök glæpsins, og
þannig fer að lokum, að framinn
glæpur hverfur í hafróti upplýsinga
sem allar virðast réttlæta hann.
Glæpamaðurinn verður píslarvottur,
rétturinn sýknar hann, lögfræðingur
hans fær sína þóknun, hinir fá hrós
og auknar vegtyllur fyrir skarp-
skyggni, síðan gengur hinn hvítþvegni
út sem frjáls maður, til móts við
næsta glæp. En er það þessi þróun
sem við viijum, er samúð okkar svo
öfugsnúin að hún beinist að glæpa-
manninum en ekki fórnarlambi
hans?
Nei, við skulum öll gera okkur
grein fyrir því, að heilbrigð viðhorf
hvers samfélags munu étast upp af
sjálfu sér, ef slík þróun á að ráða för-
inni. Það er full ástæða til þess að
hver og einn hugleiði þessi mál í al-
vöru, því að bresti festu réttarkerfis-
ins i landinu, þá er fjandinn laus. Því
sé það von okkar allra, að framvegis
verði unnið markvisst að eflingu lög-
reglunnar, að hún starfi nákvæmlega
í réttum anda og öðlist þá tiltrú og
þá virðingu meðal almennings í land
inu, sem henni er lífsnauðsyn, eigi
hún að geta gegnt störfum sínum með
eðlilegum hætti.
Raddir
lesenda
VIKAN auglýsir:
Söluböm vantar
i eftirtalin hverfi:
HVERFI 24: HVERFI 26: HVERFI 28:
Héðinsgata Hraunteigur Kleifarvegur
Brekkulækur Lækjarteigur Vesturbrún
Rauðilækur Kirkjuteigur Laugarásvegur
Bugðu/ækur Hofteigur Laugarás
Leiru/ækur Laugateigur
Laugalækur Sigtún
Dalbraut Gullteigur
HVERFI 25: HVERFI 27: HVERFI 29:
Kirkjusandur Sporðagrunn Norðurbrún
Laugarnesvegur Se/vogsgrunn Austurbrún
Otrateigur Jökulgrunn Dragavegur
Sundlaugavegur frá Brúnavegur Kambsvegur
Lauga/æk að Laugav. D valerheimili a/dr. sjóm. Hólsvegur
Hrísateigur Hjallav. að Hó/svegi