Dagblaðið - 22.06.1979, Side 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 22. JÚNÍ1979.
I
Somoza einræðisherra hefur viðurkennt að svo kunni að fara að her hans beri
lægri hlut fyrir skæruliðum sandinista en hann segist sjálfúr ekki munu flýja land
heldur berjast áfram. Myndin sýnir Somoza ræða við hermenn sína á vigstöðvum i
suðurhluta Nicaragua.
að lauma vopnum til fyrri vinar síns
en á því hafa ekki fengizt neinar
sönnursvo vitaðsé.
Sérfræðingar telja að Somoza hafi
misst helming flugvéla flughers síns
og brynvarðra bifreiða sinna síðan
átökin við sandinista hófust í fyrri
mánuði.
Satt að segja er her hans orðinn
heldur óhrjálegur ef heimildir eru
réttar. Allt það sem eftir er fyrir utan
mannafla eru tveir skriðdrekar ab
Sherman gerð, nokkrar Cessna flug-
vélar sem breytt hefur verið í hervélar
með eldflaugum. Auk þess eru
nokkrar Douglas DC-3 flugvélar
komnar til ára sinna og litlar æfinga-
þotur.
Skæruliðar sandinista virðast aug-
ljóslega vera mun betur vopnum
búnir en þeir voru í september síðast-
liðnum, þegar síðasta tilraun þeirra
til að steypa Somoza var gerð.
Ekki fer heldur á milli mála að lið
þeirra er til muna samstæðara og
hæfara til hernaðarátaka.
Meðal vopna sem þeir ráða yfir má
Skæruliðar sandinista hafa reynzt
mun betur vopnum búnir og
þjálfaðri i hernaði en í síðustu tilraun
til að steypa Somoza einræðisherra.
Það var í september síðastliðnum. Á
myndinni sjást skæruliðar virða fyrir
sérdik fallins félaga sins i bænum
Chinandega.
nefna fallbyssur, hríðskotariffla og
hreyfanlegar eldflaugabyssur. Þessa
staðreynd hefur Somoza einræðis-
herra viðurkennt en hann heldur því
aftur á móti fram að andstæðingar
hans séu ekkert annað en alþjóðlegir
svikarar sem stefni að því að setja á
stofn kommúnistaríki i Nicaragua í
líkingu við Castro á Kúbu.
Nágrannaríkin, Mexico, Costa
Rica, Ecuador og Panama hafa slitið
öllu sambandi við Somoza stjórnina
vegna hegðunar hans í innanlands-
málum. Ríki eins og Venezuela,
Colombia, Peru, Ecuador og Bólivía
hafa meira að segja formlega tilkynnt
að þau hafi ákveðið að viðurkenna
sandinista sem samningsaðila um
framtíð Nicaragua. Suma grunar að
þau hugleiði jafnvel að veita þeim
nokkurn beinan stuðning.
Talið er að um það bil 150 þúsund
manns hafi hrakizt frá heimilum sín-
um í landinu vegna styrjaldarinnar.
Þar af hafa margir hverjir flúið til
grannrikjanna eins og Costa Rica.
Tölur um fallna og særða eru mjög
á reiki en ljóst er að þeir skipta þús-
undum. í höfuðborginni er allt at-
vinnulíf lamað. Löggæzla er lítil sem
engin og verzlanir rændar svo fremi
að eitthvað sé eftir til aðslá eign sinni
á í hillum þeirra.
Erlendir ríkisborgarar, sem bú-
settir voru í'Nicaragua, hafa flúið
þaðan í stríðum straumum. Hver svo
sem úrslitin verða þá er ljósí að
Nicaragua verður í rústum um langt
skeið. Þetta land, sem til skamms
tíma var kannski ofurlítið betur sett
efnahagslega en hin fátæku ríki Mið-
Ameríku almennt eru, á langt i land
með að efnahagur þess verði samur.
Auk þess hlýtur slíkt borgarastríð að
setja mark sitt á allt þjóðlíf um langa
framtíð.
grein: ,,í grein þessari leitast
Guðmundur við að sýna fram á yfir-
burði þess dulda fyrirbæris, sem
hann kýs að kalla stefnu Fram-
sóknarflokksins, en aðrir myndu
heldur kalla stefnuleysi, fram yfir
aðrar stefnur, sem setja svip sinn á
íslensk stjómmál.”
Ég skil að vísu ekki þessa málsgrein
almennilega, en hirði ekki um að fara
nánar út í það. Svolítið seinna segir
Gunnlaugur: „Ekki er mjög mikill
munur á þeirri framsóknarstefnu sem
Guðmundur setur fram í þremur
liðum og frjálshyggju Sjálfstæðis-
flokksins.” Samanlagt má skilja
þessar tvær tilvitnanir úr grein
Gunnlaugs á ýmsa vegu. í fyrsta lagi
má skilja þetta svo að skoðun
Gunnlaugs sé að Framsóknar-
flokkurinn sé stefnulaus og Sjálf-
stæðisflokkurinn sé það líka. Ég
þykist þó vita að þetta sé ekki það
sem hann meinar. Ef til vill hefur
Gunnlaugur, sem greinilega er sjálf-
stæðismaður, viljað koma nokkru
höggi á framsóknarmenn með fyrri
málsgreininni, en síðan séð, þegar
hann fór að fjalla nánar um fram-
sóknarstefnuna, að hún er svo góð að
sjálfstæðismenn gætu margir hverjir
fallist á hana og því hefur honum
orðið á þessi fótaskortur. Ég læt
öðrum eftir að velta þessu fyrir sér,
enda hefur þetta í sjálfu sér ekki
mikið gildi.
í þessu sambandi er þó vert að
benda á að Framsóknarflokkurinn er
miklu eldri en Sjálfstæðisflokkurinn
og vel má vera að Sjálfstæðisflokkur-
inn hafi á síðustu árum verið að
koma meira og meira inn á miðjuna
til Framsóknarflokksins. Gunn-
laugur telur þó upp nokkur atriði,
sem hann telur sjálfstæðismenn ekki
geta samþykkt í framsóknarstefn-
unni.
f fyrsta lagi segir hann að sjálf-
stæðismenn geti ekki fellt sig við for-
réttindi samvinnufélaganna. Ég vil
undirstrika það, að þó Framsóknar-
flokkurinn styðji samvinnuhugsjón-
ina, þá fer hann ekki fram á nein for-
réttindi henni til handa. Hins vegar
hvíla á samvinnuhreyfingunni ýmsar
kvaðir, eins og þær, að samvinnu-
fyrirtæki mega ekki flytja fjármagn
sitt úr því héraði, sem þau eru
stofnuð í. Miklu fremur gerir Fram-
sóknarfiokkurinn ýmsar kröfur til
samvinnufyrirtækja um að þau séu
sérstaklega rekin með hag fólksins
fyrir augum.
í öðru lagi segir Gunnlaugur að
samvinnuhreyfingin hér á landi hafi
ekki sýnt í verki fram á þá staðhæf-
ingu mína að samvinnurekstur sé
lýðræðislegasta rekstrarform sem til
er. Þarna hygg ég að Gunnlaugur
hafi nokkuð til síns máls, og má vafa-
laust bæta. í svo stóru fyrirtæki sem
samvinnufyrirtækin eru þarf stöðugt
að vinna að því áð auka lýðræðið
innan fyrirtækisins. Það verður ekki
gert í eitt skipti fyrir öll. Tengsl
starfsfólks við stjórnina og þátttöku
þess í henni þarf að auka. Eðli sam-
vinnuhreyfingarinnar er þó það, að
fyrirtæki hennar eiga engir aðrir en
þeir sem taka þátt í henni og þeir geta
kosið stjórnir hreyfingarinnar á al-
mennum fundum. En bæði kemur
sjálfsagt til að kerfið er þungt, þegar
um svo gífurlega fjölmenna hreyf-
ingu er að ræða, og að félagsdeyfð
ræður því að fólkið skiptir sér ekki
almennt af stjórnun fyrirtækjanna.
í þriðja lagi fjallar Gunnlaugur um
þann þátt framsóknarstefnunnar að
ríkið eigi að beita áhrifum sínum til
tekju- og eignajöfnunar með skatt-
lagningu. Gunnlaugur telur að hér sé
fyrst og fremst átt við tekjuskatt. Það
er misskilningur. Ríkið hefur ýmsa
möguleika til skattheimtu og getur
með því fé sem inn kemur bætt hag
þeirra sem minnst mega sín í þjóð-
félaginu. Þetta er kjarninn. Hin ýmsu
form skattstofna eru síðan sjálf-
stæður kapituli, sem of langt mál er
að faraútíhér.
Einkaréttur
á öllum fram-
leiðslutækjum
í grein minni sagði ég um frjáls-
hyggjukerfið: ,,I) Grundvöllur
kerfisins er einkaeignaréttur á öllum
framleiðslutæk jum. ’ ’
Um þetta segir Gunnlaugur:
„Guðmundur heldur þvi fram að
grundvöUur markaðskerfisins sé
einkaeignaréttur á öllum fram-
leiðslutækjum. Þetta er ekki rétt.”
Aftast í grein sinni vitnar Gunn-
laugur til nokkurra bóka, þar á
meðal „Uppreisn frjálshyggjunnar”
máli sínu til stuðnings. Nú er það
svo, að einmitt í þessari bók er grein
um þetta efni. Á bls. 34 segir: „Frá
fræðUegu sjónarmiði hefur markaðs-
kerfi frjálsrar samkeppni fjögur sér-
kenni. 1) EinstakUngar (eða heimUi
og fyrirtæki) eiga öll framleiðslu-
tækin o.s.frv.” Nú má vel vera að
ýmsir frjálshyggjumenn, eins og til
dæmis Gunnlaugur, séu annarrar
skoðunar, en gott er ætíð að lesa þær
bækur sem menn vitna til.
Ókostir
frjálshyggjunnar
í grein minni sagði ég að fram-
sóknarmenn teldu höfuðókosti frjáls-
hyggjunnar eftirfarandi:
1) Skipting tekna og eigna i þjóð-
félaginu getur orðið mjög ójöfn
og tækifæri einstakUnga til
menntunar og hamingjuríks lífs
mjögmismunandi.
Kjallarinn
GuðmundurG.
Þórarinsson
2) Kapitalismi getur hæglega leitt af
sér mikið atvinnuleysi. „Hæfi-
legt” atvinnuleysi er jafnvel talið
kostur. Þau þjóðfélög, sem á
þessu hagkerfi byggja, hafa oftast
innan sinna vébanda stóra hópa
atvinnulauss fólks og stóra hópa
sem varla draga fram lífið vegna
fátæktar.
3) Óheft samkeppni getur leitt til
mjög óskynsamlegrar nýtingar
náttúruauðUnda, t.d. fiskimiða,
gróðurlendis, orkulinda o.s.frv.
Gunnlaugur vill í grein sinni ekki
eigna frjálshyggjunni þessa ókosti
og telur þessi atriði órökstudd.
Varðandi fyrsta og annað atriðið er
einfaldast að benda til Bandaríkj-
anna. Bandaríkin eru auðugt ríki, þar
sem frjálshyggjan er öflug og hefur í
ríkum mæli mótað þjóðfélagið. í
Bandaríkjunum eru til fátækra-
hverfi þar sem fólk vart dregur fram
lífið og atvinnuleysi er geigvænlegt.
Sum negrahverfin eru dæmi um það
lakasta sem menn geta búið við. I
New York sjálfri verða þúsundir
barna fyrir rottubiti á ári hverju.
Bæði í menntamálum og heilbrigðis-
málum má sýna fram á áhrif
markaðskerfisins í Bandaríkjunum. í
menntakerfinu er um að ræða mikla
mismunun í uppeldi og fræðslu barna
og þannig mætti lengi telja.
Framsóknarstefnan sættir sig ekki
við ástand sem þetta. Þetta ástand
ríkir í auðugu landi, þar sem frjáls-
hyggjan ræður mestu um þróun,
mála. Ákvæðum framsóknarstefn-
unnar um beitingu áhrifa ríkisvalds-
ins til tekju- og eignajöfnunar með
skattheimtu er ætlað að koma í veg
fyrir þessar neikvæðu hliðar í þjóðlíf-
inu.
Um þriðja atriðið, að frjálshyggja
(óheft samkeppni) geti leitt til óskyn-
samlegrar nýtingar náttúruauðlinda,
eru fjölmörg dæmi. Gunnlaugur gæti
t.d. kynnt sér hvernig iðnfyrirtæki
markaðskerfisins hafa leikið „stóru
vötnin” í Bandaríkjunum, sem nú
eru nánast dauð. Ég legg áherslu á að
í grein minni segi ég að óheft sam-
keppni geti leitt til óskynsamlegrar
nýtingar náttúruauðlinda. Sjálfsagt
má koma í veg fyrir það, þó þá vakni
spumingin, hvort samkeppnin sé
lengur óheft. Gunnlaugur telur að
sóun náttúruauðlinda stafi af því að
markaðskerfi sé ekki til staðar. Sóun
náttúruauðlinda hefur átt sér stað þar
sem markaðskerfið ræður ríkjum.
Kerfið hefur ekki komið í veg fyrir
það. Spurningin er þá hvort breyta
megi kerfinu til þess að koma í veg
fyrir slík óhöpp. Ef til vill, ef til vill
ekki.
Mikil spurning er hvort markaðs-
kerfið tekur tillit til langtimasjónar-
miða á sviði náttúruauðlinda. Gunn-
laugur telur að á þessu sviði vanti
einkaeignarétt. Ef við búum til lang-
sótt dæmi til þess að skýra málið, þá
gætum við hugsað okkur að íslensku
fiskimiðin væru i eigu einstaklings
sem væri um sjötugt. Nú er það mat
fiskifræðinga að verulega þurfi að
draga úr veiðunum til þess að fiski-
stofnarnir geti oröið þjóðinni tekju-
stofn um ókomna framtíð. Einstakl-
ingur sem ætti fiskimiðin gæti freist-
ast til að hugsa sem svo: Ég á ef til
vill 5 ár ólifuð. Ég ætla að njóta
þeirra og mér kemur ekkert við hvað
skeður eftir 10 eða 20 ár. Og óskyn-
samleg nýting fiskistofnanna gæti
síðan orðið þjóðinni háskaleg.
í þessu tilviki gæti frjálshyggju-
kerfið ekki bjargað. Auðvitað er
þetta dæmi fráleitt, en segir þó sitt
um galla markaðskerfisins á þessu
sviði.
Manngildi
Kristján Friðriksson kallar fram-
sóknarstefnuna manngildisstefnu í
bók sinni Farsældarríkið og mann-
gildisstefnan.
Athyglisvert er að þar sem frjáls-
hyggjan ræður ríkjum í auðugu landi
cins og Bandaríkjunum virðist nún
geta skaðað manngildið. Það er eins
og þroski mannsins, hin háleitari
markmið mannlífsins, náungakær-
feikur og fómfýsi verði undir í kapp-
hlaupinu eftir efnislegum gæðum.
Þegar rafmagnið fór af New York
eina nótt þusti fólkið út á göturnar
með ránum og drápum þrátt fyrir allt
frelsið og góð lífskjör. Þegar Boeing
727 farþegaþotan hrapaði til jarðar í
San Diego sl. haust fórust hátt á
annað hundrað manns. Fjöldi fólks
hindraði björgunarstarfið og tafði
lögregluna. 22 voru handteknir fyrir
rán og gripdeildir. Þarna var ekki um
að ræða fólk sem hungraði eða svalt.
Frelsið var hins vegar og er á villi-
götum. Það er fyrst og fremst frelsi
til þess að auka efnisleg gæði sín sem
fólk á við með frelsi. Andlit manna
eru mörkuð áhyggjum vegna hinnar
sífelldu baráttu eftir að eignast meira
og hafa það betra. Maðurinn sjálfur
gleymist.
Hinir miklu hugsuðir, John Stuart
Mill, John Locke o.fl., sem lögðu
ævistarf sitt í að gera mannkyninu
grein fyrir gildi frelsisins, hafa vafa-
laust ekki séð fyrir þessa þróun.
Frelsi mannsins til þess að hugsa og
skrifa, lifa og starfa, er að okkar
mati fjöregg mannkynsins. Og menn
hafa þóst sjá framtíðarheiminn í
bjarma frá kyndli frelsisins. Engum
vafa er þó undirorpið að almennt
hafa menn ekki notað frelsið og
frjálst þjóðskipulag sem skyldi til
þess að auka þroska sinn og höndla
hin háleitari markmið lífsins. Menn
leita þess i stað hamingjunnar í meiri
efnislegum gæðum og óþol sam-
keppninnar og beiskja rígsins setja
meira og meira mark sitt á lífið.
Áfram, áfram, hraðar, hraðar, til
þess að eignast meira og hafa það enn
betra.
Þegar frelsi mannsandans verður í
hugum fólksins fyrst og fremst frelsi
til þess að eignast meira og hafa það
betra birtist óvæntur skyldleiki frjáls-
hyggjunnar og efnishyggju
kommúnismans. Háleitari hugsjónir
fórnfýsi og kærleika falla í skuggann.
Ósjálfrátt koma í hugann orð
trésmiðsins frá Nasaret, sem sagði:
„Hvað gagnar það manninum þótt
hann eignist allan heiminn ef hann
bíður tjón ásálu sinni?”
Guðmundur G. Þórarinsson
verkfræðingur
y