Dagblaðið - 06.10.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 1979
\ f
eins og kinversku táknin. Kunnugir
vilja halda því fram að Pinyinstaf-
setningin nái framburðinum réttar en
hin aðferðin sem notuð hefur verið í
um það bil fimmtíu ár og nefnd er
Wade/Giles-stafsetningin eftir
brezkum höfundum sínum.
Sem dæmi um mismunandi staf-
setningu má nefna að nafn hins látna
foringja kínverskra kommúnista er
ritað Mao Tse-tung með Wade/Giles-
aðferðinni en Mao Zedong eftir
Pinyinstafsetningunni.
Margir bókasafnsfræðingar í
Bandaríkjunum eru nú mjög reiðir
ráðamönnum þingsafnsins í
Washington. Saka þeir þá um að
hafa ekki leitað álits sérfræðinga
áður en ákveðið var að breyta frá
rikjandi stafsetningu. Einnig telja
sérfræðingarnir að líklegt sé að
breytingin hafi fremur verið ákveðin
af pólitískum ástæðum en tækni-
legum.
í síöastnefnda tilvikinu er visað til
þess að Bandaríkjastjórn er mjög
umhugað um að ná sem beztum sam-
skiptum við Kínverja. Telja gagnrýn-
endur stjórnarinnar þá að mönnum í
Washington hafi gjarnan dottið i hug
að rétt væri að taka upp þá sömu
skriftaraðferð og ráðamenn í Beijing
vilja að notuð sé.
Telja ráðamenn margra bókasafna
i Bandaríkjunum að upptaka nýju
stafsetningarinnar geti dregið mikinn
dilk á eftir sér þar sem slík breyting
hafi áhrif á uppröðun og flokkun
bóka, atriðisorða o.s.frv.
Forráðamenn þingsafnsins i
Washington, sem fyrir breytingunum
standa og hafa verið svo mjög gagn-
rýndir, benda á að ekki séu allir sér-
fræðingar í bókasafnsmálum sam-
mála þeim sem gagnrýndu hina nýju
stafsetningu kinverskra nafna og
heita. Sumir þeirra telji hana eðlilega
og rétta.
Andstæðingarnir láta þó ekki
deigan siga og hafa meðal annars
haldið sameiginlegan fund þar sem
lýst var yfir þeirri skoðun að
Wade/Giles-aðferðin væri í fullu
gildi og því ekki ástæða til að breyta
frá henni.
(Byggt á The New York Times).
11
HVIÞESSILÆTI?
Hví þessi læti?
Mikill styr hefur staðið um
stöðuveitingar Ragnars Arnalds
siðustu misseri á Reykjanesi og hafa
menn haft það á orði þar syðra að
betra væri fyrir ráðherrann að fara
um nesið í lögreglufylgd vilji hann
halda lífi og limum.
Hugsanleg skýring
Það er margyfirlýst stefna Alþýðu-
bandalagsins að á skipulagðan hátt
skuli „planta” sínum mönnum i
menntakerfið svo hægt verði að
breyta borgaralegri hugsun manna til
þeirrar sósíalisku. Á sama hátt hafa
þeir verið ólatir að hygla sínum
mönnum á öðrum stöðum í kerfinu.
Dæmið um hafnarstjórann i Kefiavik
sýnir það, svo nýlegt dæmi sé nefnt.
Þess vegna þurfa menn ekki að vera
hissa á því að svona hafi farið í
Grindavik. Dæmið er bara ótrúlega
gróft. Aðrir flokkar eru heldur ekki
englar í þessum efnum og muna
margir eftir stöðuveilingum dóms-
málaráðherra siðustu árin. Kratar
voru þekktir fyrir þetta á viðreisnar-
árunum. En hvað þá með Sjálf-
stæðisflokkinn, spyrja menn.
Auðvitað hafa flokksleg sjónarmið
ráðið þar oft ferðum cn miklu erfið-
ara er að benda á slik dæmi þar serr;
oft má velja á milli tveggja eða fleiri
sjálfstæðismanna i embættin. Margir
eru svo þeirrar skoðunar að flokkur-
inn sé stuðningsmönnum sinum
verstur og gagnrýna jafnvel forystu-
menn hans á opnum fundum fyrir
slikt. Hvað sem öllu liður þá er það
ekki nema einn flokkur sem er svo
hreinskilinn (?) að hann hefur slíkt i
opinberri stefnu.
Tilviljun?
Eða er það tilviljun hvemig málin í
Grindavík þróast? Staðreynd:
Önnum kafinn menntamálaráðherra
fer allt i einu að hafa áhyggjur af þvi
að ekki er búið að skipa í skólastjóra-
stöðuna i Grindavik en scttur skóla-
stjóri hafði full réttindi. Hann
ákveður að auglýsa stöðuna þrátt
fyrir tilmæli meirihlulans i Grindavík
um annað, en minnihlutinn (fulltrúi
Gísli Baldvinsson
af sér annað pólitiska skiðið í þessu
svigi en dembir sér beint út í stórgrýt-
ið með þvi að segja að höfuðrök sin
séu þau að eftir að Hjálmar Árnason
hafi lokið námi þá sé hann með meiri
réttindi! Einnig staðhæfir hann
sjónvarpsviðtali að Hjálmar eig
aðeins eftir að ljúka formlega nám
til að ná réttindum. Veit ráðherrann
ekki að ekki er nægjanlegt að Ijúka
BA prófi til að fá kennsluréttindi?
Veit ráðherrann ekki að til þess að fá
kennsluréttindi þarf að Ijúka námi i
uppeldis- og kennslufræðum við Há-
skólann eða ljúka Bed. prófi frá
Kennaraháskólanum? Eða er ráð-
herrann viljandi að sletta blautum
sjóvettlingi í andlit kennarastéttar-
innar eftir að langar og viðkvæmar
umræður hafa farið fram um rétt-
indamál kennara? Eða ætlaði r.ið-
herrann að veita Hjálmari launalausl
A ,,Það er margyfirlýst stefna Alþýðu-
bandalagsins að á skipulagðan hátt
skuli ,,planta” sínum mönnum í mennta-
kerfið svo hægt verði að breyta borgaralegri
hugsun manna til þeirrar sósíalísku . .
,,. . . Þess vegna munu kennarasam-
tökin ekki taka þegjandi við sjóvettl-
ingnum frá Ragnari Arnalds.”
Alþýðubandalagsins) var sömu skoð-
unar og ráðherra. Slaðrcynd: Svo
óheppilega vill til að sá er stöðuna
hreppir, þrátt l'yrir andstöðu meiri-
hluta skólanefndar, fræðslustjóra og
70% bæjarbúa, er úr snma flokki og
ráðherrann og minnihluti skóla-
nefndar. Það má þvi segja að
óheppnin hafi elt ráðherrann i þessu
máli eins og með hafnarsljórann i
Kefiavík.
Rök ráðherra
Ekki nægir ráðherranum að brjóla
leyfi á meðan hann næði i lilskilin
réltindi?
Hvar er Vimmi?
Einn siðferðispostulinn fyrir
siðuslu kosningar, Vilmundur Gylfa-
son, hefur ekki mér vitandi rekið upp
skaðræðisóp við þennan atburð.
Hann er ef til vill of upplekinn við að
halda verðbólgunni við 20—30%
mörkin cins og hann lofaði, eða hann
sé að gera tillögur um breytingar á
dómskerfinu eins og hann lofaði.
Ekki vil ég láta það líta þannig
út að ég sé tekinn við hlutverki
Vilmundar en það er dálítið skrýtið
að vimmarnir þegja eins og vörubill
hafi keyrt upp í þá.
Lögverndað
starfsheiti
Það hlýtur að vera krafa kennara,
hvar i flokki sem þeir standa, að starf
þeirra sé lögverndað. Ástæðan fyrir
því hversu kennarar hafa dregist
aftur úr svokölluðum viðmiðunar-
stéttum sinum (s.s. prestum þvi laun
þeirra voru miðuð við laun kennara
fyrir áratug) er sú að ríkisvaldið
hefur alltaf l'cngið svokallaða réll-
indalausa kennara lil að hlaupa i
skarðið og jafnvcl bjargað heilu
byggðarlagi. Það ber að virða en
slíkar reddingar ár eflir ár ganga
ekki. Ástæðan fyrir því að aðeins
30% nýútskrifaðra kennara hafa
l'arið í kennslu er auðvitað launin.
Önnur störf bjóða niciri laun, jafnvel
innan rikiskerfisins.
Það verður að gera ríkisvaldinu
það Ijóst að sparnaður í mennta-
málum er enginn sparnaður ef sparað
cr á vitlausum stað. Það að halda
niðri launum kennara, það að hal'a
svo marga i bekkjardeildum að óhæft
er að sinna hverjum einstökum nem-
anda og það að neita um kaup á þýð-
ingarmiklum kennslutækjum er
enginn sparnaður. Slíki er kallað i út-
landinu að dregið sé úr þjónustunni
við skaltborgarana. Aflur á rnóli
hafa verið byggð skólamannvirki scm
eru bæði dýr i byggingu og rekslri.
Þar er alvaldurinn arkiickiinn og
gaman væri að vita um þá skólabygg-
ingu sem byggð væri hér á landi í
samvinnu við skólamenn.
Það er ljósl að þeir kennarar, scm
nú starfa við kennslu, gera það vegna
hugsjónar en ekki launa. Þessir kenn-
arar verða að standa vörð um réltindi
sin og bregðast hart við sé á þau
ráðisi, sérlcga sé verið að umbuna
eftir pólitískum lciðum. Þess vegna
munu kennarasamtökin ekki taka
þegjandi við sjóvetilingnum l'rá
Ragnari Arnalds.
Gísli Baldvinsson
kennari.
framkvæmd og farnar cru ýmsar
leiðir að þessu marki. En megin-
airiðið er hins vegar að vilji sé fyrir
hendi hjá sljórnvöldum og skilningur
á þvi að það sé engu síður mikilvægl
að varðveita heimildir um sögu okk-
ar, sem birtast á filmu en þær sem
birtast á prenti.
Slofnun Kvikmyndasafns íslands
er fyrsta skrefið sem stigið hefur
vcrið hér á landi til þess að koma lil
móts við þetta sjónarmið. Um skila-
skyldu kvikmynda hér á landi gilda
samt enn sem komið er engar rcglur.
Og þó svo að kvikmyndasafn hali
vcrið stofnað hefur það yfir cngum
þeim úlbúnaði að ráða sem gerir þvi
kleil'l að gegna hlutverki sinu til
nokkurrar hlilar. Sá úlbúnaður kosl-
ar mikið fé og lil þess að það fé fáisi
veiit á næstu árum þarf bæði löggjaf-
arvaldið og fjármálavaldið á aukinni
sannfæringu að halda og irú á mikil-
vægi málstaðarins.
Fjöregg
þjóðarinnar
Engum blandast nú hugur um gildi
fornrilanna. Við eigum að vissu leyti
lilveru okkar sem sjálfstæðrar þjóðar
þeim að þakka. Kannski við mællum
leiða hugann ögn oftar að þeirri slað-
reynd, nú þegar allt þjóðlífið virðist
ofurselt efnahagsvandanum og
menningarmálin eiga stöðugt undir
högg að sækja. Spyrja mælti hvar við
værum á vegi stödd ef ekki hefði tck-
ist aðbjarga þvi sem biargað varð af
þessum lörnu skræðum, þegar kjör
þjóðarinnar voru svo bág að við lá að
hún dæi úl. Skyldu menn hafa hug-
leitt það þá að bækur þær, sem þeir
héldu á milli handanna, hefðu ekki
eingöngu að geyma sögur þe:m til
uppörvunar i lifsbaráltunni heldur
sjálft fjöregg þjóðarinnar? Eða erum
við þess umkomin að svara þeirri
spurningu fyrir seinni tímann hvar
fjöregg þjóðarinnar sé nú niður-
komið?
Svo heppilega vildi til aðá ákveðnu
timaskeiði sögunnar kom upp hreyl'-
ing, sem var hliðholl varðvcislu forn-
bókmennta. Augu manna cins og
Árna Magnússonar opnuðusl fyrir
því hvernig komið var fyrir menning-
ararfi Íslendinga, gullaldarbók-
mennlunum, sem hcfðu orðið tor-
limingunni að bráð ef ekki hefði
verið gripið í laumana. ..Sésl svo hér
af,"segii Árni á eiivi. : stað, ,,að þeir
eldri menn hafa um þvilikar gamlar
islenskar bækur verið álika hirðu-
lausir og vér.” Ómögulegt er að segja
til um hve mikið af skinnbókum hafi
verið týnt og tröllum gefið, þegar
Árni hóf bókasöfnun sína. Heimildir
eru fyrir bvi að eldsvoðar á kirkju-
s'.öðum og á biskupsstólunum hafi
grandað bókum, aðaskiplin fyrir-
skipuðu eyðingu bóka, mikill fjöldi
bóka eyðilagðist vegna hirðuleysis og
vangeymslu og þess er jafnvel gelið
að söfnun bóka hafi verið til skaða,
með því að skip hafi larisi í hafi, þar
sem drjúgur hluti farnis hafi verið
safn handrita.
Vond hús
Á dögum Árna glataðist drjúgur
hluti safns hans í eldsvoðanum mikla
i Kaupmannahöfn, en honum tókst
þó um síðir að koma safni sinu fyrir í
iryggri geymslu. Hann hal'ði þcgar
lálið gera afril eflir ýmsum bókum
sem leiddi lil þess að nokkrar bækur
sem fórust i eldsvoðanum hafa varð-
veist i þessum uppskriftum. Þella
safn myndar nú hornslein islenskrar
menningar.
Um margt minnir þessi frásögn
okkur á ástandið i kvikmyndamálum
okkar nú. Kvikmyndir eru dreifðar
um land allt i alls konar skúmaskol-
um. Mikið safn hcimildakvikmynda,
sem Óskar Gislason lók á árunum
fyrir 1930, glataðist í cldsvoða og
sömu sögu er að segja um flestallar
kvikmyndir Biópetersens, sem er með
elstu kvikmyndaframleiðendum hérá
landi. Kvikmyndasafn hans týndist i
eldsvoða i Kaupmannahöfn, sumir
^ ,,Svo heppilega vildi til að á ákveðnu
tímaskeiði sögunnar kom upp hreyfing,
sem var hliðholl varðveislu fornbókmennta.
Augu manna eins og Árna Magnússonar
opnuðust fyrir því, hvernig komið var fyrir
menningararfi íslendinga, gullaldarbók-
menntunum, sem hefðu orðið tortímingu að
bráð ef ekki hefði verið gripið í taumana.”
Kjallarinn
EríendurSveinsson
segja að i safni hans hafi verið gevmd
kvikmynd, sem gerð hali verið eflir
leikriti Guðmundar Kambans, Sendi-
herranum frá Júpíler. ,,Vond hús,
reykur, leki, slit, lán, allt hefur lagst
á eitt að spilla bókum,” segir Jón
Helgason, sem starfaði um árabil i
Árnasafni í Kaupmannahöfn við vis-
indalegar rannsóknir handritanna,
,,auk þess einatt hirðuleysi og van-
geymsla.” Hversu vel á þessi umsögn
ckki við ástandið i kvikmyndamálum
okkar nú. Þannig cr umhorfs, þegar
Kvikmyndasafn íslands hefur starl'-
semi sina.
Viðmiðunin við fombókmenntir
okkar ælti að vera okkur þörf áminn-
ing um þær skyldur sem okkur ber að
rækja við komandi kynslóðir í sam-
bandi við varðveislu kvikmynda.
Hægt er að gera sér i hugarlund.
hvern áfellisdóm Árni Magnússon
hefði hlolið ef hann hefði hæii við á
miðri lcið að safna bókum og hclgað
krafta sína úrbótum i cfnahags-
málum bláfálækrar þjóðar.
Aflvaki
Nú fer frarn mikil vakning um
gjörvallan heim fyrir varðveislu kvik-
mynda og þess verður skemmsl að
biða að UNESCO sendi öllum aðild-
arrikjum Sameinuðu þjóðanna, sem
ekki hafa komið sér upp kvikmynda-
salni, hvatningarskjal, með rök-
sluðningi fyrir stofnun kvikntynda-
safns, til þess að komið verði i veg
fyrir að menningararfur i formi kvik-
-rnynda eyðileggisi. i löndum þar sem
kvikmyndasöfn hafa starlað um ára-
bil cr slarfsemi þeirra aflvaki marg-
þætls menningarlifs. Þau hatá einnig
slofnað með sér alþjóðlcg samlök
(FIAF), sem eru boðin og búin lil að
aðstoða nýgræðingana, með lcið-
beiningum og hollum ráðum. Hér
erum við nú slödd. Við höfum stofn-
að kvikmyndasafn með lögum, veitt
lil þess 5 milljónum króna og við
höfum gengið í alþjóðasamlökin og
þegið gagnlegar upplýsingar. Hús-
næði hefur verið tekið á leigu og
verður fiult inn í það á næstu vikunt.
Vinna er hat'in við skráseiningu is-
lenskra kvikntynda. En ef við eigunt
að stiga skrefið til fulls verðum v ið að
horfast i augu við þá slaðreynd að
stofnun kvikmyndasafns kosiar pcn-
inga. Við verðum að gera það upp sið
okkur hvort við leljunt það svara
kostnaði, hvori það sé í raun og veru
nauðsyn, áður en það verður um
seinan. Með 5 ntilljón króna ársfrant-
lagi verður engunt kvikmyndunt
bjargað.
Krlendur Sveinsson
kvikmyndagerðarmaöur.