Dagblaðið - 30.10.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 1979.
II
\
Veldur áfengi
fósturskemmdum?
Hjá Grikkjum og Rómverjum til
forna voru uppi grunsemdir um að
áfengi kynni að hafa skaðleg áhrif á
fóstur. I Karþagó var brúðhjónum
bannað að neyta áfengis á brúð-
kaupsnóttina til þess að draga úr lík-
um á vansköpuðu barni. í dómara-
bók Gamla Testamentsins er þess
getið að þunguð kona skuli ekki
neyta áfengra drykkja.
í rás aldanna hefur þennan grun
oft borið á góma. Það er þó ekki fyrr
en annað lyf, thalidomide, veldur
mjög alvarlegum vanskapnaði hjá
fjölda fóstra að menn fara að velta
þeim möguleika alvarlega fyrir sér að
önnur lyf geti haft þessar afleiðingar.
Þetta varð til þess að lögin voru hert
og meiri rannsókna krafist áður en
lyf eru sett á markaðinn. Þessar ráð-
stafanir náðu til nýrra lyfja. Eftir
sitja eldri lyfin og þar með alkóhól.
Frakkar vöktu máls á vanskapnaði
hjá börnum mæðra, sem voru alkó-
hólistar, fyrir um það bil tólf árum.
Rúmenar vöruðu síðan fljótlega upp
úr þessu við möguleikanum á alvar-
legum vanskapnaði hjá fóstrum af
völdum alkóhóls, en rannsóknir
þeirra á dýrum höfðu staðfest þessar
afleiðingar hvað þeim dýrategundum
viðkemur, sem þeir rannsökuðu.
Síðan hafa margir staðfest, að hjá -
börnum þessara mæðra, sem lifðu,
kom fram vanskapnaður. Má þar
nefna andlitsgalla, hjartagalla,
vaxtartruflun og heilaskemmdir.
Greind þessara barna er svo til alltaf
fyrir neðan meðallag. Auk þess eru
fósturlát og andvana fæðingar
algengari hjá barnshafandi alkó-
hólistum. Eins og endranær sést yfir-
borð ísjakans fyrst.
Hinn hluti
Kjallarinn
ísjakans
Hvað með hinn hluta isjakans?
Það er skemmdir sem eru ekki aug-
Ijósar? Margar rannsóknir eru í gangi
og það sem af er bendir allt í þá átt að
móðir, sem neytir áfengis á
meðgöngutímanum, dragi úr greind
barnsins. Enn liggja þóekki fyrir þau
gögn fullunnin að hægt sé að kveða
upp ákveðinn dóm. Samt er svo
komið í dag að áfengi virðist vera
algengasta þekkta orsökin fyrir van-
sköpuðu taugakerfi í vestrænum
löndum. Nýlegar rannsóknir benda
til þess að alvarlegur vanskapnaður
eigi sér stað í I til 2 af hverjum 1000
börnum, sem fæðast lifandi og minni
fæðingargallar af völdum áfengis í 3
til 5 af hverjum 1000.
Ingvar J. Karlsson
Það er því ástæða til þess að hvetja
barnshafandi konur til þess að neyta
ekki áfengis. Eins að hvetja konur,
sem nota ekki getnaðarvarnir, að
drekka í hófi, að minnsta kosti
meðan þær vita ekki hvort þær ganga
með bami eða ekki, þar eð hættan er
mikil fyrstu sex vikurnar á
meðgöngutímanum. Ekkert bendir til
þess að túradrykkja á meðgöngu-
tímanum sé hættuminni en dagleg
drykkja, ef eitthvað þá er hún verri.
Bretar og Bandaríkjamenn eru til-
búnir til þess að framkvæma fóstur-
eyðingar hjá barnshafandi alkó-
hólistum vegna afleiðinganna. Það er
enn þá ekki hægt að greina skemmdir
af völdum alkóhóls ájóstur i móður-
kviði. Afleiðingarnar koma þvi ekki í
- arlcs„,
Ijós fyrr en við fæðingu og stundum
siðar.
Flestum lyfjum fylgir nú lesning
þar sem segir að engin reynsla sé
komin á það hvort óhætt sé að nota
viðkcmandi lyf á meðgöngutíman-
um. Beri því að forðast það nema
brýna nauðsyn beri til. Bandaríska
matvæla og lyfjaeftirlitið mælti með
þvi fyrir rúmum átján mánuðum að
viðvörunarmiðar yrðu líka settir á
áfengisflöskur og þar bent á, að
áfengi kunni að valda fósturskemmd.
Hitt liggur ekki fyrir hvort lítið
áfcngismagn sé hættulaust fóstri
barnshafandi konu. Því er best fyrir
verðandi mæðúr að muna að því
minna sem drukkið er af áfengi því
minni áhætta á fósturskemmdum af
völdum alkóhóls. Besta ákvörðunin
er að drekka alls ekki áfengi á
meðgöngutímanum.
Ingvar J. Karlsson,
læknir.
Sko, og hananú
Við Halldór Laxness höfum
rabbað saman endrum og sinnum
rúman aldarþriðjung í gegn. Ég tel
mig ekki hafa haft jafn mikið gagn
og gaman af að tala við annan mann
hérlendis, hann hefur í senn bent mér
á leiðir til þess að hugsa og koma
hugsunum mínum í búning. Það má
þvi ekki minna vera en ég ansi meðan
Halldór yrðir á mig, þótt mér finnist
óneitanlega býsna skondið að við
erum farnir að ræðast við á prenti.
Trúlega er það afleiðing af fjölmiðla-
tið.
í nýjasta tilskrifi sinu (Dagbl.
22an okt.) heldur Halldór áfram að
bölsótast út í orðið sko: ,,Við höfum
líka stundum eftir þeim (þ.e. dönum)
orðtök sem geiga hrapallega hjá
okkur, einsog til dæmis sgu”. Eins
og ég rakti á dögunum eru sko á
íslensku og sgu á dönsku engar
hliðstæður, við notum sko á sama
hátt og danir se! Allt skýrist þetta
betur ef við h'ugum að upprunanum.
Orðmyndin sko hefur lengstaf verið
skýr boðháttur af sögninni að skoða
og var lifandi tungutak landsnáms-
manna þegar þeir vildu vekja athygli
annarra á stórmerkjum. Þegar fyrsta
fley norrænna landnámsmanna bar
að ströndum okkar og ísland reis úr
hafi á þann hátt sem lýst er í íslands-
klukkunni hefur fyrsta hljóðið sem
barst úr barka norræns landnáms-
manns vísast verið sko, hrópað af
þeim þrótti sem þanin lungu og
strengd raddbönd leyfðu. Á næstu
áratugum hefur orðmyndin sko
hljómað um gervallt landið, þegar
aðkomumenn hrifust af stórleik
búsældarlegra héraða. Þannig má
færa rök að þvi að sko sé sjálft land-
námsorð islendinga, engu ómerkara
en efnislegar þjóðminjar. Vonandi
fer enginn að leggja til að Þjóðminja-
safnið verði brennt til grunna eða
jarðýtur sendar á fornar tóttir sem
grafnar hafa verið upp af nostursemi.
Einhver gæti sosum fundið upp á þvi
að fussa og sveia og benda á að allar
fornar þjóðminjar séu andstyggileg
áhrif frá keltum, norðmönnum og
sömum.
En sagnorðið að skoða með
boðhættinum sko á sér raunar miklu
merkari sögu en þá sem tengist byggð
íslands. Uppflettibækur herma að
þessi sögn hafi verið sameiginlegt
orðafar allra germana sem settust
pfnislegar þjóðmmjan
að á Norðurlöndum, hún hafi einnig
átt heima í fornlágþýsku og
fornháþýsku, engilsaxnesku, got-
nesku, grísku, latnesku og sanskrít. I
sanskrit merkti orðið raunar skáld og
mætti það vera Halldóri nokkurt um-
hugsunarefni; einnig að orðið skyggn
er af sömu rót.
Sérfræðingar telja að indóevrópsk
rót orðins hafi einmitt hljómað sko,
og þá er einsætt að gefa hugarflug-
inu lausan tauminn. Ætli Eva hafi
ekki hrópað sko í aldingarðinum Ed-
en þegar hún benti Adami á blessað
eplið sitt. Þannig má hugsa sér með
rökum einum að sko hafi ekki aðeins
verið landsnámsorð íslendinga heldur
og frumorð mannkynsins. Stundum
hafa menn bundist samtökum af
minna tilefni en orðinu þvi; væri ei
tilvalið að stofna skofélag til þess að
koma í senn í veg fyrir að orðið verði
vannotað og ofnotað? Kannski væri
rétt að stofna skoflokk, bjóða fram í
Af reykíkíngum
Mjö* é* af kveðju |óðs þann sku«a bæri á, að f^nn htíl mi* um hver milfræöíngur MagnúS
vinar, Magnúsar * Kjartanssonar. i einhverri aðför aö sér ötaf ensku. Kjartansson sé þó hann h*fi ekki haft
vegna dönsku (Dagbl. 15.10. ’79), þó Ég þarf ekki aö láta aöra frxöa mig málvisindi aö viðurvxri á fulloröins-
árum; auk þess sem hann stýrir ein-
um liprasta penna hér innan lands.
Þaö mundi hryggja mig ef Magnús
héldi mig ckki eindreginn i þvi sem ég
segi um hann; enda eru mér ofarlega í
huga viðbrögö hans gegn þeim sem
fylktu hér liði um áríö akandi á z-
unni. Skeleggum andsvörum
Magnúsar i rxöu og rili var þaö aö
þakka aö höfuðhleypingar voru
viö mart meö sömu óröum og danir,
án þess aö vera aö sletta dönsku. Viö
höfum líka stundum eftir þeim orö-
lök scm geiga hrapallega hji okkur,
einsog til dxmis sgu (óþarfi núna aö
byrja pex um þaö).
Eitt sinn bar svo til aö ég fór aö
sletta skrýtnu máli þar sem málvand-
ur maöur var nxr og viö M ,K. þekkj-
um báöir. Hann hjó eftir þessu mál-
fari og spuröi hvaðan kxmi. Ég
sagöi: eflir gömlum ..reykikingi"
sem aldrei heföi á danska skó komið,
xvinlega veríö á heimageröum sauö-
skinnsskóm bryddum, róiö á hrokk-
clsi úr Grófinni og átt klukku sem úr-
makarar fordjörfuöu en fúskarar
löguöu aftur; átti einlxgt kvigildi á
Veggjum i Hvitársiöu og fór þángaö i
réttirnar á haustin.
Segöu ekki fleira, sagöi viðmxl-
andi minn. Þaö mál scm maöur á ts-
lenskum skóm ber sér I munn cr is-
lcnska samkvxmt skilgreiningu. (NB
núna veröur, aö ég held, einginn
maður fundinn leingur á svoncfndum
islenskum skóm.)
Þetta minti mig á kenningu sem ég
haföi Ixrt af enskum skólarriánni,
klerki aldurhnignum, að rétt mál og
fagurt vxri þaö scm ástmegir þjóöar
heföu látiö ummxlt ellegar boriö i
pcnna á örlagastundum hcnnar; lam
á undan höfuöorustum; eöa falli
rikisins; eöa innrás barbaranna.
Þetta kynni aö ciga viö um sigilda
mxlskulist rómverska; — en hver
fxrði þxr rxöur i stilinn? Frxgir
sagnameistarar vxnti ég, i góörí
skrifstofu, við opinn glggga og fugla
c
. „Eflir slíkri reglu mætli sanna að
veður” sé dönskusletla (godl vejr)..
,gott
]
kvcönir niöur i bili, hverju sem þeir
kunna aö taka uppá nxst (kanski
nýrri wimmeriséringu).
Fritzner ritar i oröabók sinni um
„det gamle norske sprog" aö tíð sé sú
liðandi stund scm atburðir gerist i. I
dönsku er þetta enn svo: i tidens for-
löb; tiden igennem; gennem uminde-
lige tider; meira aö segja. ned gennem
tiden, (þcas: niörum tiöina eöa ofan-
eftir henni). Viö hérna heima segjum
lika stundum „innarmm líðina".
Blxmunur cr þónokkur á „tiö" i nú-
timadönsku og Islensku; þó segjum
i trjánum, hundrað árum siöar; eöa
fimm hundruð árum; kanski þaö hafi
lika veriö Shakespeare.
Dönskuslcttur veröa ekki til af þvi
tvö orö sem eru eins á islensku og
dönsku standi saman i texta, tam
„gegnum tiöina". Eftir slikri reglu
mxtti sanna aö ,,gott veöur" sé
dönskusletta (godt vejr); enda er
athugasemd Magnúsar Kjartanssonar
áreiöanlcga borin fram í grxskulausu
gamni.
Halldór l.axneu
Kjallarinn
Magnús Kjartansson
kosningunum næstu og ná skomeiri-
hluta á alþingi. Ríkisstjórn sem
hefði það eitt verkefni að sýna þessu
góða orði skynsamlega ræktarsemi
yrði trúlega besta stjórnvald í
íslenskri sögu.
Halldór vill ekki fallast á það að
orðafarið ,,i gegnum tiðina”, sé
dönskusletta, heldur sé það tilviljun
ein að „tvö orð sem eru eins í
íslcnsku og dönsku standi saman í
texta”. Ekki er þetta mat atvinnu-
manna í málfræði. Þegar þeir bera
saman skyld tungumál er röð orða
eitt þeirra atriða sem talin eru lær-
dómsrik. Danir segja „igennem
tiden”; íslendingar tala um „tíðina út
í gegn”. Áður en Halldór neldur á-
fram að klappa þennan stein *ætti
hann að minnast þess að þjóðin lítur
réttilega á hann sem háyfirdómara
um vandað orðafar. Á dögunum
heyrði ég og sá formann verka-
mannasambandsins og fram-
‘kvæmdastjóra atvinnurekendasam-
bandsins ræðast við í sjónvarpi. Þeir
settu báðir upp hátignarlegan svip
þegar þeir tíndu út úr sér orðin í
gegnum tíðina, en hvorugur sagði
sko. Falli Halldóri ekki koðræna í
þessu tilviki, á hann margra góðra
kosta völ. Tam. gæti hann sem góður
taóisti kennt tíðina við straum og
talað um það sem „tungan geymir i
timans straumi”.
(Ég dcpendera af Halldóri einnig
þegar ég sem fyrirsagnir. Kveikjan að
orðum þeim sem standa yfir þessum
greinarstúf, er vitaskuld bókarheitið
góða: „Seiseijú, mikil ósköp”.).
(23ja okt.)
Magnús Kjartansson.