Dagblaðið - 02.07.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 2. JÚLÍ 1980.
Á myndinni má sjá hluta þeirra sem biðu einn daginn eftir matarskammtinum i
landamærabúðunum í Nong Chan. Hver maður fær tuttugu kíló af hrisgrjónum
og á viku hverri fengu um 30 þúsund manns hrisgrjón og önnur matvæli sem þeir
fóru meö yfir landamærin til Kampútseu.
kaupa nær allan varning á
markaðinum fyrir hinn nýja gjald-
miðil landsins, riel.
Markaðirnir í Sisoponog Battam-
bang, sem er höfuðborg héraðsins 50
kílómetra suðaustur frá Sisopon, eru
miklar andstæður smáverzlananna,
sem eru í smáþorpunum við þjóðveg
númer fimm sem liggur i norður frá
Pnom Penh. Oftast hafa þessar smá-
verzlanir aðeins upp á að bjóða lítils-
háttar af hrísgrjónum, sykri, lauk,
tóbaki og ef til vill smávegis af sápu.
En það kemur út á eitt því fólkið í
þessum smáþorpum hefur ekkert á
milli handanna til að verzla fyrir.
Það verður því ljóst að þegar
ferðast er eftir þjóðvegi 5 frá Pnom
Penh um héruðin Kompong Chang,
Pursat og Battambang að matar-
skortur ríkir nú jvegar erfiðustu
mánuðirnir fara í hönd. f
Battambanghéraði, sem fór illa í
hungursneyðinni í fyrra, er augljóst
hversu mikil þörf er fyrir matvælin
sem koma frá alþjóðlegu hjálpar-
stofnununum á thailenzku landa-
mærunum.
Margra daga
f erð að baki
frá landamærunum
Hægt og rólega silast þungt
hlaðnar uxakerrur með hrísgrjón og
sáðkorn sem kemur frá landa-
mærunum. Ferðin sækist seint vegna
ástands veganna en nú stendur
regntíminn yfir og nær brátt há-
Viðbótarmarkaður
— fyrirhvað?
Nú hefur ríkisstjórnin skipað
þriggja manna ráðherranefnd til þess
að gera tillögur um ráðstafanir til að
mæta rekstrarvanda frystihúsanna,
birgðasöfnun hérlendis og erlendis og
sölutregðu, einkum á Bandaríkja-
markaði.
Allir vita að Bandaríkin hafa verið
langstærsti markaðurinn fyrir
íslenzkar sjávarafurðir um áratugi.
Og í ár er ekki annað að sjá en út-
flutningur tii Bandarikjanna ætli að
Kjallarinn
Geir Andersen
/<PN
marki. Ein vagnalestin, sem frétta-
maður Reuters hitti 35 kílómetra
fyrir austan Battambang, hafði átta
daga ferð að baki frá aðaldreifingar-
stöðinni með hrísgrjón og sáðkorn í
Nong Chan á landamærunum. Þessir
bændur gætu hafa verið meðal þeirra
síðustu til að fara slíka ferð, að
minnsta kosti i bili, því hersveitir
Víetnama hafa nú lokað leiðunum
frá Nong Chan inn til Kampútseu.
Á meðan aðaláhyggjur svarta-
markaðsbraskaranna og ibúa stærri
bæjanna, einkum Pnom Penh, eru
hvort verzlunarvarningur heldur á-
fram að berast frá Thailandi, þá er
þó mikilvægara fyrir Battambang og
reyndar allt landið að næg matvæli
séu fyrir hendi og nægilega mikið af
sáðkorni berist svo hægt sé að planta
nógu miklu svo landið verði sjálfu'sér
nægt á því sviði á næsta ári.
Það hefur verið sífellt vandamál
hjá stjórninni í Phom Penh að koma
matvælum til landsmanna allt frá því
að alþjóðlegt hjálparstarf hófst fyrir
ári. Fulltrúar hjálparsamtaka halda
verða meiri á sjávarafurðum en
nokkru sinni fyrr. Þannig var út-
flutningsverðmæti okkar til Banda-
rikjanna orðið tæpir 28 milljarðar
króna fyrir fyrstu fjóra mánuði þessa
árs á móti rúmum 18 milljörðum árið
1979, að langmestu leyti sjávaraf-
urðir.
Ef við ætlum nú að leita að
viðbótarmarkaði erlendis, hvar á þá
að leita? Á að reyna að ná markaði í
löndum Vestur-Evrópu? Halda menn
að þjóðir þeirrar álfu séu
ginnkeyptari fyrir þeim vörum.sem
ekki seljast í Bandaríkjunum vegna
hroðvirkni í vinnslu hér heima?
Aldeilis ekki. Slíkt væri barnaskapur
að ætla.
Sannleikurinn er sá að i Banda-
rikjunum er nægur markaður fyrir
fisk. Hins vegar er það staðreynd að í
Bandaríkjunum er víðtæk neytenda-
könnun gerð með vissum millibilum í
öllum rikjum og sú könnun er mjög
virk og nákvæm. Neytendasamtök
þar eru sterk og almenningur lætur
ekki bjóða sér vörur til manneldis, að
ekki sé nú minnzt á erlendar, nema
þærséu betri en innlendar.
Við íslendingar gætum þó átt
stærri hlut i þeim verðmæta markaði,
sem Bandaríkin öll eru, ef fylgt hefði
veriö ráðum Jónasar Jónssonar
fyrrum ráðherra, að gera alhliða
viðskiptasamning við Bandaríkja-
menn samhliða varnarsamningi til
langs tima.Þetta var talið óráð þá af
skammsýnum stjórnmálamönnum og
af því súpum við seyðið nú. Og enn
ætlum við ekki að læra — eða hvað?
þvi fram að matvælasendingarnar
yfir landamærin frá Thailandi hafi
orðið til þess að bjarga lífi margra í
vesturhluta Kampútseu.
Stöðvunin á flæöi hjálpargagna
frá thailenzku landamærunum
kemur á mjög slæmum tíma, einmitt
þegar framundan eru erfiðustu
mánuðirnir fyrir uppskeruna í árslok.
Hver áhrifin verða á uppskeruna
sjálfa er ekki ljóst en þau þurfa ekki
að vera svo mikil. Að sögn fulltrúa
hjálparsamtaka hafa um 22 þúsund
tonn af sáðkorni verið send yfir
landamærin til Battambang. Yfir-
völdin vilja að fólk hætti að ferðast
til og frá landamærunum en fari i
þess stað að planta hrísgrjóna-
plöntum.
f viðtali, áður en kunnugt varð um
átökin á landamærunum, sagði yfir-
maður landbúnaðarmála i
Battambang, Niv Narin, að það væri
fólkinu sjálfu fyrir beztu ef ferðalög-
in yrðu stöðvuð.
Það virðist því að hernaðarvél
Víetnama hafi tekizt það sem aðrir
hafa reynt nú um hríð, að fá fólk til
að halda kyrru fyrir. Þetta hefur leitt
af sér þær hugleiðingar hvort landa-
mæraátökin hafi verið ætluð til að
stöðva hjálparstarfið og verzlunina á
landamærunum. Talsmenn Víetnama
í Pnom Penh neita þessu. Þeir segja
að farið hafi verið út í aðgerðirnar á
landamærunum vegna þess að Thai-
lendingar hafi verið að senda her-
menn rauðu khmeranna og aðra and-:
stæðinga stjórnarinnar yfir landa-
mærin.
Niv Narin sagði að nú væri fyrir
hendi i Battambang mun meira
sáðkorn en á siðasta ári og i heild
væri ástandið betra, einkum
veðráttan, en í fyrra bættust þurrkar
við hungur og átök. Þegar hann var
spurður um hjálpina sem bærist yfir
landamærin, viðurkenndi hann að
vissulega hefðu bændurnir komið
með mikið af sáðkorni frá Nong
Chan og öðrum stöðum, en hélt því
jafnframt fram að mikið af því hefði
verið borðað vegna matvælaskorts.
Hvað er framundan?
Það er augljóst að ef landamæri
Thailands og Kampútseu verða lokuð
lengi, mun fljótlega sverfa að íbúum
landamærahéraðanna í Kampútseu.
Það gefur auga leið að þegar um 30
þúsund manns hafa fengið 20 kiló
hver vikulega i dreifingarstöðinni í
Non Chan og sú dreifing hættir
snögglega þá munar um minna. Að
vísu berast þær fréttir frá Phom Penh
að æ betur gangi að dreifa matvælum
þaðan út um byggðir landsins. f dag
er mikið magn matvæla og lyfja flutt
á degi hverjum flugleiðis frá
Bangkok yir til Pnom Penh.
Thailenzk yfirvöld stöðvuðu þessa
flutninga, þegar átökin urðu á landa-
mærunum en leyfðu þá fljótlega á
nýjan leik af „mannúðarástæðum”.
Hefjist ekki matarflutningar yfir
landamærin fljótlega má búast við að
1 haust verði ástandið víða slæmt í
vesturhéruðum Kampútseu.
Hækkun
íbúðaverðs
Verðbólgan hefur haldið áfram
síðustu mánuði með svipuðum hraða
eða 4—5% á mánuði til jafnaðar.
Þetta hefur valdið miklu umróti í
þjóðfélaginu og verðmæti margra
hlutahefurverið valt.
Það er því nokkurt gleðiefni aö
fasteignir hafa staðið af sér
verðbólguna og haldið velli, en með
þessari fullyrðingu á ég við að íbúðir
hafa á almennum markaði hækkað
meira en margir aðrir hlutir og gert
betur en mæta hækkun t.d. á
byggingarkostnaði.
Frétt Fasteigna-
mats ríkisins
Nýlega kom í blöðum sú frétt, og
var þar vitnað 1 Fasteignamat
ríkisins, að íbúðaverð hefði hækkað
síðasta eitt og hálft ár meira en flestir
aðrir hlutir. Var þar gerður ýmiss
konar samanburður. í þessu
sambandi var svo lagt út af þessu
þannig, að slík þróun væri óeðlileg
og fasteignakaup væru nú óhag-
stæðari en áður og fleira í svipuðum
dúr.
Fullyrðingar af þessu tagi eru
meira en vafasamar. Þegar fasteignir
hækka umfram aðra hluti í óðaverð-
bólgu, bendir það fyrst og fremst til
þess, að margir telja verðmæti pen-
inga varðveitast vel í fasteign og telja
hana tryggustu fjárfestinguna. Þetta
er því í verki sú trú, að þarna sé hægt
að fá verðtryggingu, sem ekki verði
fölsuð með opinberu valdboði.
Verðtrygging
skuldabrófa
Eins og kunnugt er gengu i gildi
fyrir réttu ári lög og reglur, sem
heimila verðtryggingu skuldabréfa í
fasteignakaupum. Þau má binda
svokallaðri lánskjaravísitölu, sem er
2/3 hlutar byggingarvísitala en 1/3
framfærsluvísitala. Þessi háttur
hefur samt ekki náð vinsældum eða
útbreiðslu. Þarna kemur margt til.
Ekki er alveg á hreinu, hvernig slík
verðtryggð skuldabréf koma út við
skattlagningu, t.d. eru verðbætur
þeirra hugsanlega skattskyldar
Kjallarinn
Lúðvík Gizurarson
tekjur, og svo má lengi telja.Einnig
hafa ýmsir vantrú á lánskjara-
vísitölunni og telja hana ekki eins
trygga og t.d. byggingarvísitöluna
eina, en þannig voru spariskírteini
ríkissjóðs verðtryggð áður og er af
þvi góð reynsla.
Verðtryggingaröld
Þótt verðtryggingaröld sé hafin,
finnst ýmsum hún fara hægt og illa
af stað. Það þarf aö fá fólk til að trúa
verðtryggingunni, þannig að allir
sannfærist um að hún sé sönn en ekki
að hluta fölsuð. Einnig þarf að vera
hægt að breyta t.d. verðtryggðum
skuldabréfum í peninga með iéttu og
þægilegu móti.
Þegar mörg önnur trygg
sparnaðaráform heldur en fasteign
eru fyrir hendi, fer mesta spennan úr
fasteignamarkaðinum. Þá skrúfar
verðbólgan siður upp verð íbúða.
En meðan stjórnvöld eru ekki
meira sannfærandi um það, að þau
vilji koma með heiðarlega og
ófalsaða verðtryggingu sparifjár og
veðskuldabréfa, þá má áfram búast
við því, að kaup á fasteign verði eina
trygga vörnin í verðbólgunni.
Lúðvik Gizurarson,
hæstaréttarlögmaður.
£ „Þótt verðtryggingaröld sé hafín, fínnst
ýmsum hún fara hægt og illa af stað. Það
þarf að fá fólk til að trúa verðtryggingunni,
þannig að allir sannfærist um að hún sé sönn
én ekki að hluta fölsuð.”

Ný alda
eftirspurnar
Hvernig sem málunum er velt fyrir
sér er það staðreynd að hvergi mun
verða eins auðvelt að viðhalda
markaði fyrir fiskafurðir okkar og í
Bandaríkjunum. Þar er auðvitað um
nokkur ,,ef” að ræða eins og annars
staðar. Stærsta ,,ef-ið” er hins vegar
varöandi það að tryggja sölu-
markaðnum sambærilega vöru í
gæðamati og þá sem keppt er við.
Það er lágmarksskilyrðið.
Næsta skrefið er að fara fram úi
samkeppnisvörunum í gæðamati —
og það ætti að vera auðvelt fyrir
okkur fslendinga ef rétt er á málum
haldið. Nafnið ísland og afleidd
vörumerki geta tryggt okkur
auðveldustu söluvöru i fiskafurðum
sem um getur. Nöfn og lýsingarorð,
sem eiga rætur að rekja til íss og
ómengaðra hafsvæða, geta haft úr-
slitaáhrif á sölu fiskafurða hvarvetna
í heiminum.
Þetta hefur ekki sizt mikið að
segja i Bandarikjunum þar sem hrein-
læti í meðferð matvæla,
gerilsneyðing og hreinsun hvers
konar situr i fyrirrúmi hjá
neytendum, þegar þeir velja milli
vörumerkja.
Það eru því fremur kaldranaleg
örlög, sem við fslendingar þurfum að
sæta, þegar fiskafurðir okkar safnast
upp í birgðum hér heima og erlendis
vegna ófullnægjandi eftirlits í vinnslu
þessarar vöru.
f nýjasta timaritinu „Airline and
Travel Food Service” er því haldið á
lofti að í Bandaríkjunum muni fisk-
afurðir verða meðal eftirsóttustu
matvæla þar í landi, m.a. á veitinga-
húsum og um borð í almenningsfar-
artækjum, vegna sívaxandi eftir-
spurnar almennings eftir kolvetnis-
snauðri fæðu og fæðu með fáum
hitaeiningum.
Þekkt fyrirtæki vestanhafs, „The
Roper Organization”, hefur gert
könnun á því meðal bandarískra
neytenda hver tilhneigingin er hjá
þeim þegar valið er á milli rétta á
veitingahúsum og víðar.
Þar kom fram að meira en 43%
þeirra sem spurðir voru sögðust
leggja áherzlu á að neyta einhverrar
fisktegundar oftar en þeir hefðu áður
gert.
Þessi könnun var gerð í
októbermánuði sl. og tók til karla og
kvenna á aldrinum 18 ára og eldri.
Slíkar kannanir sem þessi sýna aug-
ljóslega hvert stefnir að þvi er varðar
möguleika á sölu fiskafurða vestan-
hafs. Það ætti því að vera óþarfi fyrir
okkur fslendinga að leggja árar í bát
vegna alhæfðra ummæla um sam-
drátt í efnahagslífi Bandaríkjanna.
Hann nær a.m.k. engan veginn til
sölu á gæðafiski þar í landi. En
samkeppni annarra þjóða í sölu fisk-
afurða vestanhafs verður að mæta
með hugarfarsbreytingu okkar
sjálfra á sviði vöru- og vinnsluvönd-
unar.
Betri nýting flestra fisktegunda er
og atriði sem mun verða að taka fyrir
því það er staöreynd, að ákveðnir
hlular l'isksins geta orðið mjög verð-
iriætir í söltt ef rétt er staðið að
kynningu. Eilt dæmið um slíkt eru
þorskgellur sem hafa verið og eru enn
illa nýttar til sölu á erlendum
markaði enda lítið sem ekkert kynnt-
ar, en þær koma vel til álita sem
verðmæt vörutegund, hliðstæðar
ostrum annars vegar og t.d. kálfa-
kjötsréttinum „ris de veau” hins veg-
ar, auk ýmissa annarra hugsanlegra
matreiðsluaðferða.
Hér skal þó staðar numið að sinni
því þessi þáttur málsins er efni i
margar blaðagreinar og umræður
manna.
^ „Sannleikurinn er sá aö í Bandaríkjunum
er nægur markaður fyrir fisk ... Neyt-
endasamtök þar eru sterk og almenningur
lætur ekki bjóða sér vörur til manneldis, að
ekki sé minnzt á erlendar, nema þær séu betri
en innlendar.”