Dagblaðið - 14.09.1981, Blaðsíða 22

22
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1981.
Menning
Menning
Menning
Menning
Hvað á að verða um Jda?
Leikfélag Reykjavikur:
JÓI
Höfurtdur og leikatjóri: Kjartan Ragnarsson
Leikmynd: Steinþór Sigurðeson
Lýsing: Daniei Wiiliamsson
Er það segin saga að „hæli”,
„stofnanir” séu af hinu illa? Ekki
finn ég betur en það sé segin saga í
þeim bókmenntum, sögum og leikrit-
um sem í seinni tíð fjalla um stofnan-
ir og hæli, líf og hagsmuni þess fólks
sem slika staði byggir. Eins og Jói
eftir Kjartan Ragnarsson. Eins og
það er að sínu leyti segin saga að fólk
sem fæst viö verslun og viðskipti, ég
tala nú ekki um ef það stendur í
heildverslun, er óttaleg dauðans
ómenni í slíkum sögum og leikjum.
Eins og Bjarni bróðir í leikritinu um
Jóa.
En skyldi það nú endilega vera vist
að örkumla menn, eða vangefnir,
gamalmenni, sinnisveikt fólk, eða
drykkjusjúklingar, eða hverjir þeir
sem ófærir eru um að bjargast á eigin
spýtur ,,úti í þjóðfélaginu” eins og
sagt er, skyldi vera víst að það sé allt
betur komið heima hjá sér, þar sem
það njóti persónulegrar umönnunar
og ástúðar, allra helst hjá sinni eigin
fjölskyldu? Það er að vísu svo margt
sinnið sem skinnið. En má ekki allt
eins hugsa sér þá almennu reglu að
sliku fólki sé þrátt fyrir allt best borg-
ið á stofnunum sem eru sérstaklega
samdar að þörfum þess, til þess að
veita því þann bata sem auðið er og
verða að öðr i k(".u )"' 'skjól sem
það þarfnast?
Það eru ekki gild svör í því máli að
þessi og þessi stofnun sé svona og
svona illa rekin. Bætum þá stofnan-
irnar! Það er í senn skylda og réttur
heilbrigðra manna og sjúkra sem eiga
félag saman um stofnanirnar eins og
þjóðfélagið að öðru leyti.
En þótt vandamál af þessu tagi sé
tilefnið þá er það tæplega yrkisefni
Kjartans Ragnarssonar. Jói er sér á
parti, eins og hver og einn eins-
taklingur auðvitað er, uppkominn
maður, vinnufær, en hefur alla sína
ævi búið í skjóli móður sinnar og
þarf á því að halda til frambúðar ef
líf hans á að vera bærilegt. Jói eirir
alls ekki á hæli. Nú er mamma dáin,
faðir hans treystist ekki til að taka á
sig hennar hlutverk, og berast þá
böndin að systur Jóa, Lóu. Hún er að
fara til þriggja ára náms úti í Þýska-
landi, maðurinn hennar, málari, að
efna í sína fyrstu sýningu. Eiga þau
nú að láta allt þetta í sölurnar, vonir
sínar um frama og fullnægju, hjú-
skaparhamingju sína, í sölurnar fyrir
heill og hag Jóa? Á ég að gæta
bróður míns?
Já, segir Kjartan Ragnarsson skýrt
og skörulega í leikriti sínu um Jóa.
Það eiga þau að gera. Lóu er það
Svipmynd frá gestaleik Þjóðleikhússins.
leikurinn einn að sýna fram á síngirni
og lítilmennsku sem ræður breytni og
skoðunum föður hennar og Bjarna
bróður í máli Jóa. Þeir eiga engan
rétt til að krefjast þess af henni, bara
af því að hún er kvenmaður, að hún
geri það fyrir bróður sinn sem þeir
þykjast ekki geta sjálfir. En hún
kemst ekki svo auðveldlega undan
skylduboðinu í sínu eigin brjósti sem
segir að henni beri sjálfri að gæta
bróður síns, að kærleikurinn, fórnar-
lundin sé hin æðsta dyggð eða gildi
og allt annað einskis vert ef hana
bresti.
Þeim er að sönnu báðum mætavel
ljóst, Lóu og Kjartani, að þær kring-
umstæður geta orðið í lífi hvers
manns að ógerningur sé að lifa lífinu
samkvæmt sínu eigin eðlisboði og
innsta vilja. Kjartan Ragnarsson er,
eins og hann hefur sjálfur sagt, að
lýsa vandamáli, ekki leysa það í leik-
ritinu. Lóa veit fullvel að það er
svikasátt sem samin er í leikslokin:
Jói fellst sjálfur á að vistast á hælinu
næstu þrjú árin, en þegar þau koma
heim aftur frá Þýskalandi, Lóa og
Dóri, ætla þau að taka-hann til sín.
En það er því miður fátt líklegra en
einnig þá komi eitthvað uppá, þeim
bjóðist einhver þau gæði sem ógern-
ingur sé að hafna til að þau geti tekið
Jóa. Þess vegna hefur Lóa líka nokk-
urs misst i leikslokin. Henni er orðið
ljóst að ef virkilega reyndi á það ættu
þau Dóri ekki það hald og traust
hvort í öðru sem þau þyrftu og ættu
kannski rétt til. Það stendur hver og
einn aleinn uppi um síðir. Og það er
sárt.
Lýsing Lóu, hinnar sterku konu
sem umkringd er veiklunduðum karl-
mönnum sem allir þurfa á henni að
halda, átökin á milli skyldu hennar
við sjálfa sig og skyldunnar við aðra,
DOMUSI
Barnapeysur frá Marks og Spencer Verð frá kr. 69,-
Síðbuxur kvenna - 295,-
Blússur - 154,-
Kjólar frá Marks og Spencer - 255,-
Herraskyrtur 99,-
T-bolir, herrastærðir — 22,-
Háskólabolir, 8 litir 78,-
Loðfóðraðar mittisblússur herra — 679,-
ísaumuð amerísk handklæði - 45,- l
Götuskór kvenna og karla - 260,-
Kínaskór stærðir 25—43 49,-
Kitchenaid hrærivélar - 3.706,-
Nýkomiö mikið af smærri raftækjum og búsáhöldum
MUNIÐ10% AFSLÁTTARKORTIN.
NÝIR FÉLAGSMENN FÁ
AFSLÁTTARKORT.
J
kröfunnar um fórn eða fullnægju, er
í rauninni yrkisefnið í leiknum. Það
liggur eins og óútkljáð í sambýli
þeirra Lóu og Dóra, skiptum hennar
við föður sinn og bróður, en það er
brýnt í odd í viðskilnaði þeirra Jóa.
Mér fannst Hanna Maria Karlsdóttir
fara einkar skilvíslega með hlut-
verkið, hennar veigamesta verk til
þessa, að ég ætla, á meðal annars af
því hvað það var látlaust af hendi
leyst. En eins og stundum endranær
hjá Kjartani Ragnarssyni er eins og
hann hafi miklu meira efni í takinu
en hann gerir i rauninni skil í leikn-
um.
Leikurinn festir sjónir á vandamáli
Jóa, alveg raunverulegum vanda sem
vera kann mun algengari en við heil-
brigðir leikhúsgestir gerum okkur í
fljótu bragði grein fyrir. Og þess
vegna má líka finna það að leiknum
að það geri ekki sjálfu vandamáli Jóa
skil til hlítar. Eitt er að sá kostur a-
alls ekki ræddur hvort auðið sé að
kaupa Jóa eða útvega með öðrum
hætti þá þjónustu sem hann þarf á að
halda. Er eftirlaunadæmi föður
hans: Guðmundar Pálssonar rétt
reiknað í leiknum? í öllu falli á
Bjarni bróðir: Þorsteinn Gunnarsson
nóga peninga, og ekki er hann
ofgóður aðblæða.
Hitt er samt verra að Jói getur
samkvæmt leiknum orðið hættulegur
sjálfum sér og öðrum. Þótt Dóri
mágur hans: Sigurður Karlsson geti
tuskað hann til er svo sem ekki víst að
faðir hans eða Bjarni bróðir gætu
það ef á reyndi. Og Jói er kominn á
flugstig með að nauðga Maggí
mágkonu sinni: Elfu Gísladóttur.
Hann er ekki bara umkomulaust
blessað barn heldur líka fullburða
karlmaður. Þau koma sér saman um
það Maggí og Dóri að gleyma þessu
og láta eins og ekkert sé —: af því
að Jói er nú einu sinni Jói. Er það
ekki ansi ábyrgðarlaust gagnvart Jóa
sjálfum og þeirri stúlku sem næst
kynni að verða fyrir honum?
Kannski Jói sé þrátt fyrir allt best
geymdur á hæli, og það þótt hælið sé
ófullkomið?
Leikurinn einbeitir sér að dæmi
Jóa — það er undirstaðan sem hin
siðferðislega eða heimspekilega
umræða hans og erindi við áhorfand-
ann ris á. Þess vegna er líka mikils
vert að það dæmi sé rétt lagt fyrir í
leiknum. En rétt að taka alveg skýrt
fram að þessar aðfinningar, ef það
eru aðfinnslur, breyta engu um það
að Jói Kjartans Ragnarssonar, sýn-
ingin í Iðnó er áhrifamikið verk og
tekst sín tilætlun býsna vel: að leggja
fyrir áhorfandann til úrlausnar raun-
verulegt mannlegt og félagslegt
vandamál, án þess að svíkjast undan
neinum þáttum þess. Og þess vegna
lýkur leiknum eins og vera ber: á
spurn.
Sjálft hlutverk Jóa hygg ég að sé
það sem Kjartan Ragnarsson hefur
hingað til skrifað best, og ungur
húsinu, frakkneskur látbragðsleikari
frá leikhúsi sem kennir sig við rauðan
hatt, Théatre de Chapeau Rouge í
Avignon.
Nú er mímulist, látbragðsleikur
einhver hin skemmtilegasta listgrein.
En vera má að hún sé ein af þeim
greinum lista sem tvennt er til um:
annaðhvort að leysa verk sitt af hendi
með fullkomnum hætti eða láta það
alveg vera, annaðhvort sé mímu-
leikur afbragðs-góður eða ekkert i
Lóa og Dóri (Hanna María Karlsdóttir
og Siguröur Karlsson) i Jóa eftir Kjartan
Ragnarssson.
hann varið. Hér hjá okkur er að
sönnu fátt til viðmiðunar. Fer ekki
hjá því að manni verði efst i huga þeir
meistarar þessarar greinar sem sótt
hafa okkur heim, sjálfur Marcel
Marceau fyrir allmörgum árum, og
nýmóðinsmaður í mímuleik, Yves
Lebreton á listahátíð fyrir nokkrum
árum. Samanburðurinn er sjálfsagt
ósanngjarn. En á við þessa höfðingja
og ógleymanlegar stundir með þeim í
leikhúsinu varð satt að segja ekki
mikið varið í einleik Yanns Collette í
sýningu eftir Pierre Pradinas, and-
spænis erfiðum degi nefndist hún, í
Ieikhúsi hins rauða hattar.
Sagan í leiknum er ofur-einföld og
látin uppi með einföldum meðölum,
svipbrigðaleik fremur en látbragðs,
náinni samstillingu leiks og leik-
hljóða. Hún snýst um raunaferil
einstæðingsmanns, misheppnaða
listamannsins sem elur með sér
draum um frægð og frama, ósamda
sinfóníu sína, en elur önn fyrir sér
með pianókennslu, alveg aleinn í
ÓLAFUR
JÓNSSON

Leiklist
v •... ,•
leikari, Jóhann Sigurðarson fór þann
veg með það að maður trúði hverju
hans orði, hvert andartak leiks. Og
það er að endingu mest um vert: þann
mannlega veruleik sem siðaspeki
leiksins rís á eða stafar af. Þá er af
þátttakendum aðeins ógetið um
dúkku Jóa, Súpermann: Jón Hjartar-
son í hlutverkinu. Það voru reglulega
fallegar senur þeirra á milli: einföld
tjáning barnshugarins i leiknum:
— Á annarri sýningu, í gærkvöld
var Jóa prýðisvel tekið, hlustað á
hann í mikilli alvöru, án þess að
fyndni leiks og sýningar spillti neinu í
erindum hans. Það efast ég ekki um
að hér er enn ein sýning komin frá
Kjartani Ragnarssyni sem á langa líf-
daga fyrir höndum
Með síðan Kött
í fyrrakvöld var gestur í Þjóðleik-
heiminum. Auðvitað á Monsieur Guy
ósköp bágt. En mér var því miður um
megn að fá svo sem neinn áhuga á
eða finna til hluttekningar í raunar-
rollu hans. Það sem helst virtist taka
heima hjá áhorfendum var mjög svo
einföld fyndni í töktum og texta,
fremur en hlutverkið, leikurinn
sjálfur.
Vera má að sýningin nyti sín betur í
miklu minna húsiþar sem nánara gæti
orðið með leikanda og áhorfendum
en varð í Þjóðleikhúsinu. Samt efast
ég um það, fannst satt best að segja
að leikni og tækni leikandans, mýkt
og sveigja andlitsfalls og líkamans
kæmi hér fyrir lítið, hefði fráengu að
segja nema sjálfri sér. Vona bara,
mín vegna, að þetta stafi ekki af
einum saman ókunnugleik, ónæmi á
þessa nýstárlegu list — sem að sönnu
er ein uppistaða alls leiks á sviði.