Dagblaðið - 17.09.1981, Side 17

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1981.
17
hversdagsvenjum fslendinga og lýsir
því m.a. skemmtilega hvernig þeir nota
heita vatnið í hverunum til matseldar
og þvotta.
Stjórnaði flóttamanna-
prentsmiðju og kvænt-
ist spákonu
Örlög Daníels eftir ferðina til íslands
urðu órjúfanlega samtengd frelsisbar-
áttu Tékka. í þá daga voru trúmál og
stjórnmál eitt og hið sama, og Tékk-
arnir börðust gegn Habsborgurum í
hreyfingu sem kallaðist bræðralagið og
var að nokkru leyti byggð á trúarskoð-
unum Jóhanns Húss, sem brenndur var
á báli upp úr 1400. En fyrir Tékka voru
þetta harmsögulegir tímar og hreyfing-
in var brotin á bak aftur í orrustu árið
1620 á Hvítafjalli rétt hjá Prag. Voru
meðlimir Bræðralagsins þá gerðir land-
rækir.
En þeir hættu ekki andófi sínu og
settu upp prentsmiðju í pólsku borg-
inni Leszno.
Þar gáfu þeir út mikið af ritum, en
voru að sjálfsögðu síblankir og er talið
að Daníel hafi skrifað ferðasöguna sem
skemmtibók til að fjármagna útgáfu
pólitiskra verka. Hann sýndi þarna
mestu atorku, dyggilega studdur af
konu sinni sem Kristín hét og var hin
merkasta. Hún var spákona og mesta
hörkutól. Þannig fór hún sjálf í
herbúðirnar til Wallensteins, eins vold-
ugasta hershöfðingja þeirra tíma, og
spáði honum öllu illu enda var hann
pólitískur andstæðingur.
En hún lézt þegar hún hafði alið
manni sínum fimm börn, og nokkru
síðar var borgin Leszno brennd til
kaldra kola. Bræðralagið leystist upp,
og Tékkar máttu sætta sig við erlend
yfirráð um langan aldur.
Passíusálmarnir og
frelsisbarátta Tékka
Síðasti biskup þess, Komensky, var
mikill vinur Daníels.
Hann tengist íslandi á annan hátt:
byrjendabók hans í latínu var notuð til
kennslu hér á landi og til er íslenzk
þýðing á henni gerð um 1700. Er sagt
að Grunnavíkur-Jón, hinn tryggi skrif-
ari Árna Magnússonar, vitni oft til
hennar í ritum sínum.
Og í umræðum sem urðu eftir fyrir-
lesturinn benti sr. Kolbeinn Þorleifsson
á viss tengsl, milli Passiusálma Hall-
gríms Péturssonar og tékkneskra and-
ófsmanna þeirra tima.
Eins og áður er sagt var sjálfslæðis-
barátta Tékka mjög háð með trúar-
ritum þeirra eins og tiðkaðist á þeirri
öld. Og Passíusálmar Hallgríms eru
ortir undir áhrifum frá bókinni „Eintal
sálarinnar” eftir Moller, sem aftur
byggir á trúarritum þeirra bræðralags-
manna. Þrír Passíusálmanna eru ortir
við lög, sem hinir tékknesku bræðra-
lagsmenn og þjóðfrelsishetjur sungu til
að stappa í sig stálinu í baráttunni við
hið austurríska ofurefli. íslenzka
þjóðin sótti síðan styrk í Passíusálmana
gegn hallærum og hungri.
Svona er nú hringrás hugmyndanna
merkileg í þessum heimi. -IHH.
Helena Kadeckova f lytur skemmtilegan fyrírlestur í Árnagarði:
FYRSTITÉKKINN K0M
TILÍSLANDS ÁRIÐ1613
— rítaði ferðasögu sína til að fjármagna tékkneska andófsmenn þeirra tíma
reykur, svo hárið á þeim reis af skelf-
ingu” sagði Helena með orðalagi
höfundar. Á Þingvöllum hittu þeir
biskupinn i Skálholti. Bauð hann þeim
heim og veitti vel í fjóra daga, en leysti
þá síðan út með vaðmálsströngum og
öðrum minjagripum. Fóru þeir þá ríð-
andi til Bessastaða og sigldu þaðan
aftur til Þýzkalands.
Rómuðu þeir gestrisni íslenciinga i
mat og drykk, sem þeir kunnu vel að
meta eftir að hafa lifað á sýru og skreið
í langan tíma á skipsfjöl.
Ýmsar kynjasögur eru í riti Daníels.
Til dæmis segir hann að konur geti ekki
fætt börn í Vestmannaeyjum og þurfi
að flytja þær upp á land til þess. Og
nálægt Skálholti sjáist oft fljóta-
skrímsli, svo stór að hafskip geti siglt
undir kryppur þeirra. Boði þau jafnan
tíðindi, til dæmis andlát merkra
höfðingja úti í heimi.
Þrátt fyrir þetta er bók hans talin ein
merkasta ferðasaga útlendings á
fslandi frá þessu tímabili. Hann hefur
tekið vel eftir mataræði og öðrum
Á mióöldum trúðu menn að sæskrimsli, stærri en hafskip, væru 1 sjónum kringum tsland. Tékkinn Daniel segir i ferðasögu
sinni að þegar þau sjáist boði það gjarnan stórtiðindi, svo sem andlát erlendra þjóðhöfðingja.
„Fyrsti Tékkinn sem kom til íslands,
Daniel Feterus, sigldi þangað árið 1613
og skrifaði síðan vinsæla ferðasögu,
meðfram til að fjármagna tékkneska
útlaga, sem þá börðust upp á líf og
dauða til að vernda menningu sína fyrir
austurrískum áhrifum Habsborgara.”
Eitthvað á þessa leið sagði Helena
Kadeckova, sem á mánudaginn var
flutti bráðskemmtilegan fyrirlestur hjá
Félagi íslenzkra fræða í Ámagarði.
Hún talaði íslenzku enda dvaldi hún
/
hér á landi fyrir nokkrum árum og
hefur skrifað doktorsritgerð um efni úr
íslenzkum bókmenntum, nánar tiltekið
hvernig Bréf til Láru eftir Þórberg
olli straumhvörfum í íslenzkum skáld-
skap.
Nú kennir hún norrænu við háskól-
ann í Prag, en hann var orðinn frægur
þegar á miðöldum. Þar stundaði meðal
annarra nám sá kunni biskup Jón
Gerreksson, sem íslenzkir bændur
drekktu í poka í Brúará á fjórtándu
öld.
íslendingar
drykkfelldir og ánægðir
Ferðasaga Daniels er til á pólsku,
þýzku, tékknesku og dönsku. Á ís-
lenzku eru aðeins til nokkrir kaflar úr
henni þýddir af Sigurði Kristjánssyni
frá Húsavík og voru þeir gefnir út í
bókinni Glöggt er gestsaugaö árið
1946. Eru þeir hinir fjörlegustu og segir
þar frá eldfjöllum, sjóskrímslum, en
þó ekki sizt íslendingum sjálfum. Segir
Daníel að þeir séu ótrúlega ánægðir
með þetta land, þar sem þó vanti svo
margt. Þeir séu langlífir, drykkfelldir,
áhyggjulausir og þekki hvorki átthaga-
fjötra né aðalsvald.
Helena sagði að Daníel hefði verið
tvítugur námsmaður í Brimum í Þýzka-
landi, þegar hann ásamt skólabróður
sínum tók sér far með verzlunarskipi til
íslands vorið 1613. Hann mundi hafa
farið af ævintýralöngun æskumanns-
ins, og það hefði þurft talsvert hug-
rekki til að leggja í svo langa sjóferð af
hálfu Tékka. Því Tékkóslóvakía liggur
hvergi að sjó, og sumir landar hans
þorðu ekki einu sinni yfir Ermarsund
til Englands á þeim tíma.
Hárið á ferðamönnun-
um reis af skelfingu
Þeir tóku höfn á íslandi nálægt
Stykkishólmi. Ungur sýslu- eða lög-
mannssonur útvegaði þeim hesta til að
ríða til Þingvalla á alþing. „Fóru þeir
yfir hroðaleg fjöll, sem upp úr steig
interRent
car rental
Bíialeiga Akureyrar
Akureyri: Tryggvabr 14-S 21715.23515
Reykjavík: Skelfan 9 - S 31615. 86915
Mesta úrvalið. besta þjónustan
Við útvegum yður afslátt
á bílaleigubílum erlendis
VIÐ BRÝR OG
BLINDHÆÐIR .
w im r r 'h'i
ÞARF ALLTAF
AÐ DRAGA ÚR FERÐ
Ef allir tileinka
sérþáreglu MÍ,IWTRn&R
mun margt yRjíjP10*0
vX^beturfara.__
MOTOCROSSKEPPNI
Vélhjólaíþróttaklúbbsins og Dagb/aðsins
SUNNUDAGINN
20. SEPTEMBER
KL. 3.00.
Við Kefíavíkurveg
(1 kmfrá
Keppendur, sem hafa áhuga að
taka þáttí50 cc og opnum fíokki,
mæti k/. 10 f.h. sunnudag.
,s____ / ^