Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 17.01.1965, Side 4

Eyvindur Jónsson
Eyvindur var upprunninn i
Hrunamannahreppi. Afi hans,
Eyvindur Ólafssön, býr í
Hlíð þar i hreppi 1703. Ragn-
heiður dóttir hans var móðir
Eyvindar. Eyvindur Ólafsson
er kjmsæll maður. Ragnheiður
og maður hennar, Jón Jóns-
son, bjuggu í Hlíð 1729, og
þar mun Eyvinduí fæddur,
elztur af mörgum systkinum.
Eyvindur Jónsson er talinn
fæddur 1714, og eflaust
skakkar það ekki miklu um
aldursákvörðun hans. Eyvind-
ur er um þrítugsaldur þegar
það ber til sem síðan gerir
örlög hans. Ekki er vitað
hvað til bar, því Eyvindur
virðist aldrei koma fyrir rétt,
en þjófnaðargrunur er þó það,
sem um er að ræða, en eigi
verður það séð að slíkt hafi
sannazt. Það er í Alþingisbók-
inni, sem fyrst gefst upplýs-
ing um það, að hér er eitthvað
á seyði. Það er árið 1746 sem
sýslumaður Ámesinga, Brynj-
ólfur Sigurðsson, lýsir eftir
honum burt stroknum frá
Traðarholti í Stokkseyrar-
hreppi 1 júlí í fyrra, „fyrir
utan mög og magt.“ stendur
í bókinni og síðan orðrétt:
„Einnig með stórum líkindum
rigtaður af þjófnaði í Árnes-
sýslu“. Lýsing hans er þann-
ig: „Grannvaxinn, með stærri
mönnum, nær glóbjartur á
hár, sem er með liðum að
neðan, toginleitur og einleitur
(skiptir líklega ekki litum)
nokkuð þykkri neðii vör en
efri, fótagrannur, mjúkmáll og
geðgóður. Hirtinn og hrein-
látur, reykir lítið tóbak þá
býðst. Hagtækur á tré og
járn, góður vinnumaður og
liðugur til smávika. Lítt les-
andi og óskrifandi. Raular
gjaman fyrir munni sér kvæði
eða rímur, þó afbakað." Þann-
ig var þá Fjalla-Eyvindur
frændi okkar Emils Jónsson-
ar, og ekki er okkur úr ætt
skotið, að hagtækir emm við.
Hér sést það, að Fjalla-Ey-
vindur er aðeins gmnaður um
þjófnað, þegar hann strýkur
burt úr Traðarholti í júlí
1745. Árið 1744 hefur þessi
grunur á hann fallið. Ekki er
að sjá að hann strjúki úr
haldi hjá sýslumanni, því
Brynjólfur sýslumaður er tal-
inn búa að Hrauni á Eyrar-
bakka frá 1740-1747, að hann
fór að Hjálmholti. Ekki er
því þó að fullu að treysta að
Brynjólfur hafi ekki búið í
Traðarholti frá 1745-1747.
En hvað varð af Eyvindi?
Þjóðtrúin vill endilega hafa
það, að hann leggist út á
fjöll, en Alþingisbókin ber því
vitni að hann kemur aldrei
við neina sakasögu til 1763.
Þjóðin vill hafa það að hann
búi á fjöllum og sögur eru
sagðar í sambandi við það.
Það er blátt áfram mark-
laust. Þeir, sem fóru á fjöllin,
lifðu þar stutt eða vpru gripn-
ir, enda er hér um þjóðsögur
einar að ræða, sem ekki stað-
festast í réttarsögu þjóðar-
innar, en ef nokkur saga er
dálítið rækilega sögð á þessu
tímabili, þá er það sakasag-
an.
Staðreyndirnar, sem koma
fram í málinu era þær, að
1762 eða ’63 eru þau Eyvind-
ur og Halla, ásamt Arnesi og
Abraham, gripin í útilegu á
Ströndum og færð sýslumanni
Strandamanna, Halldóri Jak-
obssyni, og er öll þessi hers-
ing nefnd útileguþjófar. Þau
Eyvindur og Halla strjúka frá
Halldóri 1763 og er þeim lýst
á Alþingi það ár eða hið
næsta. Lýsing Höllu er þann-
ig:. Lág og þéttvaxin, mjög
dimmleit í andliti og á hönd-
um, opinmynnt og ógeðsleg.
Nú ’er það önnur staðreynd,
að þetta sama ár um haustið
1763, leita þau á náðir Hans
Wiium sýslumanns á Skriðu-
klaustri. Öllum sýslumönnum
var boðið á Alþingi 1763 að
grípa þau og færa Halldóri,
en Hans var á öðru máli, og
nú vitnast það, að þau eru í
hans trausti á bæjum í Fljóts-
I dal til hausts 1764. Er talið
að Eyvindur væri á Klaustri
en Halla á Hrafnkelsstöðum.
Pétur Þorsteinsson sýslumað-
ur var skyldurækinn ög eðli-
{ lega komst hann á snoðir um
5 veru þeirra í Fljótsdal og þar
sem Pétur átti í hlut á þess-
{ um árum, er þetta hæpið fyr-
ir Hans, því þeirra vinfengi
{ var lítið jafnan. Hans sér að
{ hverju fer, að hann getur
ekki haldið þau, en hann átti
{ víða hauk í homi. Hann lætur
■ þau fara norður á Langanes,
og nú gefst mikil upplýsing
um þau.
Það er árið 1766, að Pétur
sýslumaður lýsir eftir þeim á
þingi í sinni sýslu og það er
á þinginu á Skeggjastöðum á
Strönd, sem hann fær nokkuð
að vita sem fengur er í. Pét-
ur hefur náttúrlega lýsingu
á þeim Eyvindi og Höllu á
Alþingi, því aldrei sá hann
Höllu. Þá er það presturinn
á Skeggjastöðum, Séra Sig-
urður Eiríksson, sem segir:
„Að haustið 17'64 hafi til sín
komið og frá sér farið norð-
ur eftir, karl- og kvenpersóna
sem hann meini að vera þessi
sömu Eyvind og Höllu, segir
þessar fyrmefndu persónur
haldi sína veru norður í Þing-
eyjarsýslu, hann á Svalbarði,
hún á Sauðanesi. Hinir aðrir
þingmenn sem hér nálægir
eru segja að sér finnist ekki
ólík lýsing á þeirri per-
sónu sem hér að framan
er umtalaður og á umferð
um þessa sýslu nefndi sig Jón
Jónsson, en hvað lýsing Höllu
áhrærir, segja þeir ei lýsing
hennar að öllu leyti líka þeirri
persónu sem um er talað og
sig nefndi og nefnir Guðrúnu
Jónsdóttur. Nálægir þing-
menn, spurðir um skilríki er
nefndar persónur haft hafi
með sér, þá um sýsluna reist
hefði svara: að þau bæði haft
hafi bón frá sýslumanni Wii-
um, þess innihalds, að fólk
á leið þeirra vildi beina för
þeirra, hennar sérdeilis til
heimkynna sinna, sem sagðist
burtgripin af tveimur útilegu-
þjófum, þeim Ames og Abra-
ham í grasaheiði, hans, svo
sem þess, er kominn væri úr
Strandasýslu og ætlaði að
ferðast á Langanes og það-
an heim aftur beinleiðis. Hann
hefði og haft prestsattest séra
Jóns Sigurðssonar í Grunna-
vík, undír hans hönd og sign-
eti en engin önnur attest
segja þingmenn, að þeir hafi
hjá þeim persónum séð.“
(Þingbók Nms. 1766).
Hér gefast meira en litlar
og gagnlegar upplýsingar um
þau Eyvind og Höllu og það
fyrst, að í þrjú ár em þau
búin að vera á þessum slóð-
um á Norðausturlandi og þau
bæta eflaust þar við þeim
tíma er ekki spyrst til þeirra,
og ekki er hér um útlegð né
fjallalíf að ræða heldur dvöl
á fyrirmyndarheimilum.
Engum manni er Hans lík-
ur, þeirra sem undir hans
konunglegu hátign þjóna, enda
fór hann í raun og veru með
stórsigur af hólmi í þessari
uppreisn sinni gegn þessum
bjánalegu sakferlisháttum
þjóðarinnar, að vera stöðugt
að drepa menn. Var það strax
árið eftir að Sunnefumálið
var búið, að breytt var svo
til, að hætt var að hengja
þjófana og vildu Danir heldur
fá þá í festinguna og rasphús-
Framhald á bls. 21.
LÖNGUN
Eftir Jón frá Pálmholti
Mig lángar að koma til þín,
og ef ég kem
mun ég gánga hægt og hljóðlega,
varlega mun ég stíga yfir þröskuldinn
klappa á öxl þér
og heilsa lágum rómi.
Mig lángar að horfast í augu við þig
taka í hönd þér
og hlusta með þér á rísl veðranna.
Eg bý yfir mörg þúsund ára reynslu
kynslóðirnar lifa í mér.
Margvísar raddir þeirra
hvísla að mér launúngarmálum.
Eg þekki öll veraldarstríð
háð í þögulli einveru.
Eg sé, heyri og skil.
3 -
■
■
■
Þess vegna lángar mig að koma til þín,
(og mundu að ég fer ekki með hávaða
þótt ég geti tekið upp í mig ef svo ber
undir)
taka í hönd þér varlega
horfást í augu við þig
og finna að einnig þú
sérð, heyrir og skiiur.
16 — SUNNUDAGUR