Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1962, Blaðsíða 98

08
í íslenzkum fornsögum er livannarinnar getið á nokkr-
um stöðum. Svo t. d. í Olafs sögu Tryggvasonar og í Fóst-
bræðra sögu. Bendir það til þess, að notkun hvannar hafi
verið alþekkt í Noregi um það bil er landið byggðist, og
hafi landnámsmenn flutt með sér þennan sið.
Framan af öldum fer þó litlum sögum af hvannneyzlu á
Islandi. Þó finnst hennar getið í ýmsum máldögum kirkna
og klaustra. Sést af því, að hvanntekjan hefur verið talin til
hinna beztu jarðnytja. Þá hefur hvönnin komizt inn í ís-
lenzkar lögbækur. Samkvæmt Grágás varðaði það „þriggja
marka útlegð“, að taka hvannir í landi annars manns. í hin-
um fornu Búalögum er rótarfjórðungurinn metinn á alin.
Gæti það bent til þess, að jafnvel hafi hvönnin verið verzl-
unarvara.
Loks tala örnefnin sínu máli um nytjar hvannarinnar.
Eru slík örnefni fjöldamörg og finnast um landið allt.
Nægir að nefna Hvanndali, Hvannalindir og Hvannstóð.
Eins og kunnugt er hefst mikill áhugi fyrir ræktun og
nytjum grasa seint á 18. öldinni. Er það mest fyrir atbeina
þeirra mága Eggerts Olafssonar og séra Björns Halldórsson-
ar í Sauðlauksdal svo og Ólafs Ólafssonar (Ólavíusar), en
allir skrifuðu þessir menn um ræktun og nytjar jurta.
Eftir ýmsum heimildum að dæma, hefur hvannneyzla þá
helzt tíðkazt um sunnan og austanvert landið. Þannig getur
Þorsteinn sýslumaður Magnússon þess, 1744, að Rangvell-
ingar sæki marga hestburði af hvönn upp á Þórsmörk og
Landmannaafrétt. í ritgerð um notkun hvanna, sem talin
er frá 18. öld, segir svo: „Mig hefur oft furðað á því, að
Norðlenzkir, sem eiga eins hægt með að afla hennar, eins
og Sunnlendingar, skuli svo lítið nota hvannarót til matar;
kemur það af því, að þar skortir barnsvanann til þess.“
Ólafur Olafsson segir: „bæði jurtin og rótin er fyrir aust-
an borðuð hrá með smiöre. . . .“ Mun Ólafur þar einkum
eiga við Skaftafellssýslur, en mörgunr heimildum ber sam-
an um, að þar hafi hvannneyzla verið almenn.