Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1962, Page 99

99
Þess má geta til gamans, að um svipað leyti hafði Linné
kynnzt neyzlu hvannar í Lapplandi norður og skrifað um
hana í Lapplandsreisu sinni, enda var þá siður þessi niður
lagður um alla Svíþjóð.
Þeir íslenzku ræktunarmenn, sem áður voru nefndir, geta
allir um hvönnina og fara mjög lofsamlegum orðum um
nytjar hennar. Þeir geta þess og, að hvönnin sé þá ræktuð
víða í Norðurálfunni og hvetja landa sína til að koma sér
npp hvanngörðum, hafði séra Björn þar forgöngu sem á
öðrum sviðum og flutti hvannir í garð sinn í Sauðlauksdal.
í norskum heimildum er getið um hvanngarða fyrr á öld-
um, en ekki munu þeir hafa tíðkazt á íslandi fyrr en þetta,
enda víðast hvar af nógu að taka. Nokkuð mun þó hafa
gengið á hvannastofninn er hvanntekja var mest hér á landi,
þar sem hvönnin var jafnan rifin upp með rótum. Mun
hún þá helzt hafa haldizt á hinum fjarlægari stöðum, og
þar sem illt var að komast að henni.
Árið 1782 heitir stjórnin, eins ríkisdals verðlaunum,
„hverjum þeim í Múlasýslum og á Norðurlandi, sem geti
plantað mestri mergð af hvannarótum í jurtagarð sinn“.
Eru það greinilega áhrif hinnar nýju ræktunarstefnu, en
það sýnir einnig, að í þessum landshlutum hefur hvann-
tekjan ekki tíðkazt, og því þótti þar mest við þurfa.
Einhver áhrif hefur þessi verðlaunaheiting haft á íbúana
í áðurnefndum sýslum, sem sést af því, að enn í dag má
víða sjá grósknmikil hvannstóð við bæi, einkum þá er
meiri háttar voru.
Nytjun hvannar var að mestu bundin við ræturnar.
Hvannrótin er stólparót, oft alldigur. Inniheldur hún mikla
forðanæringu. Af henni leggur sterkan ilm og bragðið er
rammt og minnir dálítið á gulrætur eða kúmen, en allar
eru þessar jurtir skyldar.
Flestum heimildum ber saman um það, að ræturnar hafi
verið étnar hráar með ýmiss konar mjólkurmat. Þannig
T