Alþýðublaðið - 21.12.1921, Blaðsíða 1

1921
fjithigskreppax.
I.
Verzlunin heftr slðastiiðið ár
íneð yfirfærsiuörðugleikunum ient
iið mikíu leyti í höndurn danskra
seistöðuverzlana og annara utiendra
k upnanna. Þeir eiga ráð yfir
úíieuda gjaldeyrinum og nota þá
aðstöðu bæði við íDnflutning og
úiflutning. T d. iána þeir ís
ler.dmgum aðfluttar' vörvr með
■erlendu1 gengi og fá greiðsiu í
útflutningsvörum, sem st .nda þeim
t sama gengi í þeina eigin landi.
■£n innlendar veizlanir verða aftur
á móti að hafa áhættu gengis.
breytioganna er þær kaup* að.
'fluitar vörur og selja útflutnings-
vörur. Útlendu stórkáup'nennirnir
geta cinnig selt erlenda gjaldeyr
úinn sjáífan ákveðnu verði, en
■þar sem þeir hifa etnokunar.ð-
'stöðu og hugsi ekki um anaað
en eigtn bagsmuni, Veröur sölu
verðið á erlenda gjaldeyrinum
óhæfilega hátt og breytiiegt,
eykur dýrtið í landinu, en fleytir
öllum ágóða atvinnuveganna til
þeirra.
Stungið hefir verið upp á og
deilt töluvert um, að fslenzk
króna verði opberlega skráð gagn
vart danskri, en það leysir ekki
fjárhagsvandræðin, né stöðvar
géngisbreytingarnar, né leysir við
skiftaforráðin úr klóm útlendinga,
og getur þar að auki verið var
hugaveit á ýmsan annan hátt
eins og bent heflr verið á annars
staðar. En slík skráning getur al-
örei orðið að aðalatriði í öliu
þessu máli.
Þið er hægt að skifta þessu
vaodamáli í tveat. Hvers þarf með
’tíl þess að afli þjóðinni lífsnauð-
synja frá útlöndum í bráðiaa, og
hvernig á að fara með skuldír
tnanna inninknds og utnn, sem
nú statda atvinnuvegúnum fyrir
þiifum.
Mtðvikudaginn 21. desembcr.
II
Aðalatriðið í verziunarmálinu
e' nú hvernig hægt sé að halda
gengi íslenzkrar krónu sem stóð-
ugustu og sjá um að nægilegur
gjaldeyrir verði fyrir hendi til
brýnustu þarfa
Frá venjulegu verzlunarmanna
fjánjtrrriði (Mo-tcn Öttesen) eru
yfirfærsluvandræðiin þyngsta þjóð-
arbölið. Kauipmenn peta sjaldan
keypt í útlóndum vörur, sem þeir
búast við »ð g^ta selt með hagn
aði inmtnlands og þá sjaidan sem
þeir geta fengið keyptan erlendnn
gjaldeyrir eru vörur þeirra undir-
orpnar gengisbreytingum, sem sfð
ar kuaua að verða, svo að verzl
unin getur endað með stórum
hslla.
Nú er ástandið þannig, að 9
milj króna ríkislánið í Bretiandi
er horfið út í buskann, sjálfsagt
nær eingöngu f gamlar skuidlr.
Mestöll ársframleiðslan 19^21 er
fart'n sömtt leiðina. Bankarnir
hafa eeigan erlendan gjaldeyrir að
kalia. Sá eriendur gjaldeyrir sem
verzlanir hafa íengið keyptan f
haust, er nær eingöngu keyptur
beint frá útflytjendum, aðaiiega
fyrir fisk, en gjaideyrisseljendur
eru mjög fáir og flestir útlendir.
Erlendi gjaldeyririnn hefir ekki
orðið meiri en svo, að hann hefir
selst upp jafnótt Og farmar hafa
farið héðan til útlanda, en á milli
skipaferða er aít tómt. Auðvitað
hefir gengið því haldist hátt og
farið hækkaadi er íór að minka
um útflutning. í fibrúar cæstkom.
andi, verður arsframleiðsian seld
og eftir það kemur tímabil ti!
næsta hausts, er enginn erlendur
gjaldeyrir verður fáanlegur.
Hvað verður um þjóðina frá
því í febrúar til aæsta hausts ?
Það er ekki nema ucn tvent að
velja: Sult eða lán erlendis, eða
með öðrum orðum, til þess að
geta fiutt inn lífsnauðsynjar til
næsta hausts þarf að nota lán
erlendis.
Nú er má!i' þannig vaiið, að
294 töiabi.
ef rétt er á haldið, þarf ekki að
taka fast lán erlendis, Lánstraust
það sem bankarnir, landsverzlun,
samvinnufélög og kaupmeen hafa
enn erlendis og hægt er að
nota fyrir »hlaupandi viðskifti*,
sem greíddost af framleiðzlu næsta
órs, má áætia mikiu meira en
sfðasta ríkislánið. En eins og á
stsndiö er nú og verður, ef ekki
er gripið fast I taumana, eru eng-
in líkindi til þess að þetta láns-
traust verði notað svo ssð nokkru
nerni, vegna gengisbreyting-
anna. Ef bankinn selur manni
eriendsn gjaldeyri fyrri hiuta árs
ti! vöruflutnings, þarf bankinn aft-
ur ;>ð hausti að kaupa jafnmikinn
gjaldeyri hjá útflytjendum, til að
jafna reikning sinn erlendis fyrir
áramótin, en þá er kaupgengið
ef til viií miklu hærra heldur en
það, sem bankinn seldi gjaldeyrir-
inn fyrir um vorið, svo að orðið
getur stórtap á gengismun. Sáma
máií er að gegna um verzlaúir,
sem iánstraust hafa erlendls, nota
það til vöruinnflutnings fyrri hluta
árs og verðieggja vörurnar tneð
ákveðnu gengi. Slðari hluta árs-
ins, þegar greiða þarf aftur lánin
erlendis, getur gengið verið miklu
hærra og ait endað með stórtapi.
Gengisbreytingarnar, gengis-
áhœttan, veldur því, að fæstir geta
né þora að nota gjaldtraust sitt
erlendis nú. Alt þeita ástand eýk-
ur frarn úr hófi eitirspurn eítir
erlendum gjaldeyri, sem hægt er
að fá með ákveðnu vetði hjá út
flytjendum, lækkar gengi fslenzku
krónunnar, eykur dýrtlð í iandinu
og vald útiendu stórkaupmann
anna yfir (slenzkum atvinnuvegum.
Jafníramt veldur þetta því, að
nauð.-.yajavörur flytjast jafnvel sizt
inn s laiidið, því að hæzt bjóða
þeir í erlendan gjaldeyri, sem
verzla naeð ýmsar miður nauðsýc-
iegar vörur, sem ætíð er höíð
mest verzlunar álagning á.
Afieiðingarnar eru þœr að minst
10—20 milj kr lánstraust eða
viðskiflalán, sem lahdsmenn geta