Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1986, Blaðsíða 11

GUÐBRANDUR ÞORLÁKSSON OG BÓKAÚTGÁFA HANS
11
andi eftirritum. Frá árinu 1606 er og til með eigin hendi Guðbrands
kort af Norðurvegum (þ. e. Norður-Atlantshafi), sem vafalaust er
gert vegna siglinga til Grænlands.12
Arið 1564 kom Guðbrandur heim til íslands og varð þá strax
skólameistari í Skálholti til 1567, en það ár fékk hann Breiðabólstað í
Vesturhópi við andlát Jóns prentara sænska. Veturinn 1568-69 var
Guðbrandur í Höfn vegna málaferla sinna gegn Hólastól út af
erfðatilkalli eftir Jón lögmann Sigmundsson. Stóðu þessi málaferli
mestalla ævi Guðbrands og urðu að lokum til að svipta kirkjuna
miklum eignum, sem að síðustu lentu hjá konungi. Vegna þessara
málaferla lét Guðbrandur prenta þrjá bæklinga, sem ekki áttu sér
lengi hliðstæðu.
Þegar Ólafur biskup Hjaltason lést 1569, kusu prestar til biskups í
annað sinn síra Sigurð Jónsson á Grenjaðarstað. Hann var sonur
Jóns biskups Arasonar, svo þess var varla að vænta, að konungur
samþykkti að Sigurður yrði biskup. Hagsmunir konungs voru að festa
lútherskan sið í sessi. Þess vegna var Guðbrandur kvaddur af konungi
til biskupsembættis, því að hann var mótaður í lútherskum anda við
Hafnarháskóla. Embættisveitingin var með öðrum orðum pólitísk. Þó
verður að teljast undarlegt að velja mann til biskupsembættis, sem
var í málaferlum gegn þeirri stofnun, sem hann átti að fara að veita
forstöðu. Guðbrandur var vígður á pálmasunnudag, 8. apríl 1571, og
var biskup til dauðadags 20. júlí 1627 alls 56 ár eða lengur en nokkur
annar íslendingur fyrr og síðar.
Sumarið 1572 kvæntist Guðbrandur Halldóru Árnadóttur frá
Hlíðarenda. Hún lést af barnsíorum 1585. Þrjú börn eignuðust þau
sem upp komust, en hér verður aðeins nefnd elsta dóttir hans,
Halldóra, sem aldrei giftist, en hún haíði yfirráð Hólastaðar og lét
12 Um kortagerð Guðbrands hefur mest skrifað: Haraldur Sigurðsson. Kortasaga íslands frá
lokum 16. aldar til 1848. Rv. 1978. Þar er á s. 84 mynd af Norðurvegakortinu, en önnur
eftirmyndin kennd við Hollendinginn Ortelius hefur víða sést uAdanfarið í ljósprentun.
Guðbrandur biskup Porláksson er fyrsti íslendingurinn, sem mynd er til af, og eru þ<er níu alls.
Parfnast uppruni þeirra og samband rannsókna. Hér er birt mynd af Guðbrandi af óþekktum
uþþruna. Neðan við hana er kvteði eftir Georg Dedeken (1564-1628) prest í Hamborg. Myndin er
sennilega gerð þar um 1600 í sama sinn og alkunn mynd af Arngrími Urða. Myndþessi er númer
22840 í mannamyndasafni Pjóðminjasafns. Aftan á myndinni er blað úr enn óþekktu handriti frá
18. óld af kaflanum um Guðbrand Þorláksson í Ættartölubókum, sem kenndar eru við séra Þórð
Jónsson í Hítardal (d. 1670). Upphafleg stærð er: 30.5X17.5 sm.