Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1986, Blaðsíða 25

GUÐBRANDUR ÞORLÁKSSON OG BÓKAÚTGÁFA HANS
25
1956 í Lithoprenti og nú aftur 1984 á vegum bókaútgáfunnar
Lögbergs. Einnig var sálmabók Guðbrands frá 1589 prentuð 1948 og
Grallarinn fyrrnefndi var ljósprentaður 1944 og aftur 1982 eftir
frumútgáfunni 1594. Loks má nefna af þessum endurútgáfum
vísindalega útgáfu á Salomonis orðskviðum og Jesús Sýraks bók, sem
fyrst voru gefnar út á Hólum 1580 og fyrr gat.
Bækur, sem Guðbrandur lét prenta voru nær eingöngu bækur til
kirkjulegra nota. Má þar nefna biblíuna og sérútgáfur á ýmsum ritum
hennar, útdrættir og skýringar á henni, þ. e. rit sem biblíuna varða.
Einnig voru gefnar út postillur, bænabækur, predikanir og slík
trúfræðileg rit. Loks voru gefnar út sálmabækur, messusöngsbækur
og handbækur.
Þá er að lokum rétt að nefna þær útgáfur þeirra bóka, sem voru
ekki kirkjulegar í strangasta skilningi þess orðs, og telst mér svo til, að
þær séu alls fimmtán og hafa átta verið nefndar áður. Af rími og
Jónsbók komu þrjár útgáfur af hvorri, en þær þrjár, sem eftir eru,
voru rímur af samtali guðs við Evu, latnesk málfræði og loks er að
nefna fyrrnefnda kennslubók í ræðugerð, sem aðeins er til í handriti.
Vel má vera, að íleiri rit hafi verið gefin út til kennslu, þótt ekki séu
þau varðveitt.
Frá biskupstíð Guðbrands er fátt varðveitt af uppskriftum fornrita,
en áfram héldu menn að yrkja rímur og vanda veraldlegan kveðskap.
Guðbrandur vildi útrýma slíkum kveðskap með guðrækilegum kveð-
skap, en tókst ekki. Merkilegt tillag Guðbrands til eflingar andlegs
kveðskapar gegn veraldlegum er Vísnabókin fyrrnefnda. Þar er m. a.
hið fræga kaþólska kvæði Lilja og kvæði eftir Jón biskup Arason.
Sýnir þetta frjálslyndi við gamlan sið. Verðugt rannsóknarefni væri
að kanna, hvort kaþólskar hugmyndir hefðu lifað lengur hér en
annars staðar.
Guðbrandur fékk frænda sinn Arngrím Jónsson til að svara
„mörgum lastskrifum“ um ísland.27 Fyrsta bók hans var prentuð
1593 en aðeins ein á Hólum. Bækur Arngríms urðu umheiminum
27 Jón Halldórsson. Biskupasögur. I. Rv. 1903-1910. s. 164.
<—
Sigurðarregistur nr. B. II, 5 í Biskupsskjalasafni í Pjóðskjalasafni. Skinnbók þessi er kennd við
Sigurð á Grenjaðarstað, sonjóns biskups Arasonar, og eru í henni allar úttektir Hóla frá 1525 er
Jón biskup tók við. Hér sést óprentuð eignaskrá Hólastóls frá 18.júní 1571 er Guðbrandur tók við
staðnum.