Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1986, Blaðsíða 38

38
EIRÍKUR J. EIRÍKSSON
„Materna lingva“ (móðurmál) er í latínu á 14. öld og jafnvel löngu
fyrr (1175). Þýzka orðið „muttersprache“ finnst í lágþýzku árið 1424.
Skýrgreining móðurmálshugtaksins er ekki öll eins. Það táknar
málið, sem einstaklingurinn á sameiginlegt með samfélagi því, er
hann elst upp við, og veldur málið þar miklu um.
En móðurmálið er einstaklingnum um leið veraldarskuggsjá, og
arfur hans, til orðinn á árþúsundum.
Lúther tekur hugtakið móðurmál upp í „ríkismálið“, háþýzkuna,
árið 1525.
Það verður svo vígorð siðbótarinnar.
Móðurmál táknar fyrst og fremst þjóðtungu.
Framan af kemur það ekki skýrt fram hjá Lúther, meðan hann er
að „skapa“ þýzka tungu úr mállýzkunum.
En umfram allt vakir fyrir siðbótarmönnum með hugtakinu
móðurmál: mál almennings, málið á vörum alþýðu manna. Og þe^s
vegna er móðurmálið þeim svo mikilvægt: það flytur sannindi
trúarinnar, og þau ná þannig til almennings. Það er engin tilviljun,
að fóstbræður siðbótarmannanna, humanistarnir, voru t. d. yfirleitt
úr alþýðustétt og raunar siðbótarfrömuðirnir einnig.
Það er athyglisvert, að sjálfur Pétur Palladíus Sjálandsbiskup,
höfuðstoð íslenzku siðbótarmannanna og leiðarljós Guðbrands bisk-
ups, var skósmiðssonur.
Biblían á móðurmálinu var þeim Erasmusi frá Rotterdam og
Lúther vegurinn til þess, að sannindi trúarinnar yrðu almennings-
eign, þótt Erasmus að vísu léti staðar numið við frummálið, grískuna,
og þýðingu sína á latínu.
En Lúther hins vegar steig skrefið til fulls, tengdi saman móðurmálið
og biblíuna og gerði það að einu höfuðmarkmiði siðbótarinnar.
Það er engin tilviljun, að siðbótarbrautryðjandinn J. Wycliffe notar
fyrstur allra orðið móðurmál, mother tounge, í riti frá 1380.
Wycliffe segir: „Höíðingjar skyldu ganga í gegn kirkjuvaldinu og
læra og prédika lögmál Guðs á móðurmálinu. “ En lögmál Guðs táknar í
munni Wycliífes fagnaðarerindið.
Wyclilfe varð frumkvöðull fyrstu ensku biblíuþýðingarinnar, og
móðurmálsrækt hans hvíldi á öðrum hornsteini siðbótarinnar, þ. e.
þjóðernishreyfingunni, samanber og baráttu Jóhanns Húss. Barátta
Wycliffes var sprottin af þeirri rót, og fyrir honum vakti umfram allt,
að Heilög ritning kæmist beint til almennings án milligöngu og
túlkunar kirkjunnar í Róm.