Vísbending - 06.01.1988, Blaðsíða 3

V1SE3END1NG
3
þeim skilningi var gengið fremur
afgangsstærð en stýribreyta. Hið
sama má segja um peningasköpun.
Aflabresti, olíuverðshækkunum og
óraunliæfum kjarabótum var mætt
með því að minnka virði íslensku
krónunnar, fjölga núllum í launa-
umslaginu. Það er einn af kostum
frjálsrar þjóðar að ráða gengi sinnar
eigin myntar. En livar er þá fasti
punkturinn í tilverunni?
Með aðstoð líkans sem dr. Tór
Einarsson gerði um áhrif framboðs-
skella á íslenska hagkerfið höfum viö
reynt að meta hvaða árangri er unnt
að ná í sveiflujöfnun með mismun-
andi gengisstefnu. Við bárum saman
eftirfarandi kosti:
1) Sveigjanlegt raungengi eins og
verið hafði.
2) Tregbreytilegt raungengi þar sem
reynt er að spyrna við fótum með því
að elta ekki smávægilegar sveiflur
sem koma utan að.
3) Fastgengisstefnu áþekka þeirri
sem fylgt hefur verið að undanförnu.
Einnig voru eftirfarandi úrræði
skoðuð:
4) Jöfnunarsjóður.
5) Kaup og sala verðbréfa til sveiflu-
jöfnunar.
Það kemur sennilega ekki á óvart
eftir á að allir kostirnir 2,- 5. megna
að jafna sveiflur í neyslu, atvinnu,
tekjum og verðlagi betur en sú geng-
isstefna sem fylgt var 1970 - 1983.
Jafnframt eru áhrifin á framleiðslu
óveruleg. Þetta gefur sterklega til
kynna að unnt er að bæta hagstjórn
verulega að því er varðar deyfingu á
áhrifum utanaðkomandi sveiflna á
hagkerfið. Minnkun styrkleika upp-
haflegu sveiflnanna næst hins vegar
einungis á löngum tíma með fjöl-
breyttara atvinnulífi.
Er bannað að hækka gengið í
góðæri?
Nú má segja að 4.kosti, þ.e. föstu
nafngengi hafi verið fylgt að undan-
förnu, en samt syrtir í álinn varðandi
verðbólgu og viðskiptahalla. Hvað fór
úrskeiðis? Að því veröur vikið nánar
hér á eftir. En tökum eftir því að væri
þeirri stefnu fylgt að hafa tregbreyti-
legt raungengi væri gengið bæði hækk-
að og lækkað eftir aðstæðum hverju
sinni. Það er því fyllsta ástæða til að
spyrja sig hvort stjórnvöld eigi ekki
þann leik að hækka gengið í góðæri.
En það virðist ekki eiga upp á pall-
borðið hvorki hjá vinnuveitendum né
launþegum.
Jöfnunarsjóðir
Þótt jöfnunarsjóðir geti skilað sama
árangri í sveiflujöfnun og markviss
gengisstefna hefur það sýnt sig að ýms-
ir framkvæmdaörðugleikar eru á því
að beita þcim. Þær vonir sem bundnar
voru við verðjöfnunarsjóði fiskiðnað-
arins hafa ekki ræst. Hagsmunagæsla
og pólitík hafa ráðið ferðinni fremur
en verðjöfnun. Það er líka tímanna
tákn að L.Í.Ú. samþykkti nýlega
ályktun þess efnis að leggja beri Verð-
jöfnunarsjóð fiskiðnaðarins niður.
Verðbréfamarkaður
Þrátt fyrir vöxt og ýmsar nýjungar á
íslenskum verbréfamarkaði að undan-
förnu er hann enn það veikburða að
ekki er unnt að jafna að neinu ráði
utanaðkomandi sveiflur með kaupum
og sölu verðbréfa. Fyrstu skrefin hafa
nú verið stigin í þá átt að leyfa kaup á
erlendum verðbréfum. Þetta getur
með tímanum orðið til þess að vinna
gegn ofþenslu innanlands. Norð-
mönnum tókst t.d. allvel að taka hluta
af olíugróðanum úr umferð á innlend-
um markaði. Hins vegar virðast hinir
nýju gjaldeyristengdu krónu rcikning-
ar hálfgerður hégómi í þessum efnum.
Hvað fórúrskeiðis?
Þótt það kunni að vera aö bera í
bakkafullan lækinn cftir allar ára-
mótaræðurnar tek ég samt áhættuna af
því að setja fram þau helstu atriði sem
égtcl ógna fastgengisstefnunni.
I) Kjarasamningar og villutrú. Það
verður að teljast alvörumál að for-
svarsmenn launþega, vinnuveitenda
og ríkisstjórnar kepptust um það á sín-
um tíma að hrósa niðurstöðu samn-
inga sem fólu í sér 25-30% kjarabætur
til þeirra lægst launuðu á þeim for-
sendum að meðalhækkunin til allra
launþega yrði ekki nema 7-8%. Þetta
fékkst auðvitað ekki staðist til lengdar
í þensluástandi. Mig minnir að
aðstandendur kjarasamninganna og
forsvarsmenn ríkisstjórnarinnar hafi
sagt eitthvað á þá leið að nú væru
aðiljar vinnumarkaðarins og ríkis-
sjóður búnir að leggja sitt af
mörkum. Síðan bæri aö sjá til þess að
peningamálin færu ekki úr böndun-
um.
2) Gengið var ekki hœkkað í góðœr-
inu.
Eins og nefnt var hér að ofan var ekki
reynt að spyrna gegn ofþenslunni
með gengishækkun krónunnar. Þetta
hefði þýtt kjarabætur með verðlækk-
un innfiutnings og minnkað svigrúm
til yfirborgana.
3) Erlent lánsfé og útlán banka-
kerfisins. Það hlýtur að teljast veik-
leikamerki að hreinar crlendar lán-
tökur jukust talsvert á síðastliðnu
ári. Nær heföi verið að grynnka á
skuldum í góðærinu.
Einnig hafa útlán bankakcrfis auk-
ist talsvert umfram innlán upp á síð-
kastið þrátt fyrir hátt vaxtastig. Ég er
sannfærður um að þenslan væri enn
þá meiri ef reynt heföi verið að halda
vöxtum niðri. Sú stund gæti runnið
upp fyrr en varir að eftirspurn eftir
lánsfé minnki á þeim háu vöxtum sem
nú gilda almennt.
4) Halli á ríkissjóði.
Þrálátur halli á ríkissjóði, þótt til-
tölulega lítill sé miðað við landsfram-
leiðslu, getur verið mjög verðbólgu-
hvetjandi, ekki síst ef hann er fjár-
magnaður með seðlaprentun. Nú hefur
verið tekið svo myndarlega á í þess-
um cfnum, aö ýmsum finnst nóg um.
5) Gengisfall dollarans.
Fast nafngengi íslensku krónunnar
nær aö sjálfsögðu ekki að jafna hag-
sveiflur eða gengissveiflur úti í heimi.
Einmitt vegna þess að gengið er tæpt
urn þessar mundir bætir gengisfall
dollarans gráu ofan á svart um þessar
mundir.
Ýmislegt fleira mætti tína til, en
mál er að þessu linni. Ætli við getum
ekki dregið þann lærdóm af þróun
undanfarinna missera að við missum
fótfestuna ef við lcyfum of mikil frá-
vik frá fasta punktinum. En hvenær
tekst okkur að færa okkur þá reynslu
í nyt?