Vísbending - 06.01.1988, Blaðsíða 4

VISBENPING
4
Dr. Þorvaldur Gylfason
Aðhald í peningamálum
Segja má, að mikil og varanleg
verðbólga sé alltaf og alls staðar til
marks um ónógt aðhald í stjórn pen-
ingamála. A því er til dæmis enginn
vafi, að meira aðhald að peninga-
prentun, vöxtum og gengisskráningu
íslenzku krónunnar gegnum tíðina
hefði haft minni verðbólgu í för með
sér en raun varð á.
Hitt er líka rétt, að meira aðhald í
peningamálum hefði getað valdið
óþægindum, a.m.k. í fyrstu. Hóflegri
peningaprentun hefði útheimt betra
taumhald á útlánum bankakerfisins.
Hærri raunvextir hefðu hækkað fram-
kvæmdakostnað fólks og fyrirtækja.
Minna gengisfall hefði rýrt afkomu
útflutningsfyrirtækja að öðru jöfnu.
Spurningin um aðhald eða undanhald
í peningamálum snýst um það, hvort
þessi óþægindi hefðu valdið meira eða
minna tjóni til langframa en verðbólg-
an hefur gert.
Gengisstefnan fyrr og nú
Tökum dæmi. Stefnan í gengismál-
um hér á landi 1961-70 var undan-
haldssöm að því leyti, að ríkisstjórnin
brást þá við gjaldeyriserfiðleikum
með því að fella gengi krónunnar
1960, 1961, 1967 og 1968. Þessi stefna
var skynsamleg þá vegna þess, að
ríkisstjórnin var nýbúin að afnema
úrelt fjölgengis- og gjaldeyrisskömmt-
unarkerfi, sem hafði valdið ómældri
sóun og spillingu. Það var því brýnt
að búa þannig um hnútana, að nýir
gjaldeyriserfiðleikar kölluðu ekki á
afturhvarf til gamla kerfisins. Þetta
tókst. Að vísu hefði átt að fylgja
gengisfallinu eftir með mun meira
aðhaldi í ríkisfjármálum og peninga-
málum en gert var til að draga úr
þensluáhrifum gengisstefnunnar.
Verðbólgan var um 11% á ári að
meðaltali 1961-70 og hafði verið um
10% á ári að meðaltali áratuginn á
undan.
Nú er efnahagsástandið öðruvísi.
Nú dettur næstum engum í hug að
taka upp gjaldeyrisskömmtun á ný.
Þess vegna er ástæðulaust nú að láta
undan síga í gengismálum, þótt
harðni á dalnum, heldur væri miklu
hyggilegra við núverandi aðstæður að
halda fast um gengið áfram, eins og
ríkisstjórnin hefur gert, og draga
heldur úr innflutningi með ströngu
aðhaldi í ríkisfjármálum og peninga-
málum. Þenslan í þjóðarbúskapnum
veitir nóg svigrúm til þess.
Háir raunvextir ogstöðugt gengi eru
að sínu leyti til marks um aðhald í pen-
ingamálum nú. Peningaþenslan er þó
of mikil enn. Útlán bankakerfisins
hafa til dæmis aukizt um 40% eða þar
um bil s.l. 12 mánuði. Lánsfjáreftir-
spurn hefur að vísu verið ntjög mikil
að undanförnu, bæði vegna þess að
fjármál ríkisins hafa verið f ólestri og
eins vegna mikillar framkvæmdagleði
einstaklinga og fyrirtækja þrátt fyrir
háa raunvexti. Seðlabankinn gæti að
sönnu dregið úr peningaþenslu með
því til dæntis að hækka bindiskyldu og
lausafjárhlutföll viðskiptabankanna
eða selja ríkisvíxla, en þá hækkuðu
raunvextir enn.
Aðhald og atvinnuleysi
Tökum annað dæmi. Sumir hafa
óttazt, að strangt aðhald í peningamál-
um gæti valdið atvinnuleysi hcr á landi
líkt og annars staðar. Á þetta hefur þó
aldrei reynt. Það virðist ólíklegt, að öll
þessi vcrðbólga gegnum tíðina hafi ver-
ið nauðsynleg til að tryggja fulla
atvinnu. Reynsla annarra þjóða bendir
sannarlega ekki til þess, að full atvinna
útheimti rnikla verðbólgu.
íslendingar hafa búið við mikla
manneklu um árabil. Nú er vinnuafls-
skorturinn t.d. talinn nema rösklega
3% af mannaflanum, meðan 2% til 3%
atvinnuleysi er talið samrýmast ”fullri”
atvinnu án verðbólgu t.d. í Noregi og
Svíþjóð. Það er því augljóst, að íslenzk
stjórnvöld hafa haft og hafa enn veru-
legt svigrúm til aðhalds í peningamál-
um.
Á seðlabanki að vera sjálfstæður?
Milton Friedman hefur lengi verið í
liópi þeirra, sem vilja draga sem mest
úr sjálfstæði bandaríska seðlabank-
ans. Friedman hefur haldið því fram,
að seðlabankinn eigi að vera peninga-
framboð aukist í takt við þjóðarfram-
bankinn eigi að tryggja stöðugt verð-
lag nteð því að sjá til þess, að peninga-
framboð aukist í takt við þjóðarfram-
leiðslu, þ.e. unt 3% til 5% á ári, undir
eftirliti Bandaríkjaþings. Hann eigi að
vera valdalaus eins og aðrar prent-
smiðjur.
Friedman segist hafa predikað þessa
skoðun fyrir daufum eyrum bankayfir-
valda alla tíð, vegna þess að vonlaust
sé að fá bandarískan seðlabanka-
stjóra, hvort sem hann heitir Volcker
eða Greenspan eða einhverju öðru
nafni, til að taka sérsæti við hlið prent-
smiðjustjóra í valda- og virðingarstiga
samfélagsins. "Hver í þessum sal getur
sagt mér, hvað ríkisprentsmiðjustjór-
inn heitir?” spyr Friedman á fundum.
Margir eru þó þeirrar skoðunar, að
bandaríski seðlabankinn hafi náð
ágætum árangri í bankastjóratíð Volc-
kers 1979-87, einmitt vegna þess, að
Volcker bauð ríkisstjórn Reagans
byrginn. Volcker kom í bankann í
stjórnartíð demókrata. Hann einsetti
sér að draga úr verðbólgu með ströngu
aðhaldi. Þetta tókst, þrátt fyrir opin-
bert andóf Reagans forseta og fjármál-
aráðherrans. Aðhaldið kostaði sitt.
Atvinnuleysi jókst verulega um skeið.
Volcker var gagnrýndur harðlega fyrir
það. En nú er aftur full atvinna í land-
inu og lítil verðbólga. Volcker stendur
með pálmann í höndunum.
Sumir halda því fram, að hægt væri
að tryggja stöðugt verðlag með því
einu að halda vexti peningaframboðs í
skefjum. Þessa skoðun má til sanns
vegar færa, þegar löng tímabil eru
höfð í huga. Höfuðröksemdin gegn
þessari hagstjórnaraðferð er hins veg-
ar sú, að rígföst peningastefna er eins
og læst stýri í flugvél. Hún getur reynzt
ágætlega, þegar þjóðarbúskapurinn
gengur vel, en hún getur líka gefizt
illa ef út af ber. Ríkisstjórn hlýtur að
áskilja sér rétt til að grípa í taumana og
breyta peningastefnunni, alveg eins og
flugmaður hlýtur að opna stýrislásinn,
ef vélin hrekst af lcið.
Ritstj. ogábm.: FinnurGeirsson. Útg.: Kaupþing hf. Húsi Verslunarinnar, Kringlunni 7.103 Reykjavík. Sími 68 69 88. Umbrotog útlitshönnun: Kristján Svansson.
Prentun: Isafoldarprentsmiðja hf. öll róttindi áskilin. Rit þetta má ekki afrita með neinum hætti svo sem með Ijósritun eða á annan hátt að hluta eða í heild sinni án leyfis útgefanda.