Vísbending - 10.02.1988, Qupperneq 1

VÍSBRNDING
VIKURIT UM ERLEND VIÐSKIPTI OG EFNAHAGSMÁL_
6.6 10. FEBRÚAR 1988
Fast eöa fljótandi gengi?
Pað er víðar en hér á landi sem
stjórnvöld eiga í baráttu um það
hvort fylgja skuli fastgengisstefnu
eða láta gengið fljóta. Flest ríki
munu þó sammála um að stöðug-
leiki í gengismálum sé afar œskilegt
markmið og nátengt markmiðum
um stöðugleika í þjóðarbúskap
landa og blómstrandi milli-
ríkjaviðskipti. Reynsla af fljótandi
gengi, þ.e. síðan Bretton Woods
samkomulagið datt upp fyrir upp
úr 1970, hefur ýtt undir þessa skoð-
un og leiddi m.a. af sér samvinnu
ríkja innan Evrópubandalagsins í
gengismálum. Sú samvinna hefur
gengið með ágœtum og orðið hvati
að því að helstu iðnríki heims
reyndu enn á ný að gera með sér
samkomulag um gengisfestu. Full-
trúar þessara ríkja hafa hist af og
til í þessu skyni, en með litlum
árangri. Á seinustu vikum virðist
þó vera komin meiri alvara í um-
rœðuna ef marka má ummæli bœði
stjórnmálaleiðtoga og seðlabanka-
stjóra ýmissa landa.
Spurning um aðlögun
Spurningin um fast eða fljótandi
gengi er fyrst og fremst spurning
um hvernig menn kjósa að aðlag-
ast breyttum aðstæðum. Ef kostn-
aður vex hraðar í einu landi en
öðru þá versnar staða útflutnings-
greina, útflutningur minnkar og
viðskiptahalli eykst að öðru
óbreyttu. í höfuðatriðum má
bregðast við þessum breyttu
aðstæðum, þ.e. auknum kostnaði,
á tvo vegu. Annars vegar með
gengislækkun og hins vegar með
átaki til að minnka kostnaðinn,
hvort sem það yrði gert með auk-
inni hagræðingu eða lækkun
launa. í báðum tilvikum er lækkun
raunlauna óumflýjanleg, nema að
svigrúm til hagræðingar í rekstri sé
þeim mun meiri.
Að sumra mati felst kostur
gengisfellingarleiðarinnar í því að
lækkun raunlauna verður ekki eins
tilfinnanleg. Á meðan peninga-
laun standa í stað hækkar inn-
flutningsverðlag og kaupmáttur
launanna minnkar. Samkvæmt
þessari kenningu mætti því komast
hjá atvinnuleysi sem annars vofði
yfir að öðru óbreyttu og auðveld-
ara væri að kyngja hærri verðbólgu
sem óhjákvæmilega fylgdi.
Vissulega heyrast einnig önnur
rök með fljótandi gengi. Milton
Friedman er t.d. fylgismaður fljót-
andi gengis á þeirri forsendu að
með því móti hafi stjórnvöld tök á
því að stýra peningamagni með
það fyrir augum að hafa hemil á
verðbólgu. Ef fastgengisstefnu
væri haldið, yrði peningastjórn
hins vegar að miðast fyrst og
fremst við þá stefnu. (Þess má þó
eeta að þegar Friedman heimsótti
Island fyrir nokkrum árum taldi
hann ákjósanlegast fyrir smáríki
eins og ísland að tengja mynt þess
gjaldmiðli stærra lands.) Skylt
þessu sjónarmiði er sú skoðun, að
fljótandi gengi geri stjórnvöldum
kleift að velja sínu landi tiltekið
verðbólgustig. Verðbólga gæti
þannig verið mismunandi í mis-
munandi löndum án þess að
samkeppnisstaðan raskist. Gengis-
breytingarnar gegndu því aðlög-
unarhlutverki, en raungengi yrði
þess í stað haldið stöðugu.
Rök gegn fljótandi gengi
Reynsla síðustu ára af fljótandi
gengi hefur að ýmsu leyti orðið
bitur lexía. í fyrsta lagi hefur
stjórnun peningamagns að hætti
Friedmans reynst erfið. Nýir
greiðslumiðlar hafa komið til sög-
unnar og því vandkvæðum bundið
að skilgreina, mæla og þar með að
stýra peningamagni. Ýmis lönd
einblína nú þess vegna á meiri
gengisfestu til að hafa hemil á
verðbólgu heldur en peninga-
stærðir. í öðru lagi hafa gengis-
sveiflur orðið mun meiri en verð-
bólgumunur á milli landa hefur
gefið tilefni til. Raungengi hefur
ekki síður sveiflast en nafngengi,
sem hefur aukið á viðskipta-
kostnað. Og í þriðja lagi virðist
spákaupmennska hafa átt sinn þátt
í óvenjuháu gengi bandaríkja-
dollars þegar hann náði hámarki
1985 og getur þannig að öllum
líkindum aukið á gengissveiflur
þegar gengið er fljótandi.
Allt þetta hefur m.a. orðið til
þess að forystumenn í stjórnmál-
um og peningamálum hafa nýverið
bent á nauðsyn þess að efla
samvinnu ríkja í gengismálum. Á
meðal þessara manna er fjármála-
ráðherra Frakka, Edouard Ballad-
ur, sem vill kenna fljótandi gengi
um háa verðbólgu og hátt atvinnu-
leysisstig á árunum 1973-1983 og
dregur í efa að sjálfstæði í hag-
stjórn hafi verið meiri á þessum
Efni:
Fasteða fljótandi
gengi ? 1-3
Skuldugasta
þjóð heims ? 3-4