Vísbending - 24.02.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
Dr. Gudmundur Magnússon
Afskipti ríkisvalds af kjarasamningum
Ríkisvaldið hefur þá sérstöðu að
gegna tvöföldu hlutverki í launa-
samningum. Annars vegar semur
ríkið sem vinnuveitandi um kaup
og kjör starfsmanna sinna. Hins
vegar ákveður það í landstjórn-
arhlutverki sínu starfsskilyrði at-
vinnulífsins. Þrátt fyrir hátíðlegar
yfirlýsingar ýmissa stjórnmála-
manna þess efnis að ríkið eigi ekki
að blanda sér í kjarasamninga hef-
ur það oft tekið þátt í þeim með
einum eða öðrum hætti. Hefur
þetta borið árangur?
Skammgóöur vermir
Ef við lítum á þríhliða samning-
ana í febrúar 1986 kemur í ljós að
það dró úr verðbólgu um hríð en
fljótlega færðist í sama horfið
aftur, sbr. mynd. Þetta ætti í sjálfu
sér ekki að koma á óvart, því að
aðiljar breyttu ekki hegðun sinni í
grundvallaratriðum. Einkageirinn
notaði svigrúmið til yfirborgana.
Ríkið skar ekki niður útgjöld.
Afleiðingarnar létu ekki á sér
standa í mynd vaxandi ríkishalla
og viðskiptahalla. Launþegar urðu
að slá lán til að kaupa sér bíl í því
skyni að ná út kjarabótunum.
Svo virðist sem menn hafi rugl-
ast á hugtökunum verðlag og verð-
bólga. Með samningunum var
verðlag lækkað í eitt skipti en
verðbólgan hélt áfram. Þetta er
eins og að klippa arfann. Hann
minnkar í bili en vex fljótt aftur.
Ekki spurning um hvort heldur
hvernig
Ég er ekki að halda því fram að
ríkið eigi alveg að halda að sér
höndum í kjarasamningum. í
reynd er það tæpast hægt. Spurn-
ingin er öllu heldur hvenær og
hvernig. Ef við gefum okkur að
launþegar séu fyrst og fremst að
semja um laun eftir skatt og
aðstæður séu þannig að fyrirtæki
geti velt Iaunahækkunum út í
verðlagið er freistandi fyrir aðilja
vinnumarkaðarins að leita eftir
samningum við ríkið um lækkun
skatta. Á sama hátt hefur ríkið
áhuga á að vinna gegn verðbólgu.
En dæmið gengur ekki upp ef í því
er dulbúin þensla.
Vinnuveitendahlutverkið
Vegna hins tvöfalda hlutverks
síns á ríkisvaldið oft óhægt um vik
í samningum um kaup og kjör við
starfsmenn sína. Það verður að
haga sér í samræmi við efnhags-
stefnu sína og varast að yfirbjóða
einkageirann. Þetta er hinu opin-
bera auðvitað til trafala á ýmsan
hátt. Það getur ekki leyft sér að
yfirborga menn í stórum stíl
(a.m.k. ekki fyrir opnum tjöldum)
til þess að sinna mikilvægum
verkefnum. Þetta leiðir svo aftur
til þess að það fær stundum lélegri
starfskrafta en ella eða fær of lítið
út úr þeim. Ríkið er líka í þeirri
aðstöðu á sumum sviðum að geta
ákveðið bæði eftirspurn og fram-
boð. Samtímis sem það hefur t.d.
marga lækna í þjónustu sinni ræð-
ur það óbeint hversu margir eru
menntaðir til læknisstarfa. (Það
ræður að vísu ekki hve margir hafa
getu til þess.)
Landstjórnarhlutverkið
En hvaða aðferðum er unnt að
beita til þess að tryggja að gerðir
séu raunhæfir kjarasamingar? Ég
held að aðferðin sé þveröfug við
þær leiðir sem farnar hafa verið og
dásamaðar sumar hverjar.
Hér er um fleri en eina útfærslu
að ræða en allar eiga þær það
sameiginlegt að ríkisvaldið gefi
aðiljum vinnumarkaðarins til
kynna á ótvíræðan hátt að það
muni halda sínu striki hver sem
útkoma samninga verði og að þeir
verði að taka afleiðingunum sjálf-
ir. í sumum löndum hefur verið
valinn sú leið að miða við peninga-
magn í umferð og lýsa því yfir að
því verði ekki breytt til að fjár-
magna óraunhæfa kjarasamninga.
Hjá okkur ætti fast gengi að þjóna
svipuðum tilgangi, en eins og
þróunun undanfarið sýnir virðast
menn lúta illa húsbóndavaldi í
þeim efnum. Þriðja Ieiðin er sú að
í stað þess að semja um skatta-
lækkanir lýsi ríkisstjórnin því yfir
að fari samningar yfir tiltekið
mark verði tekjuskattur hækkað-
ur.
Verðbólga þriggja mánaða reiknuð til heils árs fyrir og eftir kjarasamningana í febrúar 1986

15

5

Feb. 1986 De 19 s. 86 jl 1£ lí )86 D( 1£ 3S. 87