Vísbending - 16.03.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
urinn varð hærri en 1974. Sveiflur í
kaupmætti virðast fylgja nokkuð vel
sveiflum í sjávarafla og viðskiptakjör-
um. Sum árin, til dæmis 1974 og 1982,
hefur kaupmáttur verið hærri en aflatöl-
ur og viðskiptakjör gefa til kynna og
hefur þá fylgt mikill viðskiptahalli.
Lengst af hefur munur á launum iðn-
aðarmanna og verkamanna verið svip-
aður (laun iðnaðarmanna eru 30%
hærri en verkamannalaun). En á
þenslutímum, einkum nú síðustu miss-
erin, hafa iðnaðarmenn aukið forskot-
ið. Laun verkakvenna hækkuðu meira
en laun verkakarla fram til um 1980, en
síðan hefur munurinn verið svipaður
(laun verkakvenna eru nálægt 90% af
launum verkakarla).
Kaupmáttur heildarlauna______________
Oft er bent á að tímakaup sé mun
lægra hér en á öðrum Norðurlöndum
þótt landsframleiðsla á mann sé svipuð.
Skýringin á þessu er að íslendingar afla
mikils hluta tekna sinna með yfirvinnu.
Á mynd 2 sést þróun kaupmáttar heild-
arlauna á verðlagi í febrúar 1988.
Vinnutími styttist töluvert fram til 1977
og því hefur kaupmáttur heildarlauna
vaxið enn hægar en kaupmáttur dag-
vinnukaups. Árin 1963-1967 jókst
kaupmáttur heildarkaups verkamanna
um 30%, á meðan landsframleiðsla á
mann á föstu verðlagi óx um 125%. Var
mismuninum stolið undan? Eða eru
einhverja aðrar skýringar á þessum
mun? Hér skulu nefndar tvær.
a) Nú stundar stærra hlutfall þjóðar-
innar vinnu utan heimilis en áður. Fleiri
konur eru komnar út á vinnumarkaðinn
og börn eru ekki eins stór hluti þjóðar-
innar. Landsframleiðsla á ársverk hefur
aðeins vaxið um 60% 1963-1987.
b) Fólk raðast nú öðruvísi á störf en
áður. Fleiri eru í vel launuðum störfum.
Samkvæmt manntali árið 1960 unnu
28% launþega ólíkamleg störf en verka-
fólk og iðnaðarmenn voru um 72%.
Samkvæmt launamiðaskýrslum 1985
voru 47% ársverka launþega ólíkamleg
störf, en verkamenn og iðnaðarmenn
unnu 53% ársverkanna. Hlutfall ófag-
lærðra minnkar, en hlutfall iðnaðar-
manna er fremur stöðugt. Fólki með
háskólamenntun fjölgar.
Tvö atriði einkenna undanfarin 25 ár:
-Stórar sveiflur eru í kaupmætti og ráð-
ast þær að miklu leyti af breytingum á
afla og viðskiptakjörum. -Samfelld
kaupmáttaraukning er hæg.
Kaupmáttarhorfur___________________
En hverju má spá um þróun kaup-
máttar á næstunni? Þjóðahagsstofnun
gerir ráð fyrir að aflaverðmæti minnki
um 1/2% á þessu ári og reiknar frekar
með versnandi viðskiptakjörum. Ríkis-
valdið hefur reynt að jafna halla á fjár-
lögum og slá þannig á þensluna. En
gengisstefnan mun hér einnig hafa mikil
áhrif. Verðbólga í útlöndum er lítil og
þeir þættir sem hafa mest áhrif á verðlag
hér eru því gengi og launakostnaður.
Kaupmáttur vex að öllum líkindum ef
gengi er haldið stöðugu á meðan kaup
hækkar. Fastgengisstefnan á því mikinn
þátt í aukningu kaupmáttar upp á síð-
kastið. En ef stjórnvöld ákveða t.d. að
halda raungengi óbreyttu mun það
sennilega ekki hafa mikil áhrif á kaup-
mátt hvort samið verður um miklar eða
litlar kauphækkanir, því að verðbólgan
mun éta þær upp. Hingað til hefur
lengst af ríkt sú stefna að láta raungeng-
ið hækka þegar viðskiptakjör eru góð
og lækka þegar þau eru slæm, en halda
því stöðugu þegar til lengdar lætur.
Þessi stefna hefur gert vinnuveitendum
kleift að velta hvaða launahækkun sem
er út í verðlag.
Kaupmáttur tímakaups verkafólks er
lágur hér miðað við nágrannalöndin. Á
2. ársfj. 1987 var meðaltímakaup
verkakarla hér aðeins 60-65% af með-
altímakaupi verkakarla í Danmörku. í
skýrslu Kjararannsóknarnefndar um
laun og launakostnað í fiskiðnaði í Nor-
egi, Danmörku, Englandi og á íslandi,
sem út kom 1985, segir m.a. um viðhorf
norskra stjórnenda til íslenzkrar fisk-
vinnslu: “í viðtölum við stjórnendur
fyrirtækjanna komu eftirfarandi við-
horf fram gagnvart íslenskum fyrirtækj-
um, en flestir höfðu þeir skoðað frysti-
húsáíslandi.
• Vinnuhraði er of lítill
• Of margt fólk er í framleiðslunni.. “
Vinnuafl hefur haldizt svo ódýrt hér á
landi að menn hafa ekki þurft að spara
það eins og í samkeppnislöndum. Festa
í gengismálum gæti e.t.v. skapað
aðhald, sem færði kaupmátt tímakaups
hér nær því sem gerist í nágrenni okkar.
Mynd1 Kau pmáttur á höfuðborgarsví Greitt dagvinnukaup á mánuð sundir króna á verðlagi í febrúar eðinu 90 80 70 60 50 40
PU Verkakarlar 1988
Iðnaðarmenn
/ A /
7=^ \ \ / /
/ / \ / yv / /X
/
20

196 Myr 3 64 6 íd 2 5 66 67 68 69 7 Kau Þúí 0 71 72 73 74 7 pmáttur á hö Heild iundirkrónaávc 5 76 77 78 79 8 fuðborgarsvc arlaun irðlagi í febrúar 0 81 82 83 84 85 86 8 eðinu 1988 7 100
/\ Verkakarlar / \ /
/ / /
7 / y\ ^ » / / \ £ \ / Z \_ \ _ /
/ / \ \ ' \ / / / \

***** **•*. V*

1963 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 7 5 76 77 78 79 £ 0 81 82 83 84 6 5 86 M
3