Vísbending - 27.04.1988, Blaðsíða 3

GETA
LAUNÞEGAR
REITT SIG Á
RÍKIS-
VALDIÐ?
Stefna ríkisstjórnarinnar í opinberum
fjármálum er að því leyti frábrugðin
öðrum þáttum efnahagsstefnunnar, að
hún er kunngerð fyrir fram í fjárlögum
og lánsfjárlögum. Þanniggegna fjárlög-
in tveim mikilvægum hlutverkum í
senn: (a) Þau lýsa fyrirætlunum ríkisins
í fjármálum fram í tímann og væntan-
legum áhrifum þeirra á efnahagslífið,
og (b) þau eru jafnframt orðsending til
almennings um það, hvers má vænta af
ríkisstjórninni í fjármálum.
Síðara hlutverkið er stundum ekki
síður mikilvægt en hið fyrra. Sé ríkis-
stjórnin áfram um að stöðva verðbólg-
una og eyða viðskiptahallanum með
auknu aðhaldi í opinberum fjármálum
meðal annars, er mjög mikilvægt, að
aðhaldsáformin séu kynnt með fyrir-
vara, svo að almenningur fái svigrúm til
að átta sig á stefnubreytingunni í tæka
tíð og taka tillit til hennar við kjara-
samninga.
Trúverðug fjármálastjórn________________
Það er þó ekki nóg, að áform ríkis-
valdsins séu kynnt fyrir fram, heldur
verða þau líka að vera trúverðug. Ann-
ars er hætt við því, að ekkert mark sé á
þeim tekið. Til að launþegar séu fúsir til
að stilla kaupkröfum í hóf, þurfa þeir að
vera sannfærðir um það, að verðbólgu
sé haldið í skefjum að öðru jöfnu. Af-
staða almennings til þess, hvort áform
ríkisstjórnarinnar í fjármálum eru trú-
VÍSBENDING
verðug eða ekki, ræðst ekki aðeins af
málflutningi og frammistöðu ríkis-
stjórnarinnar hverju sinni, heldur einn-
ig af því, hversu vel ríkisstjórninni hef-
ur tekizt að standa við sams konar fyrir-
heitáður.
Að þessu leyti brást fyrrverandi ríkis-
stjórn að mínum dómi. Hún boðaði
aðhald í fjármálum ríkisins, en kynti
svo undir verðbólgu og óhóflegum inn-
flutningi með undanhaldi og hallarek-
stri, þegar á reyndi. Þetta gróf undan
trausti almennings. Hallareksturinn
virtist að vísu hvorki mikill né alvarleg-
ur, þegar A-hluti ríkisfjármálanna var
einn hafður til marks, en þegar B-hlut-
inn og C-hlutinn voru teknir með í
reikninginn, kom verulegur ríkishalli
ljós. Mikið ríður á, að núverandi ríkis-
stjórn reynist betur í ríkisfjármálum en
fyrirrennari hennar, ekki aðeins með
því að beita ströngu aðhaldi, heldureinn-
ig með því að taka öll umsvif ríkisins
með í reikninginn við fjárlagagerð og í
reikningsskilum ríkisbúskaparins.
Fyrstu skrefin í þessa átt hafa þegar ver-
ið stigin. Það er framför.
ísland er ekki eitt á báti í þessum
efnum. Síðustu ár hefur athygli hag-
fræðinga og stjórnmálamanna í mörg-
um verðbólgulöndum, til dæmis Argen-
tínu, Brasilíu, ísrael og ýmsum þróun-
arlöndum, beinzt í vaxandi mæli að
sambandinu milli hallabúskapar ríkis-
ins og verðbólgu. Það hefur orðið æ
Ijósara í mörgum þessara landa, að
ríkishallinn er ein helzta uppspretta
peningaprentunar og verðbólgu og að
aðhald og endurbætur í ríkisfjármálum
eru forsenda þess, að hægt sé að vinna
bug á verðbólgu. Þessi niðurstaða hefur
þó vafizt fyrir ýmsum í þessum löndum
ekki síður en hér einmitt vegna þess, að
opinberar tölur um ríkisbúskapinn og
túlkun stjórnvalda á þeim hneigjast til
að dylja hallareksturinn og þensluáhrif
hans.
Fastgengisstefnan_____________________
Um stefnu ríkisstjórnarinnar í pen-
inga-, vaxta- og gengismálum gegndi til
skamms tíma öðru máli en ríkisfjármál-
in að því leyti, að það tíðkaðist ekki að
kunngera almenningi peningastefnuna
fyrir fram. Þetta hefur breytzt. Síðan í
ársbyrjun 1985 hefur ríkisstjórnin hvað
eftir annað auglýst þá ætlan sína að
halda meðalgengi krónunnar föstu og
gerir það enn, jafnvel þótt hún hafi talið
sig knúna til að fella gengið um 6% fyrir
skömmu.
Þýzkaland er athyglisverð fyrirmynd
að þessari aðferð. f því landi hafa
stjórnvöld haft þann sið að auglýsa pen-
ingastefnuna fyrir fram með svipuðum
hætti og fjármálastefnuna í því skyni,
að almenningur eigi auðvelt með að
fylgjast með efnahagsstefnu ríkisstjórn-
arinnar og semja sig að henni með góð-
um fyrirvara. Þannig hefur þýski seðla-
bankinn lýst því yfir með reglulegu
millibili, að útlánum bankakerfisins og
vexti peningamagns verði haldið innan
ákveðinna marka í samræmi við verð-
bólgumarkmið ríkisstjórnarinnar og að
frá þessum mörkum verði ekki hvikað.
Þýzku launþegasamtökin virðast hafa
tekið mark á þessum yfirlýsingum og
stillt kaupkröfum í hóf eftir því, enda
hefur ríkisstjórnin staðið við orð sín.
Hér heima hefur fastgengisstefnan
tvímælalaust átt drjúgan þátt í því að
halda aftur af verðbólgu s.l. 2 til 3 ár.
Hitt er líka ljóst, að raungengi íslenzku
krónunnar hefur hækkað mikið þennan
tíma, þar eð verðbólga hér hefur verið
margfalt meiri en í öllum helztu við-
skiptalöndum okkar, auk þess sem
gengi Bandaríkjadollars hefur lækkað
verulega. Þessi hækkun raungengis
krónunnar olli þó ekki mjög miklum
erfiðleikum fyrr en á þessu ári vegna
þess, að mikill afli kom úr sjó, fiskverð
var hátt á erlendum markaði, og
olíuverð lækkaði verulega 1986.
Að því hlaut þó að koma, að áfram-
haldandi hækkun raungengis krónunn-
ar vegna innlendrar verðbólgu ylli
alvarlegum vandræðum í ýmsum grein-
um útflutningsiðnaðar. Ríkisstjórnin
hefur brugðizt við þessum vanda til
bráðabirgða með því að fella gengið um
6%. Ef kauplag hækkar snögglega í
kjölfarið og ríkisstjórnin fellir gengið
aftur, er hætta á því, að verðbólgan fari
á fleygiferð, þvert ofan í ásetning ríkis-
stjórnarinnar.
Niöurlag_______________________________
Það er þess vegna mjög brýnt að mín-
um dómi, að ríkisstjórnin hverfi ekki
frá fastgengisstefnunni nú, jafnvel þótt
trú almennings á áframhaldandi gengis-
festu hljóti að hafa veikzt við gengisfell-
inguna um daginn. Fastgengisstefnan
væri að vísu miklu auðveldari í fram-
kvæmd nú og á næstunni, hefði þess ver-
ið gætt í góðærinu að (a) beita öflugu
aðhaldi í ríkisfjármálum og peninga-
málum og (b) byggja upp volduga vara-
sjóði í sjávarútvegi, til dæmis með efl-
ingu Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnaðarins
eða með stofnun afkomu-
jöfnunarsjóða. Hvort tveggja var
vanrækt. En það er samt aldeilis ótíma-
bært að gefast upp.
3