Vísbending - 11.05.1988, Blaðsíða 3

andi vinnuaflsframboðs. Því lægri sem
launin eru þeim mun minna er vinnuafls-
framboðið að öðru jöfnu. Það má því
ganga að því vísu, að sú lækkun ráð-
stöfunarlauna, sem upptaka stað-
greiðslukerfisins felur í sér, dragi úr
vinnuaflsframboði.
Það mun auðvitað verða fyrst og
fremst vinnuafl á jaðrinum, ef svo má að
orði komast, sem dragast mun saman í
kjölfar staðgreiðslunnar. Þar er fyrst að
telja yfirvinnuna. Hún er yfirleitt þján-
ingarfyllst fyrir launamanninn og ber að
auki hæsta jaðarskattinn. Það er því
sennilegt, að yfirvinnan verði öðru frem-
ur fyrir barðinu á staðgreiðslukerfinu. í
þessu sambandi er umhugsunarvert,
þótt ekkert sé fullyrt um orsakasam-
band, að daglegur vinnutími hér á landi
er miklu lengri en í sambærilegum sam-
félögum erlendis, þar sem staðgreiðslu-
kerfið hefur verið við lýði.
Þá er við því að búast, að vinnufram-
boð maka sé meðal þess, sem láti á sjá í
kjölfar staðgreiðslunnar. Einnig má
nefna vinnuframboð skólafólks, a.m.k.
yfirþví marki, sem persónufrádráttnum
nemur. Ennfremur er þess að vænta, að
meiri dráttur verði á því en áður, að fólk
hefji þátttöku á vinnumarkaðnum,
hvort sem það er í fyrsta skipti eða eftir
frátafir t.d. vegna náms eða dvalar er-
lendis.
Niðurstaðan er því sú, að stað-
greiðslukerfið er líklegt til að gera hvort
tveggja; draga úr fjölda vinnandi fólks
og minnka vinnuframboð þeirra, sem
eru á vinnumarkaðnum. Verði heildar-
minnkun vinnaflsframboðs af þeirri
stærðargráðu, sem við er að búast, t.d.
3 % eða meiri (sj á nánar grein mína í Vís-
bendingu í apríl sl.), er ljóst að upptaka
staðgreiðslukerfisins mun hafa víðtæk
áhrif á aðstæður á vinnumarkaði á kom-
andi árum.
Áhrif staðgreiðslukerfis skatta á
landsframieiðslu
Þó að upptaka staðgreiðslukerfis
skatta kunni að draga úr vinnuafls-
framboði hér á landi, er ólíklegt, að
vinnuaflsnotkun ntinnki að sama skapi.
Atvinnurekendur munu sennilega sjá
sig knúna til að mæta minna framboði
vinnuafls með því að bj óða hærri laun og
vega þannig að hluta upp á móti þeirri
lækkun ráðstöfunarlauna, sem stað-
greiðslunni fylgir. Á vinnumarkaði mun
staðgreiðslunni því fylgja hvort tveggja
hærri vinnulaun og minni vinnuaflsnotk-
un.
Miðað við þær forsendur um eftir-
VÍSBENDING
spurnarteygni vinnuafls, sem eðlilegast-
ar sýnast og raktar voru í grein minni í
Vísbendingu í apríl sl., má ætla, að
vinnuaflsnotkun í landinu geti hæglega
minnkað um allt að 2% í kjölfar stað-
greiðslunnar. Sé það allt, sem gerast
fnun, liggur ljóst fyrir, að landsfram-
leiðslan mun einnig dragast saman.
Samdráttur landsframleiðslunnar mun
þó tæplega verða jafnmikill og minnkun
vinnuaflsnotkunarm.a. afþeirri ástæðu,
að framleiðendur munu væntanlega
auka notkun annarra framleiðsluþátta
s.s.fjármunaístaðvinnuaflsins. E.t.ver
ekki fjarri lagi að áætla, að staðkvæmd-
aráhrif af þessu tagi kunni að helminga
áhrifin af minni vinnuaflsnotkun.
Með þessu er þó sagan síður en svo öll
sögð. Breytingar á vinnumarkað í þeim
mæli, sem lýst hefur verið, munu hafa í
för með sér margþætt samspil orsaka og
afleiðinga í hagkerfinu, sem næsta tor-
velt er að sjá fyrir endann á. Hér skal
aðeins drepið á tvö atriði, sem virðast
hafa gagnstæð áhrif á landsframleiðsl-
una. Fyrra atriðið snertir afleiddar
breytingar í tekjuskattshlutfallinu, hið
síðara nýtingu vinnuaflsins.
Gangiþaðeftir, sem allarhorfur eru á,
að upptaka staðgreiðslunnar hafi fljót-
lega í för með sér nokkurn samdrátt
landsframleiðslu munu opinberar skatt-
tekjur minnka. Til að viðhalda skatt-
tekjum mun því reynast nauðsynlegt að
hækka tekjuskattshlutfallið. Þá mun
vinnuaflsframboðið og síðan landsfram-
leiðslan hins vegar minnka á ný og þann-
ig koll af kolli. Ekki er ástæða til þess að
ætla, að þetta ferli bæti miklu við fyrstu
áhrif staðgreiðslunnar á landsfram-
leiðsluna. Hins vegar er þarna um vissa
viðbót að ræða og óstöðugleika, sem
hollt er að hafa í huga.
Á hinn bóginn er því oft haldið fram,
að skemmri vinnutími leiði til meiri
afkasta þann tíma, sem unnið er, jafnvel
í þeim mæli, að heildarafköst breytist
ekki. Eitthvað kann að vera til í þessu,
ekki síst þegar um minnkun yfirvinnu er
að ræða. Það liggur t.a.m. fyrir, að á
meðal margra þjóða, sem okkur er tamt
að bera okkur saman við og hafa að jafn-
aði mun skemmri vinnudag, eru afköst á
hverj a unna vinnustund talsvert meiri en
hér. Varast ber þó að ofmeta áhrif af
þessu tagi. í fyrsta lagi er það ýmislegt
fleira en þreyta, sem ræður vinnuafköst-
um. í öðru lagi fælist minna framboð
vinnuafls hér á iandi ekki eingöngu í
minnkun yfirvinnu. Hluti þess stafaði af
því, að fólk hyrfi beinlínis af vinnumark-
aðnum um lengri eða skemmri tíma.
Slíkt leiðir e.t.v. ekki til meiri afkasta
síðar. í þriðja lagi er ótrúlegt, að heildar-
afköst gætu haldist óbreytt þrátt fyrir
skemmrivinnutíma.Efsvoværi,ererfitt
að útskýra, hvers vegna samningar um
slíkt hafa ekki þegar tekist á vinnumark-
aði.
Þegar á allt er litið verður að teljast
afar líklegt, að upptaka staðgreiðslu-
kerfisins muni hafa í för með sér nokkru
minni landsframleiðslu. Hversu mikil
samdrátturinn kann að reynast, er hins
vegar erfitt um að spá. Miðað við þær
tölur, sem raktar voru í grein minni í V ís-
bendingu í apríl sl., gæti minnkun lands-
framleiðslu vegna staðgreiðslunnar þó
hæglega numið 1%. Sú upphæð er í
krónumtalinveruleg. Húnmyndit.a.m.
nægja til að reka tvær menntastofnanir á
borð við Háskóla íslands.
Lokaorð________________________________
Upptaka staðgreiðslukerfis skatta í
stað kerfis eftirágreiddra skatta er meiri-
háttar breyting á efnahagslegum
aðstæðum hér á landi. Því er óhætt að
ganga að því vísu, að þessi kerfisbreyt-
ing muni hafa umtalsverð og að sumu
leyti ófyrirsjáanleg áhrif á fjölmarga
þætti efnahagslífsins.
Vinnumarkaðurinn er það svið þjóð-
arbúskaparins, þar sem áhrif stað-
greiðslukerfisins eru hvað beinust og
augljósust. Þar bendir allt til þess, að
áhrif staðgreiðslunnar verði þau, að
framboð á vinnuafli dragist saman,
vinnulaun hækki og vinnuaflsnotkun
minnki. Minni vinnuaflsnotkun hefur
síðan, að öðru jöfnu, í för með sér minni
landsframleiðslu en ella hefði orðið.
Niðurstaða þessarar umræðu er m.ö.o.
sú, að upptaka staðgreiðslukerfis skatta
muni að öllum líkindum draga úr fram-
leiðslu hagkerfisins á næstu árum.
Ástæðan er í grundvallaratriðum sú, að
kerfi eftirágreiddra skatta felur einfald-
lega í sér meiri hvatningu til vinnu en
staðgreiðslukerfið. Fróðlegt væri að fá
upplýst, hvort þessi ltlið málsins hafi ver-
ið tekin með í reikninginn, þegar ákveð-
ið var á liðnu ári, að hefja staðgreiðslu
skatta hérálandi.
3