Vísbending - 01.06.1988, Blaðsíða 1

VIKURIT UM
VIÐSKIPTIOG
EFNAHAGSMÁL
21.6 1. JÚNÍ1988
ÍRLAND:
EFNAHAG-
UR í SJÁLF-
HELDU
Ástandið í írskum efnaliagsmálum er
vœgast sagt dapurlegt. Landsfram-
leiðsla þeirra á mann er aðeins 65% af
því sem hún er að meðaltali í EB ríkjun-
um, skuldir eru með því sem mest gerist
í Evrópu, skattar eru þar hœrri en víða
annars staðar og atvinnuleysi er mjög
mikið. Ljóst er, að á seinustu 10 árum
hafa írar eytt langt um efni fram og nú
er komið að skuldadögum. Pað bólar
samt ekki á neinum byltingarkenndum
umbótum ennþá, en ríkisstjórnin sem
tók við völdum ífyrravor, hefurþó haf-
ist handa við að draga úr ríkisútgjöld-
um.
Mikileyðsla og skuldasöfnun
Hið dapurlega ástand á írlandi er
stundum rakið til stjórnmálaástands-
ins, en þar byggja stjórnmálaflokkar
meira á sögulegri hefð en á einhvers
konar hugmyndafræði. Tveir stærstu
stjórnmálaflokkarnir, Fianna Fail og
Fine Gael, þykja hafa mjög svipaða
stefnu, en fylgi þeirra ræðst helst af því
hver afstaða manna var til borgara-
stríðsins árin 1921-22. Hafa ntenn síð-
an úr báðum flokkum til skiptis reynt
að afla sér fylgis með því að ausa úr
sameiginlegu sjóðum landsmanna.
Eyðslusemi undanfarinna ára er
stundum talin eiga rætur að rekja til
aðildar íra að Evrópubandalaginu árið
1973, en hún þótti koma sér mjög vel
fyrir þá. Pað var þó ekki fyrr en upp úr
1977 að írar fóru að eyða verulega um-
fram efni og árið 1981 var lánsþörf hins
opinbera komin upp í 20% af þjóðar-
framleiðslu. Á næstu árum tókst að
stöðva vöxtinn í lántökum; ekki með
því að stöðva vöxt opinberra útgjalda,
heldur með því að hækka skatta.
Að því hefur verið látið liggja, að
írar hafi ekki viljað vera minni menn,
að því er snertir opinbera þjónustu, en
nágrannar þeirra á Norður írlandi og í
Bretlandi. Enda eru útgjöld til heilsu-
gæslu, menntamála og lífeyrismála nú
jafnvel ríflegri en gerist hjá þessum ná-
grönnum þeirra. Við þetta bætast svo
sívaxandi útgjöld vegna atvinnuleysis-
bóta, en atvinnuleysi er nú 19% á ír-
landi og hefur þá einungis Spánn meira
atvinnuleysi í Evrópu, eða 20%.
Árið 1987 voru skuldir hins opinbera
140% af landsframleiðslu og af heild-
arskuldunum voru erlendar skuldir
40%, eða sem svarar til u.þ.b. 56% af
landsframleiðslu. Sama ár var halli á
ríkissjóði 9% landsframleiðslunnar og
einungis Ítalía gat státað af meiri ríkis-
sjóðshalla í Evrópu (10,4% af lands-
framleiðslu). Er nú svo komið, að um
fjórðungur ríkisútgjaldanna fer í að
greiða afborganir og vexti af skuldum
hins opinbera.
Háir skattar og flókiö skattkerfi
Skattkerfi íra þykir með eindæmum
flókið. Skattprósentur eru háar og mik-
ið er um alls kyns undanþágur. Tekju-
skattur á einstaklinga er uppistaðan í
tekjuöflun ríkissjóðs og aflar honum
þriðjung allra teknanna. Skattleysis-
mörk eru lág og lægsta skattprósenta
óvenju há, eða 35%. Hæsta skatt-
prósentan er hins vegar 58%. Af öðrum
mikilvægum sköttum má nefna virðis-
aukaskatt og er aðalprósentan 25%,
sem er sú hæsta í Evrópubandalaginu.
Á hinn bóginn er þriðjungur allra
neysluvara undanþeginn virðisauka-
skatti.
Tekjuskattur á fyrirtæki aflar ríkis-
sjóði aðeins 4% heildarteknanna, jafn-
vel þótt skattprósentan sé 50% og sú
næst hæsta í Evrópu. Þetta skýrist af
því að það úir og grúir af undanþágum
og m.a. munu öll iðnfyrirtæki aðeins
greiða 10% tekjuskatt. Og til að örva
útflutning sérstaklega hafa útflutnings-
fyrirtæki verið undanþegin skatti á á-
góða.
Þessi hagstæða skattameðferð að því
er ágóða snertir hefur leitt til þess að
útlendingum hefur þótt írland ákjós-
anlegur staður til að fjárfesta í. T.d.
hafa verið sett upp fyrirtæki á írlandi
sem kaupa aðföng frá systurfyrirtækj-
um annars staðar frá, og selja síðan
eins dýrt og kostur er á. Hættan er þó
sú að þetta vari aðeins svo lengi sem
einhvern ágóða er að fá og fyrirtækin
yfirgefi landið um leið og aðstæður
breytast. Þetta hefur einnig leitt til þess
að útflutningsfyrirtæki byggja að veru-
Skuldir hins opinbera
% af LFR (rland %
Halli á rikissjóði % af LFR —» 9-0 , „„
------- 1?0
ftalia
10-4 - 1 oo
legu leyti á innflutningi um aðföng og
hefur líka orðið til þess að ágóði fyrir-
tækja er í ríkum mæli fluttur úr landi.
Erlendu fyrirtækin virðast hafa lítinn
áhuga á að ráða mikið af írsku starfs-
fólki, eða að kaupa innlenda fram-
leiðslu þannig að ávinningurinn af er-
lendum fjárfestingum hefur reynst
takmarkaður fyrir íra.
Hár kostnaður, atvinnuleysi og fólks-
flótti
Hinir háu skattar hafa m.a. leitt til
þess að laun hafa orðið að hækka til að
vega upp á móti kaupmáttarrýrnun,
Efni:
• írland: Efnahagur í
sjálfhcldu
• Fer gengisfellingin til
spillis?
• Erlend fréttabrot