Vísbending - 20.07.1988, Side 1

w
VIKURIT UM
VIÐSKIPTIOG
EFNAHAGSMÁL
28.6 20. JÚLÍ1988
FRAMTIÐ
FRJÁLSRA
VIÐSKIPTA
Dr. PorvaldurGylfason
Eitt þarfasta framlag hagfræðinga
til velsældar almennings um allan
heim frá upphafi er án efa hugmyndin
um frjáls alþjóðaviðskipti. Hugmynd-
in er einföld. Adam Smith orðaði hana
á þá leið 1776, að “ráðdeildarsamur
fjölskyldufaðir" reyni aldrei að fram-
leiða sjálfur hluti, sem hann getur
keypt við lægra verði af öðrum, og
sama eigi við um heilar þjóðir.
Þetta eru augljós sannindi. Fólk
skiptir við skósmiði, af því að viðskipt-
in eru hagkvæmari en skóviðgerðir í
heimahúsum. Engum dettur í hug að
leggja skatt á skóvinnustofur til að
vernda heimilin gegn samkeppni ódýrs
vinnuafls. Forstöðukona fyrirtækis
ræður ritara, af því að það er hag-
kvæmt, jafnvel þótt hún geti vélritað
hraðar en hann. Engum dettur í hug
að hefta þau viðskipti til að vernda for-
stöðukonuna gegn samkeppni ritar-
ans. íslendingar kaupa ávexti af öðr-
um þjóðum í stað þess að reyna að
framleiða þá sjálfir við erfið skilyrði og
ærnum kostnaði. Og þannig áfram
endalaust.
Rök og reynsla_____________________
Hér er ekki um það eitt að ræða, að
fræðikenningin um yfirburði frjálsra
viðskipta yfir haftabúskap sé bæði skýr
og skynsamleg yfirleitt, heldur ber
reynslan glöggt vitni um gildi kenning-
arinnar. Ein orsök heimskreppunnar
var til dæmis sú, að tollar voru snar-
hækkaðir í fáti, fyrst í Bandaríkjunum
(“Smoot-Hawley tollurinn" 1930) og
síðan í Evrópu. Viðskipti, framleiðsla,
tekjur og atvinna hrundu saman. Og
uppsveiflan í heimsbúskapnum eftir
1945 var ekki sízt því að þakka, að toll-
um og öðrum viðskiptahömlum var
aflétt í áföngum. Til dæmis lækkaði
meðaltollur af innflutningi til Banda-
ríkjanna smám saman úr 15% strax
eftir stríð niður fyrir 5% fyrir nokkru.
Svipað gerðist í Evrópu. Alþjóðavið-
skipti jukust hraðar við þessi skilyrði
en nokkru sinni fyrr. Mikill vöxtur út-
flutnings jók tekjur og bætti lífskjör al-
mennings. Ör vöxtur og aukin fjöl-
breytni innflutnings jók og bætti bæði
neyzlu og fjárfestingu. Um þetta eru
næstum allir hagfræðingar sammála.
Það tók að vísu meira en hálfa aðra öld
að sannfæra meiri hluta stjórnmála-
manna í Norður-Ameríku og Vestur-
Evrópu um yfirburði frjálsra viðskipta
yfir haftabúskap, en það hafðist á end-
anum. Uppsveiflan í íslenzku efna-
hagslífi eftir 1960 og áfram eftir inn-
göngu íslands í EFTA 1970 var angi á
þessum meiði. Allar ríkisstjórnir í
íandinu hafa fylgt fríverzlunarstefnu
alla tíð síðan. Meðaltollur af innflutn-
ingi til íslands hefur lækkað úr 19% í
9% síðan 1960. Árangurinn blasirvið.
Frjáls verzlun hefur þó átt undir
högg að sækja í Bandaríkjunum og
víðar undanfarin ár. Mörg hundruð
haftafrumvörp hafa verið flutt á
Bandaríkjaþingi. Fæst þeirra hafa að
vísu náð fram að ganga, en undiraldan
er þung. Tollur er lagður á meira en
tvo þriðju hluta alls innflutnings til
Bandaríkjanna. Meira en fimmtungur
innflutnings til landsins nýtur þar að
auki sérstakrar verndar af einhverju
tagi. Hömlur hafa verið lagðar á inn-
flutning bíla-frá Japan, stáls frá Evr-
ópu og vefnaðarvöru frá þróunarlönd-
um. Evrópubandalagsþjóðirnar hafa
líka lagt auknar hömlur á innflutning
stáls og vefnaðarvöru frá löndum utan
bandalagsins síðustu ár.
Japanir eru sér á báti. Þeir hafa heft
innflutning og styrkt útflutning til að
vernda innlendan iðnað um áratuga
skeið, en hagvöxtur í Japan hefur ver-
ið ör þrátt fyrir það og hefði trúlega
getað verið enn meiri ella. Hvað sem
því líður, hefur viðskiptastefna Japana
bitnað á lífskjörum almennings í land-
inu gegnum tíðina, því að japanskir
neytendur hafa þurft að greiða mjög
hátt verð fyrir ýmsan varning, sem er
miklu ódýrari í öðrum löndum.
Verndun ogsóun______________________
Hverju sætir það, að óhagkvæm og
úrelt ófrelsisstefna í viðskiptamálum
skuli enn á ný njóta svo mikillar hylli í
stórum hópi stjórnmálamanna?
Tvær skýringar blasa við. í fyrsta
lagi hefur hallarekstur í ríkisbúskap
Bandaríkjanna leikið útflutningsiðnað
landsins illa. Ríkishallinn eftir 1981
hækkaði gengi dollarans, svo að út-
flutningur skrapp saman og innflutn-
ingur óx óðfluga. Viðskiptahalli og
meðfylgjandi skuldasöfnun Banda-
ríkjamanna í útlöndum undanfarin ár
hefur verið meiri hvert ár en gervöll
þjóðarskuld Brasilíumanna, en þeir
voru skuldugasta þjóð heims, áður en
Bandaríkjamenn slógu metið. Banda-
ríkjaþing brást við þessum vanda með
því að reyna að hefta innflutning í stað
þess að ráðast gegn rót vandans, ríkis-
hallanum.
í öðru lagi hefur atvinnuleysi bæði
vestan hafs og í Evrópu sett strik í
reikninginn. Þegar atvinnuleysi gerir
vart við sig, koma iðulega fram kröfur
um verndun innlends samkeppnisiðn-
aðar. Innflutningshömlur eru þó mjög
óhagkvæm aðferð til að halda óarð-
bærum atvinnurekstri gangandi.
Rannsóknir hagfræðinga sýna, að það
kostaði bandaríska neytendur til dæm-
is næstum 2 milljónir króna að bjarga
hverju ársverki í vefnaði 1984, miklu
hærri upphæð en nemur árslaunum
starfsmanns í þeirri atvinnugrein. Það
kostaði bandaríska neytendur enn
fremur næstum 5 milljónir króna á ári
að bjarga hverju ársverki í bílaiðnaði á
sama tíma, 19 milljónir króna á ári að
bjarga hverju ársverki við sjónvarps-
Efni:
• Framtíð frjálsra viðskipta
• Verðþróun á fasteigna-
markaði
• Erlend fréttabrot