Vísbending - 03.08.1988, Blaðsíða 1

VIKURIT UM
VIÐSKIPTIOG
EFNAHAGSMÁL
30.6 3. ÁGÚST1988
VERÐ-
BÓLGA,
VERÐ-
BÓLGA
Dr. PomldurGylfason_______________
Þjóðartekjur okkar íslendinga eru
nú meðal hinna hæstu í heiminum öll-
um. Þær ntunu nema um einni milljón
króna, eða um 22.000 Bandaríkjadoll-
urum, á hvert mannsbarn í landinu á
þessu ári. Fjögurra manna fjölskylda
aflar þannig fjögurra milljóna króna
að meðaltali á þessu ári, ef allt er talið.
Sú fjárhæð samsvarar andvirði fjög-
urra herbergja íbúðar í Reykjavík eða
átta bíla af ágætri gerð. Fjölmörg fyrir-
tæki og heimili í landinu ramba samt á
barmi gjaldþrots og örvæntingar.
Hvernig stendur á því?
Verðbólgan heldur áfram____________
Svarið er einfalt. Efnahagsvandinn
er verðbólguvandi fyrst og fremst.
Verðbólgan stafar af því, að þjóðin
eyðir um efni fram, eins og allir vita.
Ofþenslan lýsir sér líka í því, að er-
lendar skuldir halda áfram að hrann-
ast upp. Hverri ríkisstjórn landsins á
eftir annarri hefur mistekizt að ráða
við þennan vanda þrátt fyrir góðan á-
setning.
Þjóðhagsstofnun spáir því nú, á
miðju ári, að verðbóígan á árinu öllu
verði um 28% á mælikvarða fram-
færsluvísitölu að óbreyttu gengi. Ým-
islegt bendir til þess, að verðbólgan á
árinu geti orðið enn meiri, þegar öll
kurl koma til grafar, einkum ef gengi
krónunnar verður fellt einu sinni enn
eða kaup hækkar að nýju. Verðbólgan
var um 19% í fyrra á sama mælikvarða
og fór vaxandi frá upphafi til loka árs.
Núverandi ríkisstjórn hefur því ekki
tekizt það á fyrsta starfsári sínu að
nálgast það höfuðmarkmið stjórnar-
stefnunnar að ná verðbólgunni niður á
svipað stig og í helztu viðskipta- og
samkeppnislöndum okkar. Hvers
vegna?
Svarið liggur ekki alveg í augum
uppi. Ofþenslan á sér ýmsar orsakir,
bæði í einkageiranum og í ríkisbú-
skapnum. Það er þó varla hægt að
skella skuldinni á heimili og einkafyr-
irtæki. Þau eyða meira en þau afla og
taka afganginn að láni, ef þau sjá sér
hag í því hvert um sig og ef þau geta,
annars ekki. Ríkið hegðar sér eins.
Það er eðlilegt. Það er að vísu höfuð-
markmið ríkisstjórnarinnar að draga
úr verðbólgu og erlendum skuldum,
eða svo segir hún sjálf. Ríkisstjórnin
hefði getað hamlað á móti ofþenslunni
í einkageiranum með ýmsum hætti, og
hún hefði líka getað haft betra taum-
liald á ríkisbúskapnum. En ríkisstjórn-
in tók annað fram yfir baráttuna við
verðbólguna, þegar á reyndi.
Hvað brást?___________________________
Þrennt þarf að nefna sérstaklega.
Gengi. í fyrsta lagi hefur ríkisstjórn-
in fellt gengi krónunnar tvisvar á árinu
til þessa án þess að gera fullnægjandi
hliðarráðstafanir til að hamla á móti
verðbólgu. Gengisfelling án öflugs að-
halds á öðrum sviðum til mótvægis er
verðbólguráðstöfun. Það var þess
vegna nauðsynlegt að fylgja gengisfell-
ingunum eftir með því til dæmis að
fresta opinberum framkvæmdum til
þess að draga úr þenslu og líka til að
sýna almenningi, að ríkisstjórnin ætl-
aði að halda verðbólgu í skefjum.
Þetta var ekki gert.
Peningamál. í öðru lagi ríkir ennþá
mikil þensla á peningamarkaði. Að
vísu eru háir raunvextir að sínu leyti til
marks um aðhald í peningamálum, en
það er ekki nóg við núverandi aðstæð-
ur. Útlán bankakerfisins jukust með
vaxandi hraða allt síðasta ár. Fyrstu
sex mánuði þessa árs var útlánaaukn-
ingin um 43-44% á ári, jafnvel þótt
nauðsyn bæri til að halda útlánum í
skefjum til að hamla á móti verðbólgu-
áhrifum gengisfellinganna tveggja.
Heildarinnlán innlánsstofnana jukust
miklu hægar á sama tíma, eða um 28%
frá júnílokum 1987 til júníloka 1988.
Þannig hafa bankarnir dælt peningum
út í efnahagslífið síðustu mánuði og
kynt undir þenslu með því móti. Pen-
ingaframboð í víðum skilningi (þ.e.
peningamagn og sparifé) hefur þó
aukizt miklu hægar en útlán, enda hef-
ur gjaldeyrisstaða bankanna rýrnað að
sama skapi.
Ríkisfjármál. í þriðja lagi birtast
hvað eftir annað fréttir af ófyrirhuguð-
um útgjöldum ríkisins umfram fjárlög
og af nýjum erlendum lántökum með
ábyrgð eða leyfi ríkisins umfram láns-
fjárlög fyrir þetta ár. Auk þess hefur
ríkið tekið mun meira fé að láni í
Seðlabankanum fyrri hluta árs en að
var stefnt vegna tregrar sölu ríkis-
skuldabréfa fram að þessu. Þess vegna
virðist stefna í umtalsverðan þenslu-
halla á ríkisbúskapnum í ár eins og
undangengin ár, en þá er átt við þann
hluta heiídarlánsfjárþarfar ríkisins í
víðum skilningi, sem veldur þenslu
innan lands. Við þetta bætast ný á-
form ríkisins um stórframkvæmdir við
álverið í Straumsvík. Þær munu eiga
að kosta næstum 10.000 Bandaríkja-
dollara á hverja fjögurra manna fjöl-
skyldu í landinu fram til 1995. Ríkis-
stjórnin hefur ekki skýrt frá því,
hvernig hún hyggst draga úr þensluá-
áhrifum þessara framkvæmda með að-
haldi á öðrum sviðum. Þessi vinnu-
brögð eru ekki til þess fallin að efla trú
almennings á aðhaldsvilja ríkisstjórn-
arinnar.
Verðbólga slævir hagv'öxt______________
Hvers vegna heldur verðbólgan á-
fram ár eftir ár, án þess að ríkisstjórnin
taki á sig rögg og uppræti þennan ó-
fögnuð, eins og hún hefur sagzt mundu
gera?
Efni:
• Verdbólga, verðbólga
• Gull ogvarasjóðir
• Erlend fréttabrot