Vísbending - 10.08.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3.mynd.
Raunvextir bestu kjara í Bandaríkjunum 1950-1987
%
verðlagsþróun. Það er athyglisvert að
vextirnir fara lækkandi yfir tímann
séð, þótt greina megi einstaka stökk
upp á við um stundarsakir. Það er upp
úr 1880 sem hafin er sala á ríkisskulda-
bréfum í Englandi í stórum stíl og frá
þeim tíma og alveg fram yfir 1960 voru
menn vanir raunvöxtum á bilinu 2-4%
á slíkum bréfum. Pað merkilega er að
jafnvel mikil skuldasöfnun Bretlands
og Bandaríkjanna í heimsstyrjöldun-
um tveimur hafði ekki teljandi áhrif á
vextina til hækkunar. Þetta er gáta
sem fræðimenn hafa leitað skýringa á í
ljósi þeirrar umræðu sem átt hefur sér
stað síðustu árin um að aukin umsvif
ríkisins á fjármagnsmarkaði valdi
hækkun vaxta2).
Einnig er afar fróðlegt að skoða
samhengið milli skammtímavaxta og
langtímavaxta. Ég set hér fram nokkr-
ar niðurstöður án frekari skýringa:
1. Leitni skammtímavaxta til lækk-
unar sem greina má á seinni hluta
miðalda hélt áfrarn fram yfir heims-
styrjöldina síðari. Lækkun þeirra á
tutttugustu öld er miklu meiri en lækk-
un langtímavaxta.
2. Skammtímavextir hækkuðu
verulega í lok 18.aldar og tvo fyrstu
áratugi þeirrar tuttugustu og milli 1946
og 1960. En þessar hækkunarhrinur
hafa ekki breytt hneigð vaxtanna nið-
ur á við.
3. Sveiflur í skammtímavöxtum
hafa alls ekki endurspeglað efna-
hag og stjórnmál þjóða jafnvel og
langtímavextir. í frjálsum þjóð-
félögum er auðveldara fyrir
stjórnvöld að stýra skammtímavöxt-
um en vöxtum af langtímakröfum.
4. Það kemur ekki á óvart að
sveiflurnar í skammtímavöxtum eru
miklu kröftugri en í langtímavöxtum.
Á þessari öld hafa skammtímavextir
yfirleitt verið lægri en á ríkis-
skuldabréfum til langs tíma, en á síð-
ustu öld voru skammtímavextir iðu-
lega jafnháir eða hærri en slíkir vextir.
Raunvextir 1950-1987______________
Þá er komið að síðasta tímabilinu. í
3. línuriti eru sýndir raunvextir í
Bandaríkjunum 1950-1987. Sem sjá
má er það fyrst um 1980 sem raunvext-
ir fara að hækka. Það er alltaf spurn-
ing hvernig á að meta jafnstutt tímabil
og 1980-1987 í sögulegu samhengi. Það
er þó áleitin spurning hvort hér sé um
stundarfrávik að ræða eða hvort um
djúpstæðar breytingar sé að ræða sem
valdi því að raunvextir eigi ekki eftir
að lækka í fyrra horf aftur.
Hugsanlegar skýringar á hækkun
raunvaxta_________________________
Nærtækasta skýringin á hækkun
raunvaxtastigs í heiminum á þessum
áratug er ríkishalli Bandaríkjanna og
órói í gengismálum. Ef þessi skýring er
rétt ættu vextirnir að lækka eftir því
sem hallanum er eytt og nteira jafn-
vægi kemst á í gengismálum, enda hef-
ur það þegar gerst að nokkru leyti.
Það er þó ósennilegt að þetta sé eina
skýringin á því hve raunvextirnir hafa
farið hátt. Önnur skýring er sú að
sparifjáreigendur í Bandaríkjunum
krefijst nú hærri vaxta til að bæta sér
upp útreiðina á síðasta áratug þegar
verðbólgan í kjölfar olíuskellanna
gerði raunvextina neikvæða.
Þriðja skýringin er sú að breytt
skattlagning vaxta í Bandaríkjunum
valdi hluta af hækkuninni.
Fjórða skýringin er að arðsemi fyrir-
tækja hafi aukist, enda hagvöxtur ver-
ið tiltölulega mikill í Bandaríkjunum,
og því geti fyrirtæki boðið hærri vexti.
Ég tel þó vel koma til greina að
hluti skýringarinnar sé sá að sam-
keppni á alþjóðamarkaði hefur aukist
á síðustu árum og áhætta í sambandi
við fjárfestingar. Við sjáum t.d. hvern-
ig bílaframleiðsla hefur flust frá
Bandaríkjunum, fyrst til Evrópu, síð-
an til Japans, en nú til Kóreu. Aðrar
þjóðir hafa fullan hug á að minnka
yfirburði Bandaríkjamanna og Japana
í hátækniiðnaði. Ef þessi tilgáta er rétt
er ekki við því að búast að raunvextir
lækki í sama horf og áður vegna aukins
áhættuálags. Þessu samfara hljóta að
fara hærri arðsemiskröfur fyrirtækja.
Annars yrði ekki um jafnvægisástand
að ræða.
1. Um vaxtaþróun fram til 1950 er i aðalatriðum
studst vid bókina A History of Interest Rates eftir
Sidney Homer. Útg. Rutgers University Press,
1963.
2. Hér má visa til Robert Barro og fleiri hagfræð-
inga.
2. mynd.
Lægstu skammtímavextir í Vestur-Evrópu og Bandaríkjunum.
50 ára og 10 ára meðaltöl------------
PsU
A
\l I I E

H LLiA^ Sv
^^“■“1200-1950: Lægstu vexti ■ 1800-1960: Lægstu 10 á N=Spænsk Niðurlönd l=ltalía á 50 ára tírt a meðaltöl tabili. 1 H/ ik
H=Holland E=England F=Frakkland Sv=Sviss G=Þýskaland US=Bandaríkin I Th V \E Sv
13. öld
14
Vextir
10%
■ 9%
8%
■ 7%
■ 6%
5%
4%
3%
2%
15
16
19 USl 120 öld
E USg
3