Vísbending - 17.08.1988, Side 1

VIKURIT UM
VIÐSKIPTIOG
EFNAHAGSMÁL
32.6 17. ÁGÚST1988
BRESTIR í
INNVIÐUM
Dr. PomláurGylfason
Verðbólgan í landinu æðir áfram
óbeizluð. Ríkisvaldið fær ekki rönd
við reist þrátt fyrir góðan ásetning. ít-
rekaðar tilraunir til að ná verðbólg-
unni niður á svipað stig og í nálægum
löndum hafa farið út um þúfur á liðn-
um árum. Neyðarástand blasir við í at-
vinnurekstri á nokkurra mánaða
fresti, jafnvel þótt íslendingar séu nú
ein ríkasta þjóð heims.
Abyrgð og athafnir____________________
Á yfirborðinu virðist verðbólgu-
vandinn stafa fyrst og fremst af því, að
ríkisvaldinu hefur ekki tekizt að gæta
hófs í peningamálum og ríkisfjármál-
um um langt skeið. Það hefur verið
reynt að beizla kauplag og banna vísi-
tölubindingu launa með lögum. Það
hefur verið reynt að festa gengi krón-
unnar. Það hefur verið reynt að verð-
tryggja sparifé og draga úr ásókn í
lánsfé með því að leyfa vöxtum að leita
jafnvægis milli framboðs og eftir-
spurnar á peningamarkaði. Ekkert af
þessu hefur dugað til að eyða verð-
bólgunni, enda var ekki við því að bú-
ast, úr því að ríkisvaldinu hefur ekki
tekizt að halda útgjöldum þjóðarinnar
innan hóflegra marka. Það hefur ekki
tekizt að draga verulega úr útlána-
þenslu bankakerfisins. Það hefur ekki
heldur tekizt að reka ríkisbúskapinn
með myndarlegum afgangi; það hefur
jafnvel ekki verið reynt. Það er ekki
hægt að ná varanlegum árangri í bar-
áttunni við verðbólguna nema með
öflugu aðhaldsátaki á öllum vígstöðv-
um í einu.
Agaleysi ríkisvaldsins í efnahags-
málum er þó naumast einu um að
kenna. Sumar rætur vandans liggja
dýpra. Lög og reglur samfélagsins hafa
ekki kallað fyrirtæki til fullrar ábyrgð-
ar á eigin athöfnum. Einkafyrirtæki
hafa teflt á tæpasta vað í fjárfestingu
og rekstri og varpað ábyrgðinni beint
eða óbeint yfir á ríkisvaldið, sem hefur
veitt vandanum út í verðlagið með
peningaprentun eða gengisfellingu í
stað þess að draga fyrirtækin sjálf til
ábyrgðar. Ríkisfyrirtæki hafa farið
fram úr fjárlögum í stórum stíl án þess
að þurfa að sæta ábyrgð. Verklýðsfé-
lög og vinnuveitendur hafa samið um
kaupgreiðslur langt umfram greiðslu-
getu fyrirtækjanna í þeirri von og
vissu, að ríkisvaldið hlífi þeim við af-
leiðingunum. Þessir brestir í innviðum
atvinnulífsins í landinu hafa staðið í
vegi fyrir hyggilegri hagstjórn. Það er
álitamál, hvort það er yfirhöfuð hægt
að ná varanlegum árangri í viðureign-
inni við verðbólguna með ströngu að-
haldi í efnahagsmálum, nema einstak-
lingar og fyrirtæki séu kölluð til
ábyrgðar í auknum mæli. Frambúðar-
lausn verðbólguvandans er þvf ef til
vill ekki alveg eins einföld og hún kann
að virðast, ef menn einblína á ríkisfjár-
mál og peningamál án þess að skyggn-
ast undir yfirborðið.
Qarðbær fjárfesting
Langvarandi verðbólga hefur
skekkt undirstöður atvinnulífsins í
landinu með því að beina fjárfestingu
að óarðbærum framkvæmdum og með
því að halda hlífiskildi yfir óhagkvæm-
um rekstri. Ríkisvaldið hefur iðulega
varpað fjárhagsvanda fyrirtækja yfir á
almenning með því að prenta peninga
eða fella gengi krónunnar í stað þess
að knýja fyrirtækin til nauðsynlegrar
hagræðingar og endurnýjunar. Und-
anlátssemi ríkisvaldsins við ýmis fyrir-
tæki, ekki sízt við fyrirtæki, sem
stjórnmálahagsmunir eru bundnir við,
hefur hneigzt til að firra mörg þeirra
nauðsynlegum sjálfsaga í fjárfestingu
og rekstri. ítök ríkisvaldsins í við-
skiptabönkunum hafa ýtt undir þessa
tilhneigingu, því að stjórnmálahags-
munir hafa iðulega yfirgnæft hag-
kvæmnissjónarmið við ákvörðun út-
lána. Stjórnendur margra fyrirtækja
virðast gera ráð fyrir því, að ríkið komi
til bjargar, hvenær sem erfiðleikar
steðja að. Ábyrgðinni á talsverðum
hluta atvinnurekstrar í landinu hefur
með þessu móti verið varpað yfir á rík-
ið í reynd. Fyrirtæki, sem telja sig bera
fulla ábyrgð á eigin afkomu, hefðu til
dæmis varla kosið að baka sér svo mik-
inn fjármagnskostnað að undanförnu
sem raun ber vitni með því að taka
rekstrarlán í stórum stíl við svimandi
háum raunvöxtum í stað þess að draga
úr rekstrarkostnaði.
Við þessar aðstæður hefur nauðsyn-
leg nýsköpun ekki getað átt sér stað
með eðlilegum hætti í atvinnulífinu,
einkum í landbúnaði og sjávarútvegi.
Landbúnaður þarf ennþá á gríðarlegri
fjárhagsaðstoð ríkisins að halda, bæði
beint og óbeint. Bein framlög ríkisins
til búnaðarmála áttu samkvæmt fjár-
lögum fyrir þetta ár að nema um
85.000 krónum á hverja fjögurra
manna fjölskyldu í landinu eða um
120.000 krónum á mánuði á hvert
heimili til sveita, og þá eru ýmsar
aukafjárveitingar og önnur óbein
hlunnindi ekki talin með. Mörg út-
vegsfyrirtæki ramba nú á barmi gjald-
þrots þrátt fyrir undangengið góðæri
og gríðarlegan afla, jafnvel þótt út-
vegsfyrirtækjum hafi síðustu ár verið
afhentur ókeypis aflakvóti, sem er
metinn til mikils fjár. Söluverðmæti
aflakvóta 1984-86 er talið hafa verið á
bilinu 770.000 til 1.150.000 krónur á
hverja fjögurra manna fjölskyldu í
sjávarútvegi. Þvílík hlunnindi frá rík-
inu hneigjast til að draga úr sjálfs-
ábyrgðartilfinningu í einkarekstri. Það
þyrfti ekki að vera mjög erfitt fyrir
traust og vel rekin fyrirtæki að finna
leiðir til aðhalds og spamaðar í rekstri,
þegar harðnar á dalnum, en það getur
hins vegar verið mjög erfitt fyrir veik-
Efni:_____________________________
• Brestir í innviðum
• Ctflutningshöft eða öflug______
markaðsstarfsemi? Valkostir
í verslun með íslenskan ferskfisk
• Erlend fréttabrot