Vísbending - 17.08.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
þar á? Fyrst er til að svara að héldist
fiskur í fersku ástandi lengur en raun
ber vitni væri opin leið fyrir “spek-
úlanta“ að kaupa fisk þegar og þar sem
verð er lágt og selja þegar og þar sem
verð er hátt. Starfsemi slíkra “spek-
úlanta“ stuðlar mjög að jöfnun fram-
boðs og verðs á mörgum mörkuðum.
En fiskur verður ekki geymdur ferskur
nema syndandi í sjónum! Því hefur
ekki þróast hópur “spekúlanta".
Reynsla íslenskra útgerðarmanna
síðustu tvo áratugi er engu að síður að
nokkra stjórn má hafa á hvernig afli
einstakra skipa berst á land. Vanda-
málið er að koma óyggjandi skilaboð-
um til skipstjóra og útgerðarmanna
um hvenær heppilegt sé að landa. Nú-
verandi markaðskerfi býður ekki upp
á slíkt kerfi. En það er ekki þar með
sagt að ómögulegt sé að koma slíkum
upplýsingum milli kaupenda og selj-
enda. Þar þarf að líta til svokallaðra
framvirkra markaða og spyrja hvort
ekki sé hægt að bjóða upp á fleiri form
skuldbindinga milli kaupenda og selj-
enda en nú er gert.
Framvirkir markaðir lyrir fisk
Framvirkir markaðir (future
markets) eru markaðir fyrir loforð um
afhendingu ákveðinnar vöru skv. um-
sömdum gæðastaðli á ákveðnum degi
og á ákveðnum stað. Þannig er algengt
að kornvarningur, kartöflur og kakó
svo dæmi séu nefnd séu seld á fram-
virkum mörkuðum. Framleiðsluá-
kvörðun er tekin löngu áður en varan
er boðin á markaði. Framvirkir mark-
aðir auka upplýsingaflæði til einstakra
framleiðenda með ýmsum hætti. Þeg-
ar ákvörðun er tekin um framleiðslu-
magn draga framvirkir markaðir úr
óvissu um skilaverð. Framleiðandinn
getur jafnvel selt hluta framleiðslu
sinnar fyrirfram (það er nefnt
“hedging" á erlendum málum). í ann-
an stað veitir verðið á framvirka mark-
aðnum framleiðandanum upplýsingar
um líklegt ástand markaðsins þegar
kemur að uppskeru. Verð einstakra
framleiðsluvara á framvirka markaðn-
um samanborið við framleiðslukostn-
að veitir einstökum framleiðanda mik-
ilsverðar upplýsingar um hvort líklegt
framboð viðkomandi vöru sé í góðu
samhengi við líklega eftirspum. Fram-
leiðandinn getur hagað framleiðsluá-
kvörðun sinni í samræmi við það.
En er einhver sameiginlegur flötur
með markaðsviðskiptum með tiltölu-
lega staðlaðan varning á borð við kakó
og korn annars vegar og kaldsjávaraf-
urðir á borð við þorsk og ýsu hins veg-
ar? í huga mínum er ekkert stórvægi-
legt sem skilur á milli. Mæling og mat á
afhentri vöru er eðlilega með ólíkum
hætti, en það er sennilega allur mun-
urinn.
Hugsum okkur að útgerðarmaður
selji bréf sem skuldbindur hann til að
afhenda svo og svo mörg tonn af þorski
við bátshlið í gefinni höfn innlendri
eða erlendri á ákveðnum degi. í bréf-
inu væri væntanlega ákvæði um að
x% væru í 1. flokki, y% í öðrum flokki
o.s.frv. Þá gæti verið í bréfinu “sektar-
ákvæði“ ef einhver hinna nefndu skil-
yrða væru ekki uppfyllt. Með sölu slíks
bréfs væri útgerðarmaðurinn búinn að
samningsbinda það verð sem hann fær
fyrir ákveðinn hluta aflans. Hann get-
ur ákveðið að haga fríum og öðrum
meiri háttar stoppum í samræmi við
hvenær verð er í lágmarki. Og hann
þarf ekki að senda skip og skipshöfn í
viku siglingu til meginlandsins eftir
þeim lottómiða sem sölur á erlendum
uppboðsmörkuðum vissulega eru.
En það næst meira við framvirka
markaði en aukin vissa fyrir framleið-
andann. í fyrsta lagi ætti að draga úr
hættu á offramboði á einstökum
mörkuðum samtímis umframeftir-
spurn á öðrum. í öðru lagi ætti flutn-
ingskostnaður að haldast í lágmarki. í
þriðja lagi ætti að draga úr þörf fyrir
opinber afskipti og viðskiptahömlur.
Skulu þessar fullyrðingar rökstuddar
nokkuð. Setjum sem svo að framboð
enskra eða þýskra fiskimanna á upp-
boðsmörkuðum í Hull eða Bremer-
haven sé tiltölulega þekkt stærð. Setj-
um jafnframt sem svo að ekki sé til að
dreifa öðrum erlendum aðilum á
markaðnum en þeim íslensku. Of-
framboð á nefndum fiskmörkuðum
skapast þá af að “of margir“ íslenskir
söluaðilar fá þá hugdettu samtímis að
selja ferskfisk á þessum mörkuðum.
Við núverandi aðstæður tekst þessum
aðilum ekki að verða sér úti um nokkr-
ar upplýsingar um hugdettur hvers
annars. Með framvirkum markaði
mundu slíkar upplýsingar endurspegl-
ast í verði á farmi afhentum á viðkom-
andi markaði á þeim degi sem við ætti.
Spumingin sem söluaðilinn þarf að
spyrja sig er einfaldlega: Hvaða mark-
aður gefur besta verð nettó? Ef botn-
inn væri að detta úr einhverjum mark-
aðanna mun þegar í stað draga úr
framboði á viðkomandi markað. Hér
þarf engar markaðsnefndir í utanríkis-
ráðuneyti eða útvegsmannasamtök-
um.
Það var einnig fullyrt að flutnings-
kostnaður kynni að minnka við það að
þróa framtíðarmarkaði. Setjum sem
svo að verðmunur milli markaða í
Reykjavík og Hull sé meiri en nemur
ódýrasta flutningsmáta milli landanna
en jafnmikill og nemur aukakostnaði
fullfermds togara við að landa í Hull
fremur en Reykjavík. Fyrir útgerð tog-
arans skiptir þá engu á hvorum mark-
aðinum aflinn er seldur. Sá aðili sem
ræður ódýrari flutningskosti myndi
hins vegar auka eftirspurn sína í
Reykjavík og framboð í Hull. Smám
saman myndi þá verð í Reykjavík
hækka, verð í Hull lækka þannig að
ekki myndi lengur borga sig fyrir
togarann að sigla með aflann. Þannig
gæti virkur markaður eflt þróun flutn-
ingatækni og stuðlað að örari dreif-
ingu nýrrar tækni en nú er.
ísland miðstöð viðskipta með fisk?
Síðasta atriðið sem ég vil nefna er
þetta: Þróun flutningstækni og sam-
skiptatækni hefur verið afar ör á síð-
ustu árum. Þessi tækni hlýtur fyrr en
seinna að hafa áhrif á fiskmarkaði
okkar Islendinga. Spurningin er með
hvaða hætti við nýtum okkur þessa
þróun og hvort við viljum hafa ein-
hverja stjóm á henni. Ef vel er haldið
á málum gæti miðstöð markaðsvið-
skipta með fisk við Norður Atlantshaf
verið á íslandi.
Að lokum þetta: Ókannað er hvort
hagkvæmara er að bregðast við verð-
sveiflum á erlendum uppboðsmörkuð-
um með framboðstakmörkunum og
viðskiptahöftum eða aðgerðum til að
gera markaðinn virkari. Ekki hefur
heldur verið kannað hvemig viðskipt-
um með óveiddan fisk er best háttað
og hvort leyfa eigi slík viðskipti og með
hvaða skilmálum. Líklegt er að þessi
atriði verði meðal brýnustu úrlausnar-
efna á sviði sjávarútvegsmála á næstu
misserum.
3