Vísbending - 14.09.1988, Blaðsíða 1
VIKURiT UM
VIÐSKIPTIOG
EFNAHAGSMÁL
36.6 14. SEPTEMBER1988
DANMORK:
VIÐSKIPTA-
HALLI
KALLARÁ
MEIRI
SPARNAÐ
Danir hafa búið við halla á viðskipt-
um sínum við útlönd í samfellt25 ár. Er
svo komið að erlendar skuldir samsvara
40% landsframleiðslunnar (1987), sem
er svipað hlutfall og á íslandi. Við-
skiptahallinn var í fyrra um 3% af
landsframleiðslu og má eingöngu um
kenna miklum vaxtagreiðslum. Að
þeim frádregnum var afgangur á við-
skiptunum við útlönd. Ef svo fer sem
horfir eiga vaxtagreiðslur eftir að verða
sífellt þyngri byrði og því Ijóst að grípa
verður í taumana með einhverjum
hœtti.
Afgangur á fjárlögum hefur ekki dugað
Danir hafa svo sem reynt ýmislegt.
Gengisfellingar, ígrip í launasamninga
og svo hefur þeim tekist að afgreiða
fjárlög með afgangi. Að öðru jöfnu
skyldi maður ætla að afgangur á fjár-
lögum stuðlaði að minni viðskipta-
halla, en allt kom fyrir ekki. Ástæð-
una fyrir því að ekki hefur tekist betur
til má að einhverju leyti rekja til vaxta-
lækkunar í kjölfar jafnvægisins í ríkis-
fjármálum. Vextir voru rúmlega 20%
árið 1982 en eru í kringum 12% í dag.
Og vaxtalækkunin gerði það að verk-
um að neysla jókst (líka vegna þess að
fasteignaverð hækkaði og neysla
ræðst af eignum ekki síður en tekj-
um), þannig að sparnaður heimila hef-
ur snarminnkað. Hlutfall sparnaðar af
tekjum var 18% árið 1982 en var kom-
ið niður í 7% í fyrra.
Önnur ástæða fyrir áframhaldandi
viðskiptahalla gæti svo verið tiltölu-
lega há laun og þar með mikil eftir-
spurn eftir innflutningi og lakari sam-
keppnishæfni útflutningsgreina; t.d.
hækkaði launakostnaður um 10% að
meðaltali í fyrra. Og síðan 1983 hefur
vinnuaflskostnaður á framleidda ein-
ingu hækkað um 20% meira en í iðn-
ríkjunum að meðaltali. Atvinnuleysi
er nú í kringum 8% og þrátt fyrir það
virðist vera spenna á vinnumarkaði
sem þrýstir launum upp. Ekki er ólík-
legt að tiltölulega rausnarlegar at-
vinnuleysisbætur eigi þar hlut að máli.
Hinir atvinnulausu sjá ekki eins ríka
ástæðu og ella til að leita sér að vinnu
og þess vegna myndast ekki þrýstingur
á lægri laun.
Hvaö er þá til ráöa?__________________
Höfuðmarkmið stjórnvalda er nú
sem fyrr að draga úr viðskiptahallan-
um. (í því sambandi er gengisfelling
ekki talin koma til greina þar sem
Danir hafa af því bitra reynslu að verð-
lag hækkar ávallt í kjölfarið). Það er
einkum tvennt sem dönsk stjórnvöld
hyggjast leggja áherslu á til að bæta
ástandið. Annars vegar að gera allt
sem í þeirra valdi stendur til að auka
sparnað. Hins vegar að efla sam-
keppnishæfni atvinnulífsins.
Ein leið til að auka sparnað eða
draga úr neyslu er að beita skattalög-
um í þessu skyni. Petta gerðu Danir t.d
árið 1986 með því að þyngja kjör hús-
næðislána og afborganaviðskipta og
með því að setja 20% skatt á nettó-
vaxtagjöld vegna neyslulána. í árs-
byrjun 1987 var frádráttarbærni vaxta
til skatts síðan minnkuð niður í 50% af
vaxtagjöldum auk þess sem hæsti jað-
artekjuskattur var lækkaður niður í
68%. Á stefnuskránni er síðan að
breyta lífeyriskerfinu á þann veg að
draga úr ríkisforsjá. Aðeins um þriðj-
ungur vinnandi manna á aðild að líf-
eyrissjóðum utan ríkisgeirans og um
þessar mundir standa yfir viðræður á
milli stjórnvalda, atvinnurekenda og
verkalýðsfélaga um að efla hlut þess-
ara sjóða. En á meðan skattar eru svo
háir sem raun ber vitni (skattar sam-
svara 61% af landsframleiðslu; tekju-
skattar eru 50% af tiltölulega lágum
tekjum og virðisaukaskattur er 22% á
allr vörur), þá er kannski ekki við því
að búast að sparnaður eflist að ráði.
Með áframhaldandi aðhaldi, af-
gangi á fjárlögum og þrengri lána-
möguleikum, er viðbúið að smám sam-
an dragi úr eftirspurn og þar með úr
viðskiptahalla. Landsframleiðsla dróst
t.d. saman í fyrra og ekki er búist við
neinum hagvexti í ár né á því næsta.
Vandinn er hins vegar sá að atvinnu-
leysi gæti þar með aukist og er þó ekki
á það bætandi. Ljóst er að vinnumark-
aðurinn þarf að vera mun sveigjan-
legri en hann nú er ef takast á að af-
stýra auknu atvinnuleysi þegar
aðhaldsaðgerðirnar halda áfram að
bíta.
Er “sameiginlegi markaðurinn“ það
sem til þarf?________________________
Á vegum EB er nú unnið að því að
samræma virðisaukaskattsprósentur
aðildarþjóðanna og skv. þeim hug-
myndum myndu heildarskatttekjur
Dana lækka um sem svarar 12%.
Tekjuskattur þyrfti t.d. að hækka upp
í 81% (hæsta skattþrepið) til að vega
upp á móti þessari lækkun. Þetta gerir
þörf Dana til að draga úr ríkisútgjöld-
um þess vegna ennþá brýnni.
Nýlega kynntu stjórnvöld áætlun
sína um að draga úr ríkisútgjöldum og
t.d. á að fækka ríkisstarfsmönnum úr
700.000 í 600.000 fyrir næstu aldamót.
Og skv. drögum að fjárlögum fyrir
næsta ár verður dregið úr niður-
greiðslum vegna lyfjakostnaðar og
gjald tekið fyrir þjónustu bókasafna.
Líkt og hér á landi eru þó uppi raddir
um að fyrst þurfi að eiga sér stað póli-
tískar umbætur áður en ráðist verði til
atlögu við efnahagsmálin svo að eitt-
hvað gagn verði í. Sumir eru þó þeirrar
skoðunar að “sameiginlegi markaður"
EB-ríkjanna sé það sem til þarf. Þar
með geti stjórnvöld skellt skuldinni á
einhvern annan þegar ráðist verður í
sársaukafullar en nauðsynlegar um-
bætur.
Efni:
• Danmörk: Viöskiptahalli kallar á
meiri sparnað
• Kjarasamningar og kaup-
máttur, síðari hluti
• Erlend fréttabrot