Vísbending - 14.09.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
KJARA-
SAMNINGAR
OG KAUP-
MÁTTUR
Síðari hhití
SigurðurJóhannesson
Verkfall opinberra starfsmanna-
samningar í nóvember_________________
í lok ágúst 1984 hófust samningavið-
ræður. Lögðu menn kapp á að leysa
tvöfalda kerfið, sem lýsti sér í því, að
tekjutrygging fyrir dagvinnu var hærri
en margir kauptaxtar sem yfirvinnu-
greiðslur miðuðust við. I þessum við-
ræðum komu fram hugmyndir um að
bæta lífskjör með öðrum hætti en
beinum kauphækkunum, svo sem
skattalækkunum. Enn fremur var rætt
um að tryggja kaupmátt með óbeinum
hætti, til dæmis með festu í gengis-
stefnu og aðhaldssemi í verðlagningu á
opinberri þjónustu. Um sama leyti
krafðist B.s.r.b. mikilla kauphækk-
ana. Eftir nærri mánaðarlangt verkfall
í október var samið við opinbera
starfsmenn um mikla krónuhækkun
kaups, en kaupmáttur var ótryggður.
Eftir þetta var skattalækkunarleiðin
úr sögunni. Sjötta nóvember 1984
gerðu Alþýðusambandið og vinnu-
veitendur svipaða samninga. Samið
var um 12-15% launahækkun strax og
alls 23,8% hækkun fram í maí, en
kaupliðir voru lausir 1. september
1985.
Fljótlega eftir að samningar höfðu
verið samþykktir var gengið fellt og
verðbólga jókst. Á 2. ársfjórðungi
1985 var kaupmáttur kauptaxta lægri
en fyrir samninga.
Kjarasamningar ijnm 1985.__________
Hinn 15. júní 1985 undirrituðu Al-
þýðusambandið og vinnuveitendur
kjarasamninga sem gerðu ráð fyrir
14,5% kauphækkunum til áramóta.
Samningunum fylgdi bókun um verð-
lagsforsendur samninganna. Gerðu
þær ráð fyrir um 26% verðbólgu fram í
desembermánuð, miðað við heilt ár.
Verðbólgan varð um 35% á þessu
tímabili.
í október 1985 samdi fjármálaráð-
herra við B.s.r.b. um 3% kauphækk-
un. Skömmu síðar sömdu Alþýðusam-
bandið og vinnuveitendur um sömu
hækkun.
Febrúarsamningar, fastgengi
Á 1. ársfjórðungi 1986 var kaup-
máttur greidds kaups Alþýðusam-
bandsfólks aðeins um 6% hærri en á
fyrsta ársfjórðungi 1984 og vantaði
mikið á að kaupmátturinn frá 1982
næðist. Kaup hafði að vísu hækkað
mjög mikið, en megnið af kauphækk-
unum var jafnóðum étið upp í verð-
bólgu.
En um þetta leyti fór að birta yfir
efnahag þjóðarinnar, því að útflutn-
ingsverðlag hækkaði og olíuverð stór-
lækkaði. “Þessi olíuverðlækkun mun
draga úr verðbólgu á íslandi ef ekkert
er að gert“, sagði Dagfari í DV. í lok
febrúar samið um fremur litlar kaup-
hækkanir, tæp 14% á árinu. Jafnframt
sömdu aðilar vinnumarkaðsins við
stjórnvöld um tolla- og skattalækkan-
ir, verðlækkun opinberrar þjónustu
og miklar endurbætur á húsnæðiskerf-
inu. t>að sem fyrst og fremst átti að
tryggja kaupmátt var fyrirheit stjórn-
valda um fast gengi. Gert var ráð fyrir
að kaupmáttur kauptaxta yrði rúm-
lega 7% hærri í lok ársins en í upphafi
árs. Hins vegar var aðeins búizt við að
meðalkaupmáttur kauptaxta á árinu
yrði 1-3% hærri en árið á undan.
í febrúarsamningunum var gert ráð
fyrir að verðbólga á árinu færi ekki yfir
7%, en verðbólga hafði verið 34% árið
á undan. Ákveðin voru rauð strik
framfærsluvísitölu 1. júní, 1. septem-
ber og 1. desember. Launanefnd aðila
átti að ákveða hvort bæta ætti verð-
hækkanir umfram rauðu strikin. Fóru
Alþýðusamband og vinnuveitendur til
skiptis með oddaatkvæði í nefndinni.
Petta var í fyrsta sinn síðan 1983 að
gert var ráð fyrir einhvers konar verð-
bótum í kjarasamningum. Fram-
færsluvísitalan fór í öll skiptin fram
yfir rauða strikið og var alltaf sam-
komulag um að bæta umframhækkun-
ina að fullu. Verðbólga lækkaði þó
mikið og varð um 13% frá upphafi árs
til ársloka.
Jólaföstusamningar________________
í desember 1986 var gengið frá nýj-
um kjarasamningum í anda febrúar-
samninganna. Samningarnir giltu til
ársloka 1987. Samið var um 3 áfanga-
hækkanir á árinu 1987, alls um 5%.
Stjórnvöld hétu að beita sér fyrir föstu
gengi áfram og að aðhaldi yrði beitt í
peningamálum og verðlagningu á op-
inberri þjónustu.
Á undanförnum árum hafði greitt
tímakaup hækkað töluvert umfram
kjarasamninga, einkum hafði launa-
skrið verið mikið eftir að vísitölubætur
voru afnumdar. Samið var um það í
febrúarsamningunum að reyna að
færa kauptaxta að greiddu kaupi. í
desember 1986 voru lágmarkslaun
hækkuð um nálægt 40% og urðu þau
nú hærri en flestir gömlu kauptaxtarn-
ir.
í jólaföstusamningunum var einnig
samið um 3 rauð strik framfærsluvísi-
tölu á árinu. Fór framfærsluvísitala
fram úr rauða strikinu í maí og í sept-
ember 1987. í seinna skiptið töldu full-
trúar vinnuveitenda í launanefnd ekki
ástæðu til að bæta umframhækkun-
ina. Sögðu þeir að vegna launaskriðs
og fastlaunasamninga hefði kaupmátt-
ur alls þorra launþega aukizt umfram
það sem samningar stefndu að. Full-
trúar Alþýðusambands töldu það hins
vegar skyldu launanefndar að verja
kaupmátt þeirra sem ekki hefðu notið
launaskriðs. Beittu þeir oddaatkvæði
sínu til að hækka kaup um 7,23% í
stað 1,5% sem ráðgert var í samning-
um.
Samningaráþessu ári
Flestir kjarasamningar voru lausir
1. janúar 1988. Nú höfðu Alþýðusam-
bandsfélögin ekki samflot um kjara-
samninga heldur sáu einstök félaga-
sambönd um samningagerðina. í lok
marz voru undirritaðir á Akureyri
samningar við flest félög Verka-
mannasambandsins. Tekjuáhrif þess-
ara samninga voru metin á 11% fyrir
fiskvinnslufólk og 7-10% fyrir aðra.
Síðar sömdu verzlunarmenn og fleiri
um talsverðar taxtahækkanir.
Tuttugasta maí setti ríkisstjórnin
bráðabirgðalög um kauphækkanir.
Samkvæmt þeim áttu laun að hækka
1. júní um það sem vantaði á 10% frá
áramótum, 1. september um það sem
vantaði á 14,45% og 1. marz 1989 um
það sem vantaði á 15,9%. Kauphækk-
anir umfram þetta voru bannaðar
nema samizt hefði um meira áður en
lögin voru sett. í ágústlok voru svo sett
2