Vísbending - 21.09.1988, Side 1

\ IKURIT UM
VIÐSKIPTIOG
I iFNAHAGSMÁL
37.6 21. SEPTEMBER1988
HVERNIG
GAT ÞETTA
GERZT?
Dr. Porvaldur Gylfason
Það er með ólíkindum, að einhverju
mesta góðæri, sem þjóðin hefur þekkt,
skuli Ijúka þannig, að fjöldi fyrirtækja
rambar á barmi gjaldþrots og að sam-
steypustjórn með sterkan þingmeiri-
hluta að baki segir af sér vegna ósam-
komulags um úrræði í efnahags-
málum.
Hvað er um að vera? Hvernig gat
þetta gerzt?
Verðbólguvandinn eróleystur
Því er ekki auðvelt að svara með ein-
földum hætti. Eitt er þó alveg ljóst.
Ríkisstjórninni tókst ekki það aðalætl-
unarverk sitt að minnka verðbólguna,
sem er undirrót efnahagsvandans.
Efnahagsmálakaflinn í stefnuyfir-
lýsingu stjórnarinnar var að vísu mjög
skynsamlegur í mörgum greinum að
minni hyggju. Stjórnin boðaði í upp-
hafi áframhaldandi gengisfestu og að-
hald í ríkisfjármálum, en hraktist af
réttri leið. Hún felldi gengið í tvígang
fyrr á árinu án þess að gera nauðsyn-
legar ráðstafanir til að reyna að draga
úr verðbólguáhrifum gengisfallsins, og
hún virtist jafnframt eiga í vaxandi erf-
iðleikum með að ná endum saman í
fjármálum ríkisins. Hvort tveggja
hlaut að veikja trú almennings á það,
að ríkisstjórnin gæti náð þeim árangri,
sem hún stefndi að í baráttunni við
verðbólguna. Við þetta bættist
óhemjumikil eftirspurn fólks og fyrir-
tækja eftir lánsfé þrátt fyrir svimandi
háa raunvexti.
Fleira lagðist á sömu sveif. Það var
erfitt að halda fastgengisstefnu til
streitu, þegar einstakir ráðherrar ýttu
beint eða óbeint undir bollaleggingar
almennings um yfirvofandi gengisfell-
ingu, eins og raun varð á oftar en einu
sinni í tíð fráfarandi ríkisstjórnar. Og
það var líka erfitt að vekja tiltrú al-
mennings á fyrirhuguðu aðhaldi í fjár-
málum ríkisins, þegar ríkisstjórnin var
bersýnilega ófús að draga úr eða fresta
eigin framkvæmdum og boðaði jafn-
vel nýjar opinberar framkvæmdir
hvað eftir annað. Og það var síðast en
ekki sízt mjög erfitt að hemja lánsfjár-
eftirspurn fólks og fyrirtækja með trú-
verðugum hætti, þegar einstakir ráð-
herrar hvöttu hvað eftir annað
opinberlega til vaxtalækkunar með
valdboði. Það var yfirhöfuð tómt mál
að tala um hjaðnandi verðbólgu, þeg-
ar einstakir málsvarar ríkisstjórnar-
innar boðuðu gengisfall, auknar ríkis-
framkvæmdir, lækkun vaxta og annað
eftir því þvert á stefnu stjórnarinnar.
Stjórnarstefnan var einfaldlega ekki
trúverðug.
Vandi fiskvinnslunnar________________
Það var samt ekki verðbólguvand-
inn í sjálfum sér, sem varð ríkisstjórn-
inni að falli, ekki beint að minnsta
kosti, heldur fyrst og fremst ágreining-
ur innan stjórnarinnar um bráða-
birgðalausn á rekstrarvanda fisk-
vinnslunnar. Lausn þess vanda þolir
enga bið lengur að sögn allra tals-
manna fráfarandi stjórnarflokka, þótt
verðbólguvandinn sé óleystur enn.
Það er alkunna, að vaxtakostnaður
margra fyrirtækja í sjávarútvegi hefur
íþyngt þeim verulega. Hlutfall vaxta-
greiðslna af heildarkostnaði þessara
fyrirtækja er orðið miklu hærra en
nokkru sinni fyrr. í því er vandi fyrir-
tækjanna fólginn fyrst og fremst. Fyr-
irtækin bera þó sjálf fulla ábyrgð á
þessum vanda. Þau tóku lánin með
fullri vitneskju um þær fjárskuldbind-
ingar, sem lántökurnar fólu í sér.
Sama á við um aðra kostnaðarliði fisk-
vinnslunnar, hvort heldur laun eða
fiskverð.
Ágreiningur fráfarandi stjórnar-
flokka um leiðir til lausnar vandanum
ætti því að snúast um það, hvernig
hægt væri (a) að draga fyrirtækin sjálf
með sanngjörnum hætti til ábyrgðar á
orðnum hlut og (b) að endurskipu-
leggja rekstur þeirra þannig, að mis-
tök af þessu tagi endurtaki sig ekki.
Hér kæmi það langhelzt íil greina að
mínum dómi að kveðja til landsins er-
lent ráðgjafarfyrirtæki, sem er hafið
yfir allan hugsanlegan hagsmunaá-
greining hér heima, og fela því að gera
tillögur um aðgerðir til að auka hag-
kvæmni og sjálfsábyrgð í sjávarútvegi
(og í bankakerfinu) til frambúðar.
Hversu almennur er vandinn?
Að því er virðist, hefur ágreiningur
fráfarandi stjórnarflokka snúizt fyrst
og fremst um það, hvernig hægt sé að
flytja fé frá almenningi til útvegsfyrir-
tækja að öðru jöfnu. Samt hefur al-
menningi ekki enn verið gerð nákvæm
grein fyrir eðli og umfangi þess rekstr-
arvanda, sem fyrirtækin glíma við.
Það hefur ekki verið skýrt frá því opin-
berlega, hversu almennur vandinn er
og hvernig hann skiptist milli fyrir-
tækja. Fyrr en áreiðanleg vitneskja
um það liggur fyrir, er ekki hægt að
taka skynsamlega afstöðu til þeirra
leiða, sem fráfarandi stjórnarflokkar
ræddu fyrir stjórnarslit og ræða enn.
Ef vandinn er almennur í raun og
veru, þ. e. ef öll eða næstum öll út-
vegsfyrirtæki eiga við svipaðan vanda
að stríða, þá getur verið skynsamlegt
að grípa til almennra aðgerða, hvort
heldur uppfærslu eða niðurfærslu, ef
ríkisvaldið ætlar að taka það að sér að
reyna að leysa vandann á annað borð.
Valið milli uppfærslu (þ. e. gengisfell-
ingar) og niðurfærslu (þ. e. beinnar
kauplækkunar) ætti þá að fará meðal
annars eftir því, hvora þessara kjara-
skerðingaraðferða almenningur væri
líklegri til að sætta sig við. Hér er úr
vöndu að ráða, því að sagan geymir fá
eða engin dæmi þess, að friður hafi
getað tekizt um beina kauplækkun,
einfaldlega vegna þess, að launþegar
treysta því jafnan ekki, að allir sitji við
sama borð. Hins vegar eru launþegar
yfirleitt líklegri til að sætta sig við
gengisfellingu, því að hún er yfirleitt
talin koma jafnar niður, en þó getur
Efni:
• Hvernig gat þetta gerzt?
• Varasamar efnahagsaðgerðir
í deiglunni
• Erlend fréttabrot