Vísbending - 21.09.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
brugðið til beggja vona, því að gengis-
felling kyndir jafnframt undir verð-
bólgu, eins og dæmin sanna. Það er
svo önnur saga, hvort íslenzkir laun-
þegar eru yfirhöfuð til viðtals um al-
menna kjaraskerðingu nú, hvort held-
ur uppfærslu eða niðurfærslu, úr því
að vandi fyrirtækjanna er aðallega
fólginn í fyrirhyggjuleysi þeirra í fjár-
málum í undangengnu góðæri.
Ef vandi fiskvinnslunnar er hins
vegar bundinn við einstök fyrirtæki
fyrst og fremst, þá getur það verið
hyggilegt að gera afmarkaðar ráðstaf-
anir til að hjálpa viðkomandi fyrir-
tækjum, ef þau eru talin eiga það skil-
ið. Þetta er kjarni millifærsluhug-
myndarinnar. Millifærsla er að sönnu
fráleit aðgerð til lausnar almennum
vanda, því að hún hneigist til að halda
hlífiskildi yfir óhagkvæmum rekstri,
kemur í veg fyrir eðlilega endurnýjun
VARA-
8AMAR
EFNAHAGS-
AÐGERÐIR f
DEIGLUNNI
Tillögur um aðgerðir í efnahagsmál-
um streyma nú frá stjórnmálaflokkun-
um í margs konar myndum. Mest áber-
andi í þessum tillögum, og það sem
stjórnarflokkarnir fyrrverandi virðast
vera sammála um þrátt fyrir allt, er að
stjórnvöld hafi afskipti af ákvörðunum
um verð, laun og vexti. Petta verða að
teljast afar haldlítil og jafnvel hœttuleg
úrrœði af m.a. tveimur ástœðum. Ann-
ars vegar er horft fram hjá því mikil-
væga hlutverki sem verð gegnir í efna-
hagslífinu; hvort sem það er verð á
vörum og þjónustu, verð á vinnuafli eða
verð á fjármagni. Hins vegarfelst í þess-
um ákvörðunum að dregið er úr sjálfsá-
byrgð í atvinnulífinu sem getur haft ör-
lagaríkar afleiðingar síðar meir.
og uppbyggingu og ýtir undir sóun og
spillingu. Af því höfum við íslendingar
ótvíræða reynslu frá árunum fyrir
1960. En með því er ekki sagt, að milli-
færsla komi ekki til greina undir
nokkrum kringumstæðum. Það væri
þvert á móti fásinna að ætla að drepa
vanda nokkurra fyrirtækja á dreif með
gengisfellingu eða beinni kauplækk-
un, ef tímabundinn ríkisstyrkur af
skattfé eða skuldbreyting með ríkisá-
byrgð dugir til að koma fyrirtækjunum
yfir erfiðasta hjallann. Slíkri aðstoð
þyrftu þó að sjálfsögðu að fylgja ströng
skilyrði um endurbætur í rekstri eða
eigendaskipti að viðkomandi fyrir-
tækjum. Með þeim hætti væri hægt að
koma í veg fyrir rekstrarstöðvun og at-
vinnubrest án þess að stofna til ófriðar
á vinnumarkaði og án þess að kynda
enn frekar undir verðbólgu.
Verð hefur hlutverki aðgegna
Þekking á hlutverki og eðli mark-
aðsaflanna hefur farið vaxandi um all-
an heim og hefur m.a. birst í afnámi
verðlagshafta og í auknu frjálsræði á
fjármagnsmörkuðum. Þetta er þróun
sem við höfum verið að tileinka okkur
hér á landi á undanförnum árum, enda
höfum við sem fyrirmyndir að þessu
leyti þær þjóðir sem bjóða upp á best
lífskjör í heiminum. Það skýtur þess
vegna skökku við þegar skyndilega
kemur fram svo almenn pólitísk sam-
staða sem raun ber vitni um að setja
aftur á verðhömlur, jafnvel þótt tíma-
bundnar séu. Það virðist gleymast í
þessu sambandi að verð hefur
ákveðnu hlutverki að gegna, líka þeg-
ar það hækkar; auk þess sem að
reynslan sýnir að verðhömlur ná
sjaldnast tilgangi sínum.
Tökum fyrst verð á vöru eða þjón-
ustu sem dæmi. Verðið ákvarðast af
framboði og eftirspurn; Það hækkar
þegar eftirspurn eykst eða þegar fram-
boð dregst saman, en lækkar þegar
dregur úr eftirspurn eða framboð
eykst, að öðru óbreyttu. Hækki verð
af völdum aukinnar eftirspurnar þá
felst í því boð til framleiðenda um að
framleiða meira og það stuðlar að
lægra verði þegar fram í sækir. Hækki
verð vegna framboðsminnkunar þá
felst í því boð til framleiðenda um að
finna annan og ódýrari valkost. Eftir-
spurn og framboð taka sífelldum
breytingum og verðið veitir upplýsing-
ar um þessar breytingar og kemur boð-
um til skila um viðeigandi viðbrögð.
Það er vakin athygli á þessum ein-
földu staðreyndum hér vegna þess að
tillögur um verðstöðvun gera þetta
hlutverk verðs sem upplýsingamiðils
að engu. Verðstöðvun, jafnvel þótt
hún ríki aðeins um stundarsakir, getur
þannig beint framleiðsluöflum að
óarðbærri starfsemi. Við þetta vanda-
mál bætist síðan sú hætta að verð-
hækkunartilefnum verði mætt með
skuldasöfnun, sem aftur kallar á enn
meiri verðhækkanir en ella hefðu
þurft að afléttri verðstöðvun. Þessi
hætta er sérstaklega fyrir hendi á með-
an ríkisfjármál eru þensluvekjandi.
Laun ogvextir líka___________________
Svipað gildir um launin. Þegar til-
tekin störf reynast óvenju arðbær þá
eykst eftirspurnin eftir þeim og laun
hækka. Hlutfallslega há laun í ákveð-
inni atvinnugrein laða eðlilega til sín
starfsfólk, en straumur fólks í greinina
verður síðan aftur til þess að laun
hækka minna en ella og lækka aftur
minna í öðrum greinum. Hreyfanlegt
vinnuafl er máttugra til launajöfnunar
en nokkur verkalýðshreyfing eða
stjórnmálaflokkur.
Og vextirnir hafa sams konar hlut-
verki að gegna. Skortur á fjármagni
leiðir til hækkunar vaxta sem aftur
hvetur til sparnaðar og dregur úr eftir-
spurn eftir lánum að öðru jöfnu.
Sparnaðaraukningin stuðlar svo að
vaxtalækkun þegar fram í sækir að
öðru óbreyttu. Það er ástæða til að
leggja áherslu á “að öðru óbreyttu",
vegna þess að jafnvel þótt sparnaður
hafi aukist í kjölfar vaxtahækkunar
hér á landi, þá heldur eftirspurnin
áfram að vera mikil einhverra hluta
vegna og heldur vöxtum tiltölulega
háum.
Það er annað í sambandi við vextina
sem vert er vekja athygli á, nú þegar
stjórnmálaflokkar eru upp til hópa
farnir að mæla með valdboðuðum
vaxtalækkunum. Þensluástand virðist
ævinlega kalla á hærri vexti en ella á
sér stað og að vissu leyti eru háir vextir
einmitt til þess fallnir að draga úr
þenslu. Þetta er m.a. reynsla helstu
viðskiptaþjóða okkar. í Bandaríkjun-
um, á verðbólguárunum 1981 og ’82,
voru svonefndir kjörvextir, þ.e. þeir
vextir sem traustustu lántakendur
greiða, í kringum 10% að raungildi.
Vextir til smárra fyrirtækja og einstak-
linga hafa þá verið þaðan af hærri. En
tiltölulega háir vextir á þessum árum
2