Vísbending - 26.10.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
ENDIRINN
SKYLDIÍ
UPPHAFI
SKOÐA
Dr. GuðmiináiirMagnússon
Mikil umræða fer nú fram um
sparnað, vexti og verðtryggingu. Það
er einkar athýglisvert að það eru sjón-
armið skuldaranna sem mest er haldið
á loft og róið er að því öllum árum að
lækka vexti og útþynna verðtryggingu.
Vissulega má til sanns vegar færa að
vextir séu tiltölulega háir hér á landi.
En hver skyldi skýringin vera á því?
Að mínu mati er það einkum vegna
þess að menn lifa enn í fortíðinni þegar
sparifjáreigendur voru hlunnfarnir og
lánaslátta var upphaf auðs. Staðreynd-
in er sú að sparnaður er enn ónógur
sem birtist í ríkishalla og umframfjár-
festingu einkageirans en hvorttveggja
myndar viðskiptahalla.
hækka meira en verð vöru og þjónustu
til lengri tíma litið. Þetta yrði því
skammgóður vermir fyrir launafólk og
þýddi meiri skuldabyrði til langs tíma
litið. En því ekki að snúa sér að rótum
vandans og uppræta verðbólguna? Að
ráðast á verðtrygginguna í stað þess að
kveða niður verðbólgu er eins og að
höggva trén í garðinum fremur en
reyta burt arfann - eða þá breiða yfir
hann til 1. mars á næsta ári.
Ríkishalli, umframfjárfesting ogvið-
skiptahalli___________________________
Lítum aðeins á sambandið milli
sparnaðar og fjárfestingar í þjóðfélag-
inu. Heildarsparnaður eða þjóðhags-
sparnaður er sá hluti þjóðartekna sem
ekki er varið til neyslu. Hann er því
samtala peningalegs sparnaðar og
beins sparnaðar, þ.e. þess hluta tekna
sem varið er beint til fjárfestinga án
þess að fara um peningamarkaðinn.
Samtímis því sem peningasparnaður
hefur aukist hefur þjóðhagssparnaður
minnkað. Þetta hefur hingað til ekki
komið niður á hagvexti. Það er órann-
sakað mál hvað veldur þessu, en freist-
andi er að álykta að verðbólgufjárfest-
ingar fyrri ára hafi ekki skilað sér í
arðsemi. Auk þess var sparnaður hins
opinbera minni en áður vegna minni
fjárfestinga. Einnig gæti greiður að-
gangur að erlendu lánsfé hafa dregið
úr beina hluta sparnaðarins. En þetta
Sparnaður, fjármunamyndun og viðskiptahalli 1980-1988
I % af vergri landsframleiðslu
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988
Vergur sparnaður 23,8 21,1 18,4 17,8 16,9 15,7 17,3 15,3 13,3
Verg fjárfesting 25,8 25,3 26,5 19,7 21,7 19,3 17,0 18,8 17,6
Mismunur-
viðskiptahalli -2,0 -4,2 -8,1 -1,9 -4,8 -3,6 0,3 -3,5 -4,3
Aths.: Tölurnar fyrir 7 987 eru áætladar ijúli 1988. Tölurfyrir 1988 eru spá íjúli 1988.
Heimild: Þjóðarbúskapurinn nr.8. Þjóðhagsstofnun 1988, svo og nýjustu áætlanir
Þjóðhagsstofnunar.
Verötryggingin________________________
Ég hef oft haldið því fram bæði í
ræðu og riti að verðtrygging fjárskuld-
bindinga væri nauðsynleg til þess að
efla peningasparnað í verðbólgunni.
Best væri þó að vera án bæði verðbólg-
unnar og verðtryggingarinnar. Uppi
eru hugmyndir um að breyta verð-
mælingunni í þá átt að miða í ríkara
mæli við launabreytingar en áður.
Þetta hefur þann kost að lánabyrði
fylgir hagsveiflunni betur. Þetta er þó
mikil skammsýni því að hagvöxtur og
bætt lífskjör hljóta að þýða að laun
breytir ekki þeirri niðurstöðu að
sparnaður þjóðarinnar er ónógur.
Sem sjá má á hjásettri töflu jöfnum
við metin milli fjárfestingar og sparn-
aðar þjóðfélagsins með sparnaði út-
lendinga, þ.e. erlendum lántökum í
mynd viðskiptahalla. Það skyldi þó
aldrei vera að þetta væri undirrót
verðbólgunnar? Én fjárfestingargleði
undanfarins góðæris skal nú verðlaun-
uð á kostnað sparifjármyndunar.
Þetta gerist á sama tíma og við þurfum
greinilega á eflingu sparnaðar að
halda til að eyða ríkisskuldum og við-
skiptahalla.
Frjáls sparnaður eða skattlagning
En hvað er til ráða ef innlendur
sparnaður dregst saman? Ein leið er
að draga úr erlendum lántökum sem
þarf að gera hvort eð er. Þetta hefur
hins vegar ekki áhrif á þann skulda-
stofn sem fyrir er. Þá eru fá ráð önnur
en niðurskurður ríkisútgjalda og skatt-
lagning sem er eins konar þvingaður
sparnaður. Væri ekki nær að örva
frjálsan sparnað og að hið opinbera og
einkaaðilar fengju þetta fé að láni
fremur en fara skattahækkunarleið-
ina?
Ef litið er á fjárhagssparnað sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu er hann
nú um þriðjungur hennar. Hlut-
fallstalan náði lágmarki 1978 eða rösk-
lega 19%.Hún jafnast þó enn ekki á
við það sem gerist meðal nálægra
þjóða og gilti hér á 7. áratugnum eða
40-45% landsframleiðslu. Aukning
þessa hlutfalls úr 33% í 40-45% sam-
svarar 15-20 milljörðum í sparifjár-
aukningu. Þetta fé nægði til þess að
ríkissjóður gerði upp skuld sína við
Seðlabankann og hefði nægt fé í
“sjúkrahússjóð atvinnuveganna“.
Reyndar þyrfti þá engan sjóð, því að
markaðurinn mundi ráða fram úr því
hverjir fengju lán og hverjir ekki. Það
er yfirlýst markmið ráðherra að ekki
eigi að lána öðrum úr sjóðnum en líf-
vænlegum fyrirtækjum. Þetta ætti því
að vera lausn að þeirra skapi - nema
önnur sjónarmið komi við sögu.
Hver er skuldavandinn og hvers?
Það virðist skoðun allra flokka í nú-
verandi og fyrrverandi ríkisstjórn að
flytja þurfi fé frá almenningi til fyrir-
tækja í útflutningi til þess að tryggja
atvinnu. Það virðist sem ekki sé gerður
greinarmunur á gjaldþroti og atvinnu-
leysi. Þetta þarf þó alls ekki að fylgjast
að. Aðrir taka við rekstrinum þegar
fyrirtæki komast í greiðsluþrot. Þeir
sem tapa fyrst og fremst eru lána-
drottnar en starfsmenn halda flestir
vinnu sinni. En þetta er stundum
einmitt það sem þarf að gerast. Lána-
stofnanir verða að læra að lána ekki
yfir sig í trausti þess að ríkisvaldið
bjargi fyrirtækjunum og þeim.
Ætli það sé ekki allgóð viðmiðunar-
regla að skuldir þú 10 milljónir er það
þitt eigið vandamál, séu það 100 millj-
ónir er það vandi bankans, 1000 millj-
ónir þraut Seðlabankans og 10 millj-
arðar úrlausnarefni ríkisstjórnar-
innar.
3